SSRİ-ni çökdürən qəza – Çernobılın 34 ili
Əslində ötən il bu günlərdə - mayın 6-da - ekranlara çıxan “Çernobıl” miniserialı olmasaydı, dünyanın əksər ölkələrində, o cümlədən Azərbaycanda bu faciə yenidən bu qədər yada düşməyəcəkdi. Çünki dünya artıq çox dəhşətli qəzalar yaşayıb və yaşamaqda davam etdiyi üçün indi Çernobılı xatırlayan azdır.
Lakin ABŞ və Böyük Britaniya (HBO televiziyası) istehsalı olan miniserial 34 il (serialın efirə çıxdığı 2019-cu ildə 33 il) əvvəl baş vermiş dəhşətli qəzanı bir daha, özü də çılpaqlığı, dəhşətlərini vizual olaraq göstərməklə təqdim etdi. Əslində, bu film insanlarda 1986-cı ildə Pripyat şəhərində və Çernobıl AES-də baş verənlərlə bağlı gerçək təsəvvür oyatmaq üçün idi. Əlbəttə ki, həm də onu çəkənlərin baxış bucağından. Buna görə də serial Rusiya və post-sovet respublikalarında kiçik də olsa, etiraz dalğası yaratdı. Hətta Rusiyada ALTERNATİV “Çernobıl” serialının çəkilişləri başladı. Amma bunun HBO-nun filmi ilə müqayisədə təsirli olacağını demək çətindir.
Məlum serial olmasaydı, artıq çoxları bu amansız fəlakəti unudacaqdı. SSRİ-nin 600 min insanı cəlb etdiyi, rəsmi rəqəmlərə görə hadisə zamanı 4-7 min, sonrakı dövrdə minlərlə insanın öldüyü, on minlərlə insanın radiasiyaya məruz qalıb əlil olduğu bu dəhşətli faciənin miqyası barədə bu qədər təsəvvür olmayacaqdı. Halbuki bu hadisə bir zamanlar planetin varlığını təhdid edən dünyanın ən ağır nüvə faciəsi hesab olunurdu.
Çernobıl qəzası adı verilən hadisə 1986-cı il aprelin 26-da gecə yarısı Ukraynanın şimalında, Belarus sərhədi yaxınlığında Pripyat şəhəri ətrafında yerləşən Çernobıl Atom Elektrik Stansiyasında baş verib. AES-in 4 saylı nüvə reaktorunda qəza baş verib.
Sonradan məlum olduğuna görə, qəza, sınaq zamanı baş verib. Daha əvvəl AES-də üç oxşar sınaq keçirilib, dördüncü sınaq isə partlayışa səbəb olub. Müstəqil mütəxəssis rəylərinə görə, qəza mühəndis səhvi və texniki sistemdəki əksikliklər səbəbindən baş vermişdi. Dəhşətli partlayış və ardınca başlayan yanğın doqquz gün davam edib. Bu dövrdə kəskin radioaktiv şüalanma baş verib və bu, Qərbi Avropanın bəzi ölkələrində, həmçinin Türkiyədə hiss olunub. Çernobıl AES partlayışı o günə qədər nüvə sahəsində ən dəhşətli partlayış hesab olunur və təsirinə görə Xerosima və Naqasakiyə atılan nüvə bombalarından daha dəhşətli idi. Bu səbəbdən də Çernobıl qəzası “7-ci səviyyə qəza” elan olunub. Buna bənzər yeganə qəza 2011-ci ildə Yaponiyanın Fukuşima AES-də sunami nəticəsində qeydə alınıb.
Ancaq bu məlumatlar çox sonralar üzə çıxıb. SSRİ rəhbərliyi ilk günlərdə hadisəni gizlədib. Hətta Çernobılda partlayış deyil, “nüvə sızıntısı” baş verdiyi elan olunub.
Qəzanın nəticələrini aradan qaldırmaq, yanğını söndürmək, əhalini evakuasiya etmək üçün SSRİ rəhbərliyi 600 mindən çox insanı cəlb edib. Qəza 18 milyard rubla başa gəldi. Və təbii ki, nəticəsi hesablanmayacaq ağır fəsadlara, radiasiya, xəstəliklər, şikəst doğumlar və sairi də özü ilə gətirdi. Partlayış bölgəsindən 30 kilometr radiusda ərazi kəskin radioaktiv zəhərlənməyə məruz qalıb. Bölgədə yaşayan 115 min insan evakuasiya olunub. Ümumilikdə isə Ukrayna, Belarus ərazilərində radiasiya təhlükəsi ilə əlaqədar olaraq 300 min insan köçürülüb.
