Tarixi müəmma : Atatürklə Stalin niyə görüşməyib?
Müsahibə9 yanvar 2020 09:34
Türkiyə Cümhuriyyətinin qurucusu Mustafa Kamal Atatürkün Sovet lideri İosif Stalinlə görüşməməsinin səbəbi, iki ölkə arasındakı münasibətlər tarixində ən müəmmalı səhifələrdən biridir.
Qaynarinfo xatırladır ki, ötən zaman ərzində Türkiyə və Rusiya mediasında Atatürklə Stalinin münasibətlərinə dair çox sayda məqalə dərc edilib. Məsələn, Rusiyanın "Kommersant Vlast" jurnalı arxiv sənədlərinə istinadla məqaləsində yazdığı kimi, Atatürk Stalinlə görüşməyi düşünür, amma ilk addımı atmaq istəmirdi.
1936-cı ildə Atatürk ilə SSRİ-nin Türkiyədəki səlahiyyətli nümayəndəsi Lev Karaxan arasında Sovet İttifaqının Ankaradakı səfirliyində keçirilən bir ziyafətdə bu mövzuda hətta mübahisə yaranıbmış. Onların tarixi söhbəti ilk dəfə 2008-ci ildə Atatürk adına Mədəniyyət, Dil və Tarix Ali Şurasının keçmiş rəhbəri, professor Sadık Tural tərəfindən təsvir edilib. Rus arxivlərinə istinad edən alim Atatürkün Karaxanla mübahisə etdiyini və ona sual verdiyini bildirib: "Niyə mənə təbriki Stalin yox, Kalinin (SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin sədri) göndərib?"
Eyni arxiv məlumatlarına əsaslanaraq, rus jurnalı bu mübahisənin vacib bir detalına diqqət çəkib. "Kommersant"a görə, Sovet nümayəndəsi iki liderin hələ görüşmədiyini xatırlatdıqda Atatürk belə cavab verib: "Əlbəttə ki, hər iki ölkənin liderləri arasında şəxsi əlaqə olduqca faydalıdır".
Onda Karaxan Atatürkün Türkiyə rəhbərliyinə iki liderin görüşünün təşkili üçün lazımi işə başlamağı tapşırmasını təklif edib. Atatürk belə cavab verib: "Təşəbbüs niyə məndən gəlməlidir?"
Sovet nümayəndəsi qeyd edib: "Birincinin kim olmasının əhəmiyyəti yoxdur: Aras (Türkiyənin Xarici İşlər naziri Aras Rüştü) və ya mən. "Stalinlə görüşünüzün prosedurunu hazırlamaq üçün sabah birlikdə işləməyə başlaya bilərik”.
Ancaq bütün səylərə baxmayaraq, təxminən 15 il, Atatürk və Stalin eyni vaxtda ölkələrini idarə etdiyi vaxt aralarında heç bir görüş baş tutmur.
Bu fakt Regnum xəbər agentliyinin səhifəsində bu mövzuya toxunan rus türkoloqu, tarixçisi Stanislav Tarasovun da diqqətini çəkib. Onun fikrincə, Atatürk və Stalin arasındakı görüş Moskvanın Boğazların statusu haqqında Montrö Konvensiyasından məmnun qalmaması səbəbindən baş tutmayıb. Üstəlik, 1937-ci ildə xarici işlər naziri Rüşti Aras iki liderin mümkün görüşünə hazırlaşmaq üçün Moskvaya getsə də, Stalin Arası qəbul etməkdən imtina eləyib.
Tarasov qeyd edir ki, qeyri-rəsmi məlumata görə, Stalinin buna qədər Atatürklə dolayı da olsa, əlaqəsi olub. 1925-ci ildə Stalin Tiflisə gələndə Georgi Orconikidze və Anastas Mikoyanı Atatürklə danışıqlar aparmaq üçün göndərib. Tiflisə qayıtdıqdan sonra onlar Stalinə təmasları barədə məlumat verib.
Tarasov qeyd edir ki, niyə Atatürklə Stalinin bir-biri ilə dil tapmadığı sualının cavabı Türkiyə arxivlərində gizlənir və burada əsas vəzifə türk tarixçilərinin çiyninə düşür.
Tarasov Atatürkün ölümü ilə bağlı mesajın dərhal Stalinə çatdırılmasına da diqqət çəkir. Onun şəxsi əmrinə əsasən Sovetlərin əsas çap nəşri olan "Pravda" qəzetində Atatürkün ölümüylə bağlı Sovet rəhbərləri Kalinin, Molotov və Litvinovun imzaladığı başsağlığı dərc edilir. Lakin nekroloqda da Stalinin imzası olmur.
Bundan əlavə, Tarasov Atatürkün ölümündən sonra, İsmət İnönünün 11 noyabr 1938-ci ildə Türkiyə Böyük Millət Məclisinin fövqəladə iclasında Türkiyənin prezidenti seçildiyi zaman, "Pravda” qəzetində İnönünü "Sovet İttifaqı-Türkiyə dostluğunu möhkəmləndirmək üçün səmərəli fəaliyyət göstərən ən görkəmli Türkiyə lideri” deyə tərifləyən bir məqalə dərc edildiyini deyir.
"1932-ci ildə Moskvaya rəsmi səfərdə olarkən İnönü Kremldə Stalin və digər sovet rəhbərləri ilə görüşür və bəlkə də "iki ölkə arasında ticarət və iqtisadi əməkdaşlığın inkişafı layihələri”ndən daha artıq məsələləri müzakirə edir”, - rus tarixçisi qeyd edir.
