Şah İsmayılın bu günə qədər bilmədiyiniz məktubu
Dünya24 noyabr 2019 17:49
Türk tarixinin ən qara səhifələrindən biri Şah İsmayıl ilə Yavuz Sultan Səlimin, Səfəvi İmperiyası ilə Osmanlının qarşı-qarşıya gəlməsidir. Bu durum siyasi bir mücadilə olması ilə bərabər bu günə qədər şiə məzhəbi ilə sünni – Hənəfi məzhəbli türklərin çarpışması olaraq xarakterizə edilib və ya belə göstərilməyə çalışılıb.
Bu tarixi hadisə aradan yüz illər keçməsinə baxmayaraq türk toplumunda təsirini göstərib: sosioloji, tarix, ədəbiyyat kimi sahələrdə bir çox əsərin mövzusuna çevrilib.
Ələvi kimi tanınan siyasətçi, tarixçi, yazar Reha Çamuroğluna görə, təriqət lideri kimi İsmayıl İmperiyanın strukturunu dini əsaslara dayamış, fəqət təriqət dövlətin yerini ala bilməmişdi.
22 Avqust 1514-cü ildə Çaldıran düzündə Yavuz Sultan Səlimin nizam-intizamlı ordusunun gəlişini izləyən Şah İsmayıl: "Gör qəhbə dinli nə dərya düzmüş’’ demiş, Osmanlının top və tüfəng atəşi qarşısında ordusunun əridiyini görmüşdür. Halbuki İsmayıl ideoloji təbliğatı və "iman gücü” ilə Osmanlını məğlub edə biləcəyini ümid etmişdir. Çünkü illərlə davam edən ideoloji işlə Osmanlı ölkəsinin içi boşaltılıb, Türkmən, Varsak, Avşar, Ustacalu,Təkəli boyları Şahın yanına qaçmışdır. Bu Qızılbaş-Türkmənlər Şaha canları ilə bağlı idi. Yavuz bu təsirli təbliğat qarşısında Şahı yenmənin asan olmadığını, qarşılıq olaraq başqa ideoloji iş aparmağın vacib olduğunu görmüşdür. Şahzadə Səlimin babası Sultan Bəyazidə qarşı çıxışında və onu taxtından salınmasında Anadolunu ələ keçirməkdə olan Şahın gücü olmuşdur.
1487-ci ildə Trabzon sancaqbəyi olan şahzadə Səlim Anadoluda baş verən ideoloji təbliğat nəticəsində türkmənlərin Şah İsmail tərəfindən necə qazanıldığını görüb. Bunun əsas səbəbi isə bunlar idi: rifah və ədaləti itirən türk və türkmənlər Ərzincanda şeyxlik iddiasında olan Şah İsmayıla gedərək ona qul yazılırlar.
Çaldıran döyüşü öncəsində Yavuz Sultan Səlimlə Şah İsmayıl arasında məktublaşmalar olur. Yavuz Şaha ədəbi dildə farsça məktublar yazır. Bunun mənası isə sənin ölkəni idarə edəcəyəm deməkdir. Şah isə Yavuza türkcə məktublar göndərir. Beləcə hər iki hökmdar bir-birilərinə üstünlüklərini savaş meydanlarından öncə bəyaz səhifələr üzərində göstərməyə çalışırlar. Şah Yavuzun yüksək sənətli məktubları qarşısında belə deyir: "bir dövləti dövlət edən şeylərdən biri bu yüksək bədii anlayışdır və təəssüf ki, bizim türkmənlər hələ də bu zərif anlayışdan yoxsuldur! Onlar iki telli, üç telli bağlamaları ilə oyalanırlar. Məndən sizə vəsiyyətdir, Səfəvi Dövləti sənətin hər çeşidi üçün bir sığınacaq olsun, ölkəmdə hər sənət zirvəyə çıxardılsın!’’
Çaldıran müharibəsindən sonra Şah İsmayıl peşimanlığını belə dilə gətirir: ‘’Mən Teymur olmağı istəmədim. Səlim kimi davranmağı istəmədim. Adı Səfəvi də olsa, Osmanlı da olsa nə? Türkü türkə qırdırmağı istəmədim. Teymurun əsir aldığı otuz min Osmanlını Teymurun əlindən qurtaran atalarım vaxtilə onları sərbəst buraxıb yurdlarına göndərmişdi. Bəs Səlim nə etdi? Duz-çörək haqqını unudub öncə Çaldıranda otuz min igidimə qıydı, sonra şəhərimdən, yurdumdan sənətkar adamlarımı toplayıp getdi. Bu yetmədi, hərəmimizi də aldı. Taclı Xatunumu, gözümüm nurunu götürdü. Ruhumu sökdü, canımı aldı. Ta Orta Asiyadan bu yana sahib çıxdığımız dəyərlərimizi yıxdı. Türklüyümüzü, adət-ənənəmizi, şaman kökümüzü Qum mollalarının Sünni müsəlmanlığına fəda etdi…’’
Mənbə: konkret.az
Oxşar xəbərlər
- Bu gün ilk Qədr gecəsidir
28 mart 2024 17:37
- Prezident bu qanuna dəyişiklik etdi
28 mart 2024 15:39
- Azneft-in baş direktoru da vəzifəsindən azad edildi - Yeni təyinat
28 mart 2024 15:23
- Emin Əmrullayevdən daha bir təyinat
27 mart 2024 22:20
- Namiq Abbasov vəfat etdi
27 mart 2024 22:05
- Banan adı ilə aldığımız meyvə AFRİKA KARTOFU imiş - Diqqət!
