1988-89-cu illərdə ziyalılarımız nə barədə düşünürüdlər?
Etibar Əliyev, Milli Məclisin deputatı
Ziyalı mövzusu yenidən gündəmə gəlib. Sovet İttifaqının dağılmaq ərəfəsində bu titula daha çox müraciətlər olunmağa başladı. Quruluş dəyişirdi...
Dağlıq Qarabağ münaqişəsi Mixail Qorbaçovun məsləhətçisi Abel Aqanbekyanın 1987-ci ilin noyabrında Fransanın “Humanite ” qəzetinə müsahibəsindən sonra alovlandı. A.Aqanbekyan Qarabağ və Naxçıvan haqqında verilmiş suala belə cavab vermişdi: “Mən Qarabağın erməni torpağı olmasını eşitməyə şad olardım. İqtisadçı kimi mən belə hesab edirəm ki, Qarabağ Azərbaycandan çox Ermənistanla bağlıdır. Bu məsələ ilə əlaqədar mən bir təklif vermişəm. İnanıram ki, yenidənqurma, demokratiya şəraitində bu problem öz həllini tapacaq.”
1988-ci ilin fevralın 25-də Azərbaycanın öz ərazisindən soydaşlarımızın ilk qaçqınlıq dalğası başladı. DQMV-nin ərazisində ermənilərin təzyiq və təhqirlərinə tab gətirməyən 540 ailə (təqribən 2,5 min nəfər) Ağdam rayonuna, 150 ailə isə (təqribən 500-600 nəfər) Ağcabədi rayonuna pənah gətirdi.
Fevralın 27-28-də Dağlıq Qarabağda və Ermənistanda azərbaycanlılara qarşı edilən zorakılıqlara etiraz əlaməti olaraq keçirilən mitinqdən sonra DTK-nın ssenarisi və erməni ekstremistlərinin bilavasitə iştirakı ilə Sumqayıtda kütləvi iğtişaşlar törədildi.
Soydaşlarımızın Ermənistandan son deportasiya aksiyası 1989-cu ilin yayında başa çatdı. Bəs, 1988-1989-cu illərdə Azərbaycanın ziyalıları nə işlə məşğul olurdular?
Bu suala cavab vermək üçün 1989-cu ildə çap olunmuş “Aşkarlıq: sözün düzü” adlı kitaba müraciət edirəm. Kitabda Əfrand Daşdəmirovun, Mirzə İbrahimovun, İlyas Əfəndiyevin, Bayram Bayramovun, Elçinin, Anarın, Cəmil Əlibəyovun, Yaşar Qarayevin, Bəkir Nəbiyevin, Famil Mehdinin, Nizaməddin Şəmsizadənin, Sabir Rüstəmxanlının, Qulu Xəlilovun, İsmayil Şıxlının, Əkrəm Əylislinin, Nurəddin Babayevin publisistikası və Nəbi Xəzrinin, Cabir Novruzun, Nəriman Həsənzadənin və başqalarının poeziyası dərc olunub. Kitab boyu soydaşlarımızın dədə-baba yurdundan qovulması, ümumiyyətlə bizi gözləyən amansız erməni təhlükəsi haqqında bir abzasa belə rast gəlmədim.
Bizim üzdə olan yazışı və şairlərimiz, alimlərimiz Dağlıq Qarabağın Azərbaycandan qoparılmasında A.Aqanbekyanın ümid bəslədiyi “yenidənqurma”, “demokratiya”nı məqalə və şeirlərində ifrat dərəcədə vəsf ediblər. Həmçinin böyük titullar qazandıqları “durğunluq” adlandırdıqları dövrü kəskin tənqid atəşinə tutublar.
Əfrand Daşdəmirovun “Yeni təfəkkür yolunda” məqaləsindən: “XX əsrdə Azərbaycan xalqının siyasi tarixinin ən mühüm hadisələri və prosesləri Azərbaycan Kommunist Partiyasının tarixində cəmlənmişdir. Xalqımız, respublikanın bütün vicdanlı əməkçiləri yenidənqurmanı ürəkdən bəyənirlər, onu tamamilə müdafiə edirlər”.
Mirzə İbrahimovun “Mənəvi sərvətlər və vasitələr” məqaləsindən: “M.S.Qorbaçov yoldaş deyir: “İndi heç bir dövlət başçısı, dünya xadimi dünya işlərinə öz milli manəfeyindən çıxış edərək qiymət verə bilməz, başqa xalqların və dövlətlərin də mənafeyini nəzərə almağa borcludur”. Bu sözlər, bu fikirlər sülhsevər insanların ürəyində əks-səda tapır. Bu gün nəinki ölkəmizin daxilində - sovet, partiya və dövlət xadimlərinin, sovet vətəndaşlarının şüurunda əsaslı dönüş, yeni təfəkkür yaranır”.