İkinci Dünya Müharibəsinin son aylarında Stalin Qara dəniz boğazlarına nəzarətə iddia edir, Türkiyədən Qars və Ərdahanı tələb edir.
Azərbaycan Respublikasının qurucusu və ilk rəhbəri Məmməd Əmin Rəsulzadənin xatirələrinə görə, Stalin onunla söhbətində Atatürkü "güclü dövlət xadimi və inqilabçı" adlandırıb.
Oxşar xəbərlər
- Oğluma Ali Baş Komandanın adını verəcəyik - Fotolar
23 aprel 2024 18:36
- Gündüz Əliyevin adına bağlı BUTA əməliyyatının gizlinləri...
21 aprel 2024 18:53
- Bakcell 25 apreldə 100 000 GB kütləvi hədiyyə paylayır!
20 aprel 2024 20:10
- Başçının istəyi baş tutsaydı, Sumqayıtı kimin idarə edəcəyi də, müəmma olaraq qalırmış
18 aprel 2024 12:08
- Üçüncü dünya müharibəsi İrana görə başlayacaq… İmam Əlini gördüm –İran Şahının 1973-cü ildə verdiyi MÜSAHİBƏ
14 aprel 2024 17:25
- Vaqif Səmədoğlu niyə hirslənmişdi? - Firuz Mustafa yazır
10 aprel 2024 22:53
- Ulu öndər Heydər Əliyevin əmiləri soyqırımı cinayətlərinə məruz qalıblar – FOTO/VİDEO
9 aprel 2024 06:18
- Prezident xalqı təbrik etdi
8 aprel 2024 19:18
- MƏN BUNU DEMƏKLƏ MÜKƏLLƏFƏM QISAQAPANMA-REKLAMLAR
7 aprel 2024 21:05
- 31 Mart soyqırımından 106 il ötür
31 mart 2024 12:22
Xəbər lenti
- Keçmiş başçının hospitalından şikayət
24 aprel 21:35
- BAKCELL bütün ölkəni Bulvardakı konsertə çağırır
24 aprel 21:20
- Onu oğlum yandırmayıb, şantaj üçün özü üzərinə benzin töküb - Yenilənib
24 aprel 20:57
- Prezidentlərin məhdud tərkibdə görüşü oldu - Foto
24 aprel 20:28
- Japarov Azərbaycandadır - Yenilənib
24 aprel 11:42
- MM-də iki deputat arasında gərginlik
23 aprel 22:43
- Oğluma Ali Baş Komandanın adını verəcəyik - Fotolar
23 aprel 18:36
- NAR Füzulidə yerləşən məktəbə yeni kitablar hədiyyə etdi
23 aprel 18:28
- Heydər Əliyev əlindən gələni əsirgəmirdi - Putin
23 aprel 08:45
- Zakir Qaralovun əmisi qızı məhkəməyə verildi
22 aprel 21:28
- Məktəb direktoru həmin qadından 300 min alıbmış
22 aprel 21:14
- Abel Məhərrəmov polkovnik-leytenantın torpağını zəbt edib?
22 aprel 18:57
- Əliyev Putinlə görüşdü - Video
22 aprel 18:45
- Qubad İbadoğlu ev dustaqlığına buraxıldı
22 aprel 18:40
- Barəsində məhkəmə istintaqı gedən Gündüz Əliyev kimi bir vəzifə sahibi Sumqayıtda necə ..?
22 aprel 12:48
- Bəraət alan şəxs, Gömrük Komitəsindən milyon yarım təzminat istədi
22 aprel 12:39
- Gürcüstan DTX məktəblərdə mümkün terror aktı ilə bağlı hərəkətə keçdi
22 aprel 11:53
- İki Avropa ölkəsi gizli şəkildə birləşməyə hazırlaşır
22 aprel 10:24
- Ersin Tatar Azərbaycana gəlir
22 aprel 10:13
- Atatürk və Ərdoğanı təhqir edən şəxs həbs olundu
21 aprel 22:31
- Bu ölkə məktəblərdə rus dilinin tədrisindən İMTİNA EDİR
21 aprel 21:14
- SOCAR-ın sabiq vitse prezidenti Mikayıl İsmayılovun oğlu Xətai məhkəməsinə müraciət etdi – 100 min TƏZMİNAT
21 aprel 20:20
- BU BİTKİ ürəyi daim sağlam saxlayır
21 aprel 19:09
- Gündüz Əliyevin adına bağlı BUTA əməliyyatının gizlinləri...
21 aprel 18:53
- 700-dən artıq şagirdi məktəbdə yandıran general – o, Hitlerin başkəsəni olduğunu etiraf edib...
21 aprel 15:49
- Bakının bu ərazisində binalar əyildi – Hərəkətə keçildi - VİDEO
21 aprel 15:41
- Tovuz sakini Lətifə Hüseynova keçmiş vəkil Sevil Hacıyeva barəsində Prezidentə müraciət etdi
21 aprel 14:41
- Kürdə atası ilə batan uşağın meyiti tapıldı
21 aprel 11:37
- İndi çiyələk yeməyin, zəhərlidir - Ekspertdən xəbərdarlıq
20 aprel 20:31
- Bakcell 25 apreldə 100 000 GB kütləvi hədiyyə paylayır!
20 aprel 20:10
Video & Fotoqalereya
Video
Fotoqalereya