25 mart 2024 23:09
- Kramarenkonun yumruq davası, Banişevskinin etiraz çağırışları – Neftçini cəzadan Brejnev xilas edib
25 mart 2024 13:59
- Diş ağrısı ilə yatıb 32 il sonra oyandı
25 mart 2024 13:47
- Hitlerin aqibəti – Müəmmаlаr dumаnındа GİZLƏDİLƏN HƏQİQƏTLƏR + FOTOLAR
25 mart 2024 10:54
- Hindistanın Baş naziri SSRİ-də Novruz Bayramını necə bərpa edib? –Bakıda ilk Novruz şənliyi Moskvanı nə üçün qorxudub?
25 mart 2024 00:52
Xəbər lenti
- Şahmar Hüseynova yeni vəzifə verildi
28 mart 21:04
- Bu gün ilk Qədr gecəsidir
28 mart 17:37
- Baş redaktorun Ədliyyə naziri Fərid Əhmədova MÜRACİƏTİ
28 mart 15:56
- İsveçrədən Azərbaycana 105 min manata 4 ədəd qol saatı gətiriblər
28 mart 15:46
- Prezident bu qanuna dəyişiklik etdi
28 mart 15:39
- Lifttəmir-in direktoruna şiddətli töhmət verildi
28 mart 15:31
- Azneft-in baş direktoru da vəzifəsindən azad edildi - Yeni təyinat
28 mart 15:23
- Məşhur Azərbaycan filmlərində heyvanlara aktyorlardan çox qonorar verilirmiş
28 mart 11:31
- Hermosonu öpən prezident həbs oluna bilər
28 mart 11:26
- DTX sıralarında 7 Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı xidmət edir
28 mart 11:13
- Yaxın günlərdə daha 73 nəfərin adı ictimaiyyətə açıqlanacaq
28 mart 11:05
- 2024-cü ildə bu rektorların səlahiyyət müddəti bitir (SİYAHI)
27 mart 22:27
- Emin Əmrullayevdən daha bir təyinat
27 mart 22:20
- Şəhid bacısı sektor müdiri təyin edildi
27 mart 22:12
- Namiq Abbasov vəfat etdi
27 mart 22:05
- Nazir Kamran Əliyevi təqaüdə göndərdi
27 mart 17:37
- BMU-ya yeni prorektor təyin olunub
27 mart 17:29
- Yüksək rütbəli keçmiş qırğız məmur Bakıda həbs olundu (TƏFƏRRÜAT)
27 mart 12:47
- Ərdoğan Ağ Evdə ilk dəfə Baydenlə görüşəcək
27 mart 12:27
- 7 günlük Novruz tətili başa çatdı
27 mart 08:37
- Biləsuvarda qadın qətlə yetirildi - Əri polisə təslim oldu+Yenilənib
26 mart 21:05
- Üç aydır ictimaiyyət qarşısına çıxmır
26 mart 20:32
- Küçədə satılan balıq və toyuq məhsulları təhlükəlidirmi? - ARAŞDIRMA - VİDEO
26 mart 10:49
- Sabahdan Azərbaycanda tətil başa çatır
26 mart 10:10
- Həkim əllərin titrəməsinin səbəblərindən danışdı
26 mart 10:05
- Sümbülə Əliyeva həbs edildi
26 mart 09:56
- Banan adı ilə aldığımız meyvə AFRİKA KARTOFU imiş - Diqqət!
25 mart 23:09
- Azərbaycan - Bolqarıstan oyununda qalib müəyyənləşmədi
25 mart 22:41
- 3 uşaq anası azərbaycanlı həkimin əlində öldü - FOTOLAR
25 mart 21:20
- Prezident və xanımına qarşı sui-qəsd cəhdinin detalları 28 il sonra açıqlandı - Əl-Qaidə-nin planı
25 mart 16:06
Video & Fotoqalereya
Video
Fotoqalereya