İlyas Əfəndiyevin “Çovğunlu bir qış günündə” məqaləsindən: “Namusla qeyd edirəm ki, ailəmizin yoxsul vəziyyətə salınması, atamın haqsız olaraq səs hüququndan məhrum edilməsi, sinfi mübarizə adı ilə gecə-gündüz bizə edilən sitəmlər məni inqilaba düşmən edə bilməmişdi. Mən orta məktəbin yuxarı siniflərində Kommunist Partiyasının Manifestini, kapitalizm quruluşunun ədalətsizliyi haqqında Marksın fikirlərini bacardıqca dərindən öyrənməyə cəhd etmişdim”.
Bayram Bayramovun “Hamımızın müqəddəs haqqı” məqaləsindən: “Tərəddüsüz deyirəm ki, “qara qızıl”, “ağ qızıl”, “kəhrəba salxım”, çox böyük ziyanlar da verir. Hələ bir “yaşıl qızıl” da kəşf eləyiblər. Səriştəsiz təsərrüfatçılıq şüarçılıqla əvəz olunandan kəndimizə, torpağımıza çox ziyan dəyib və dəyməkdədir”.
Yazıçı Elçinin “Vətəndaşlıq qayəsi ilə” məqaləsindən: “Biz, mən yazıçıları, jurnalistləri, mədəniyyət xadimlərimizi nəzərdə tuturam, evimizə, uşaqlarımızın evinə, nəvələrimizin evinə, deyək ki, xarici mebel almaqdan ötrü Ticarət Nazirliyində, Azərittifaqda tanış-biliş axtarırıq, ərizələr yazırıq, imtiyazlarımızdan istifadə edirik. “Əldə” isə, yəni “ehtikar bazarı”nda bu mebel həddən artıq bahadır. Nə üçün?”
Yazıçı Anarın “Ləyaqət” məqaləsindən: “Biz - əsarət zəncirini yetmiş ildən də çox bundan qabaq atmış bir ölkənin vətəndaşıyıq. Biz - sinfi, iqtisadi, ictimai bərabərsizliyi aradan qaldırmış, bürokratik məmur ədəb-ərkanına, pul kisəsinin hökmünə, zümrə bölgüsünə son qoymuş bir inqilabın övladlarıyıq. Cəmiyyətin son dərəcə çətin, lakin müzəffər yürüşünün müxtəlif tarixi mərhələləri yeni, dəyanətli, zəhmətsevər, öz layəqətini dərk edən məğrur sovet adamının xarakterini formalaşdırdı”.
Tənqidçi professor Yaşar Qarayevin “Açıq dialoq: partiya-xalq” məqaləsindən: “Qeyri-ixtiyari əlimdəki qəzetin -“Pravda”nın səhifələrinə baxıram. Sütunlardakı sətirlər və başlıqdakı ad arasında əlaqə, həmrəylik bu günlər elə bil daha qabarıq hiss olunur, lap Piterdə inqilabın yenicə qalib gəldiyi, elə bu sütunlarda Leninin dekretlərinin çap edildiyi vaxtlarda olduğu kimi!... Başlıqdakı ad qurultayın gördüyü işin tarixi mənasına, buradakı mənəvi-ideoloji iqlimin məzmununa elə qurultayın özündə verilən dəqiq, obyektiv qiymətdə də iştirak edir: həqiqət fənni, həqiqətin dərsləri.”
Akademik Bəkir Nəbiyevin “Özümüzdən başlayaq” məqaləsindən: “Yazıçıların səkkizinci qurultayı ərəfəsində M.S.Qorbaçov yoldaş SSRİ Ali Sovetinin deputatı olan bir qrup yazıçı ilə görüşmüşdür. O, həyatımızın indiki, yeni mərhələsində başlanmış çox böyük irəliləyişdə insan amilinin fəallığı məsələsini ön plana çəkmiş və göstərmişdir ki, hər şey nəticə etibari ilə insan tərəfindən yaradılır, insandan, onun sosial və əmək fəallığından, vətəndaş yetkinliyindən və mənəvi simasından asılı olur. Odur ki, Vətənimizin tarixində indiyədək görünməmiş bu yeni mərhələyə birinci növbədə insanın özünü, təfəkkürünü, psixologiyasını yenidən qurmaqdan başlamaq lazımdır”.
Professor Nizaməddinin Şəmsizadənin “Unudulmuşlar haqqında üvertura” məqaləsindən: “Müsavatçıların müvəqqəti hakimiyyəti dövründə Azərbaycanda ədəbiyyatın realist ənənələri vəhşicəsinə ayaqlanır. Füzulilər, vaqiflər, axundovlar, sabirlər və böyük rus yazıçıları dərs kitablarından çıxarılır, hətta onların sənətkarlığı da inkar edilirdi”. Bu yekəlikdə böhtan olar?
Əlbəttə ki, bir məqalədə kitabda dərc olunmuş yazılardakı “dəyərli fikir”ləri incələmək qeyri-mümkündür.