Ümumiyyətlə, Çernobılla bağlı rəqəmlər çox fərqlidir. Məsələn, ilkin dövrün rəqəmləri ilə sonradan açıqlanan və ya “Greenpeace” təşkilatının rəqəmləri bir-birindən kəskin şəkildə fərqlənir. Bu səbəbdən də dəqiq rəqəm demək xeyli çətindir.
2017-ci ildə 4 nömrəli reaktor beynəlxalq bir komanda tərəfindən bağlanıb. Bu şüalanmanın qarşısını daha çox alır. Lakin buna baxmayaraq Çernobıl ərazisində hələ də yüksək dərəcədə şüalanma var. Bu bölgəyə səfər edən turistlər partlayış ocağına yaxın buraxılmasa da, Pripyat şəhərinin xarabalıqlarında belə şüalanma riski ilə üzləşir. Yeri gəlmişkən, bu yaxınlarda Ukraynanın şimal hissəsində Pripyat rayonunda baş verən yanğınlar ərazidə radiasiya miqdarının daha da yüksəlməsinə səbəb olmuşdu. Yanğının AES xarabalıqlarına yaxınlaşması daha böyük faciəyə səbəb ola bilərdi. Lakin xoşbəxtlikdən yağan güclü yağışlar yanğınsöndürmə işini sürətləndirdi və nəticədə təhlükə sovuşdu.
1986-cı il Çernobıl AES qəzası SSRİ-nin nüvə sahəsindəki nüfuzuna ciddi zərbə vurdu. Dünyada ilk dəfə AES inşa edən SSRİ nüvə enerjisi sahəsində lider dövlət olma iddiasını itirdi. Çernobıl qəzası sovet nüvə enerji sənayesində təhlükəsizliklə bağlı narahatlığa səbəb oldu. Eyni zamanda, dünya ictimaiyyəti SSRİ-nin bu cür vəziyyətlərdə daha şəffaf olmağı və nüvə sahəsindəki fəaliyyətlərdə aşkarlıq tələb etməyə başladı.
Bütün bunlarla yanaşı, qəzanın səbəb olduğu maddi zərər, dağıntı, psixoloji sarsıntı SSRİ-yə olan inamı zədələdi və bir sıra mütəxəssislərə görə Çernobıl AES qəzası Əfqanıstan müdaxiləsi kimi SSRİ-nin dağılmasına səbəb olan amillərdən biri idi.
Azərbaycandan da səkkiz minə yaxın insan Çernobıl qəzasının nəticələrinin aradan qaldırılması prosesində iştirak edib və burada zərər çəkib. 1993-cü ildə Azərbaycanda “Çernobıl qəzasının ləğvində iştirak etmiş və həmin qəza nəticəsində zərər çəkmiş vətəndaşların statusu və sosial müdafiəsi haqqında” Qanun qəbul olunub. Bu qanun Çernobıl hadisələrində iştriak etmiş vətəndaşların sosial müdafiəsini, müalicəsini və digər hüquqları tanıyır. Hazırda ölkəmizdə beş min nəfərdən bir qədər çox Çernobıl əlili var.
Çernobıl hadisəsi barədə sovet vətəndaşları məhdud məlumat aldığı, qəza barədə informasiya blokadası olması səbəbindən həm o zaman, həm də sonrakı illərdə çoxlu sayda miflər ortaya çıxıb.
Bunlardan ən məşhuru qəza zonasında radiasiya nəticəsində heyvanlarda mutasiya baş verməsi və nəticədə güclü və öldürücü qüdrətə malik heyvanların yaranması barədədir. Hətta Hollivud filmlərində Çernobıl ərazisində heyvanların daha da böyüdüyünü göstərən kadrlar verilib. Ancaq bu iddiaları təsdiq edən mənbə olmayıb.
Daha bir şayiə isə radiasiyanın təhlükəsiz olması və buna sübut olaraq Çernobıl ərazisində vəhşi heyvanların sayının artması barədədir. Çünki bu ərazidə çox sayda canavar, ceyran, porsuq, qaban və sair heyvanlar yaşayır. Lakin elm sübut edib ki, bu çoxalma ərazinin mühafizə olunması, insan ayağının dəyməməsi ilə bağlıdır.
- Heydər Əliyev əlindən gələni əsirgəmirdi - Putin
23 aprel 2024 08:45
- 700-dən artıq şagirdi məktəbdə yandıran general – o, Hitlerin başkəsəni olduğunu etiraf edib...