Yunan şairi, Nobel mükafatı laureatı Georqos Seferis ölkəsində “qara polkovnik”lərin dövlət çevrilişi etdikləri vaxt ABŞ-da imiş. Ona çevrilişlə bağlı sual veriləndə maraqlı fikir söyləmişdi: “Təhlükəsiz yerdə olduğuma görə ölkəmdə baş verən hadisələri tənqid etməyə haqqım yoxdur.”
Ancaq yaxın tariximizdə Heydər Əliyev nümunəsi də var ki, bunu heç zaman unutmaq olmaz. O, Moskvada, təhlükəli yerdə Azərbaycan nümayəndəliyinə gələrək, Qorbaçovun xalqımıza qarşı etdiyi cinayəti lənətlədi.
Burada, təhlükəsiz yerdə isə Qorbaçovu və onun yenidənqurma siyasətini öyürdülər. Əlbəttə ki, marionet Əbdürrəhman Vəzirovun diqtəsi ilə...
- Bu gün ilk Qədr gecəsidir
28 mart 2024 17:37
- Baş redaktorun Ədliyyə naziri Fərid Əhmədova MÜRACİƏTİ
28 mart 2024 16:01
- Lifttəmir-in direktoruna şiddətli töhmət verildi
28 mart 2024 15:31
- DTX sıralarında 7 Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı xidmət edir
28 mart 2024 11:13
- Emin Əmrullayevdən daha bir təyinat
27 mart 2024 22:20
- Namiq Abbasov vəfat etdi
27 mart 2024 22:05
- BMU-ya yeni prorektor təyin olunub
27 mart 2024 17:29
- Yüksək rütbəli keçmiş qırğız məmur Bakıda həbs olundu (TƏFƏRRÜAT)
27 mart 2024 12:47
- Biləsuvarda qadın qətlə yetirildi - Əri polisə təslim oldu+Yenilənib
26 mart 2024 21:05
- Üç aydır ictimaiyyət qarşısına çıxmır
26 mart 2024 20:32
- Şahmar Hüseynova yeni vəzifə verildi
28 mart 21:04
- Bu gün ilk Qədr gecəsidir
28 mart 17:37
- Baş redaktorun Ədliyyə naziri Fərid Əhmədova MÜRACİƏTİ
28 mart 15:56
- İsveçrədən Azərbaycana 105 min manata 4 ədəd qol saatı gətiriblər
28 mart 15:46
- Prezident bu qanuna dəyişiklik etdi
28 mart 15:39
- Lifttəmir-in direktoruna şiddətli töhmət verildi
28 mart 15:31
- Azneft-in baş direktoru da vəzifəsindən azad edildi - Yeni təyinat
28 mart 15:23
- Məşhur Azərbaycan filmlərində heyvanlara aktyorlardan çox qonorar verilirmiş
28 mart 11:31
- Hermosonu öpən prezident həbs oluna bilər
28 mart 11:26
- DTX sıralarında 7 Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı xidmət edir
28 mart 11:13
- Yaxın günlərdə daha 73 nəfərin adı ictimaiyyətə açıqlanacaq
28 mart 11:05
- 2024-cü ildə bu rektorların səlahiyyət müddəti bitir (SİYAHI)
27 mart 22:27
- Emin Əmrullayevdən daha bir təyinat
27 mart 22:20
- Şəhid bacısı sektor müdiri təyin edildi
27 mart 22:12
- Namiq Abbasov vəfat etdi
27 mart 22:05
- Nazir Kamran Əliyevi təqaüdə göndərdi
27 mart 17:37
- BMU-ya yeni prorektor təyin olunub
27 mart 17:29
- Yüksək rütbəli keçmiş qırğız məmur Bakıda həbs olundu (TƏFƏRRÜAT)
27 mart 12:47
- Ərdoğan Ağ Evdə ilk dəfə Baydenlə görüşəcək
27 mart 12:27
- 7 günlük Novruz tətili başa çatdı
27 mart 08:37
- Biləsuvarda qadın qətlə yetirildi - Əri polisə təslim oldu+Yenilənib
26 mart 21:05
- Üç aydır ictimaiyyət qarşısına çıxmır
26 mart 20:32
- Küçədə satılan balıq və toyuq məhsulları təhlükəlidirmi? - ARAŞDIRMA - VİDEO
26 mart 10:49
- Sabahdan Azərbaycanda tətil başa çatır
26 mart 10:10
- Həkim əllərin titrəməsinin səbəblərindən danışdı
26 mart 10:05
- Sümbülə Əliyeva həbs edildi
26 mart 09:56
- Banan adı ilə aldığımız meyvə AFRİKA KARTOFU imiş - Diqqət!
25 mart 23:09
- Azərbaycan - Bolqarıstan oyununda qalib müəyyənləşmədi
25 mart 22:41
- 3 uşaq anası azərbaycanlı həkimin əlində öldü - FOTOLAR
25 mart 21:20
- Prezident və xanımına qarşı sui-qəsd cəhdinin detalları 28 il sonra açıqlandı - Əl-Qaidə-nin planı
25 mart 16:06