21 aprel 2024 15:49
- Ailəli müəllim məktəbli ilə çılpaq halda maşında yaxalandı
16 aprel 2024 11:06
- Akademik Zərifə Əliyevanın anım günüdür
15 aprel 2024 20:43
- Üçüncü dünya müharibəsi İrana görə başlayacaq… İmam Əlini gördüm –İran Şahının 1973-cü ildə verdiyi MÜSAHİBƏ
14 aprel 2024 17:25
- Ulu öndər Heydər Əliyevin əmiləri soyqırımı cinayətlərinə məruz qalıblar – FOTO/VİDEO
9 aprel 2024 06:18
- "Xoxan" Zərdüşt Əlizadə: "Prezident ola bilərdim, xalq kal, onlar isə Şeyx Nəsrullah idi" (MÜSAHİBƏ)
29 mart 2024 16:26
- Kramarenkonun yumruq davası, Banişevskinin etiraz çağırışları – Neftçini cəzadan Brejnev xilas edib
25 mart 2024 13:59
- Hindistanın Baş naziri SSRİ-də Novruz Bayramını necə bərpa edib? –Bakıda ilk Novruz şənliyi Moskvanı nə üçün qorxudub?
25 mart 2024 00:52
- DTK-nın ən qəddar generalı – o, Andropovu da susdurmağı bacarıb
24 mart 2024 20:07
- İlham Əliyev həmkarına Qarabağ atı hədiyyə etdi - Fotolar
25 aprel 21:20
- Elmira Süleymanova vəfat etdi
25 aprel 14:50
- Məhkəmə Rauf Nağıyevin vəzifəsinə bərpası ilə bağlı qərar verdi- ÖZƏL
25 aprel 14:30
- Şahin Bağırovu Bakı Şəhər Baş Gömrük İdarəsinə buraxmayıblar - TƏFƏRRÜAT
25 aprel 13:05
- Mikayıl İsmayılov gəlininə qarşı hegemonluğunu davam etdirir FOTO/VİDEO
25 aprel 13:01
- Təkcə başçı Zakir Fərəcov deyil, onun vəzifə başındakı əlaltıları da...
25 aprel 11:47
- Dedik ki, bir neçə saata Xankəndiyə daxil olacağıq - Prezident
25 aprel 11:35
- Xadimə məktəb direktorunu niyə bıçaqlayıb?
25 aprel 11:07
- Keçmiş başçının hospitalından şikayət
24 aprel 21:35
- BAKCELL bütün ölkəni Bulvardakı konsertə çağırır
24 aprel 21:20
- Onu oğlum yandırmayıb, şantaj üçün özü üzərinə benzin töküb - Yenilənib
24 aprel 20:57
- Prezidentlərin məhdud tərkibdə görüşü oldu - Foto
24 aprel 20:28
- Japarov Azərbaycandadır - Yenilənib
24 aprel 11:42
- MM-də iki deputat arasında gərginlik
23 aprel 22:43
- Oğluma Ali Baş Komandanın adını verəcəyik - Fotolar
23 aprel 18:36
- NAR Füzulidə yerləşən məktəbə yeni kitablar hədiyyə etdi
23 aprel 18:28
- Heydər Əliyev əlindən gələni əsirgəmirdi - Putin
23 aprel 08:45
- Zakir Qaralovun əmisi qızı məhkəməyə verildi
22 aprel 21:28
- Məktəb direktoru həmin qadından 300 min alıbmış
22 aprel 21:14
- Abel Məhərrəmov polkovnik-leytenantın torpağını zəbt edib?
22 aprel 18:57
- Əliyev Putinlə görüşdü - Video
22 aprel 18:45
- Qubad İbadoğlu ev dustaqlığına buraxıldı
22 aprel 18:40
- Barəsində məhkəmə istintaqı gedən Gündüz Əliyev kimi bir vəzifə sahibi Sumqayıtda necə ..?
22 aprel 12:48
- Bəraət alan şəxs, Gömrük Komitəsindən milyon yarım təzminat istədi
22 aprel 12:39
- Gürcüstan DTX məktəblərdə mümkün terror aktı ilə bağlı hərəkətə keçdi
22 aprel 11:53
- İki Avropa ölkəsi gizli şəkildə birləşməyə hazırlaşır
22 aprel 10:24
- Ersin Tatar Azərbaycana gəlir
22 aprel 10:13
- Atatürk və Ərdoğanı təhqir edən şəxs həbs olundu
21 aprel 22:31
- Bu ölkə məktəblərdə rus dilinin tədrisindən İMTİNA EDİR
21 aprel 21:14
- SOCAR-ın sabiq vitse prezidenti Mikayıl İsmayılovun oğlu Xətai məhkəməsinə müraciət etdi – 100 min TƏZMİNAT
21 aprel 20:20