Nargin adasından 100-dən çox türk zabitini qaçıran Sona Hacıyeva kimdir?
Reportaj22 dekabr 2020 21:06

Mehriban Vəzir
Sarıqamış məğlubiyyəti 10 mindən çox Türk əsirin ruslar tərəfindən Bakının ən qədim türməsi olan Nargin adasına salınmasına səbəb oldu. O günlərin bir qadın qəhrəmanı var - Sona xanım Hacıyeva...
Bu anım günündə Sona xanımı bir daha xatırlayaq....
Fotosu tapılmayan, sonu bəlli olmayan Sona xanım Hacıyeva...
Sona xanım Bakının zəngin və yüksək təhsilli xanımlarından biri idi. Milyonçu qlasnı (deputat) Kərbəlayi İsrafil ağa Hacıyevin həyat yoldaşı, Bakı Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyətinin Qadın Qolunun sədri idi.
Böyük mülkiyyəti ilə yanaşı Bakı buxtasında Sona xanımın mühüm hadisələrin iştirakçısı olan dəbdəbəli şəxsi gəmisi dururdu.
Məlum olduğu kimi Birinci Dünya Müharibəsinin ilk illərində 1914 -15-ci illərin qışında Sarıqamış məğlubiyyəti baş verdi. 90 minlik türk ordusu 40 dərəcə şaxtada davam gətirməyib məhv oldu. Ruslar minlərlə hərbi və mülki adamı əsir götürdülər. Təkcə Bakıya, Nargin adasına 10 min nəfər qadın, uşaq, yaşlı, əskər, zabit türk əsir yerləşdirildi. Əsirlər Bakı küçələrindən keçirilib adaya aparılarkən şəhər həyəcana gəlmiş, bu barədə Bakı qubernatoru Peterburqa məktub göndərmişdi. O, yazırdı: "Bakı əhalisi türklərin əsir alınmasına dözümsüzlük göstərirlər..."
Rus idarəetməsi türk əsirləri ölüm adası Narginə yerləşdirib əsas nəzarəti qatil kimi yetişdirdiyi erməni zabitlərinə və həkimlərinə tapşırmışdı.
Nərimanov adanı komissiya heyəti ilə ziyarət etdikdən sonra parlamentdə türk əsirlərin vəziyyəti haqda kəskin bir çıxış etdi. Dedi: "Erməni həkimlər yüzlərlə əsirin gözlərində əməliyyat edib kor ediblər. Hər gün susuzluqdan, acından, yoluxmadan, ilançalmadan yüzlərlə insan ölür".
Bu xəbərdən Bakı təlatümə gəldi. Təzə-pir məscidinin axundunun fətvası ilə hər kəs məscidə ərzaq, paltar, ayaqqabı, dərman daşıdı. Bu yardımı bir ay adaya daşıyıb bitirmək mümükün olmadı. Bakı qadınları gecədən səhərə yun corab, şal, canlıq toxuyub məscidin həyətinə gətirirdilər.
İctimai təpki 200 nəfər qadın və uşağın hökumətin icazəsi ilə adadan alınıb Bakıya gətirilməsinə səbəb oldu.
Lakin hökumətin bu addımı şəhəri sakitləşdirmədi. Mətbuatda və məscidlərdə müzakirələr və etirazlar səngimədi.
Sona xanım Hacıyeva isə həmin tarixin qəhrəmanına çevrildi. O, öz gəmisi ilə Narginə ərzaq aparmağa başladı. Qohumları, xidmətçiləri ilə adaya gələn, araba-araba ərzaq, geyim, yataq gətirən Sona xanım rus rəislərə rüşvət verib gəminin yoxlanmasının qarşısını alır, hər dəfə geri dönəndə yüksək rütbəli türk zabitlərini üç-üç, beş-beş gəmisinə alırmış. Əsirlər təğyir-libas olub ərzaq gətirən xidmətçilərə qoşularaq gəmiyə mindirilirmiş. Sonra da Sona xanım onlara şəxsiyyət vəsiqəsi düzəldib İrana keçirirdi. Oradan isə Türkiyəyə yola salırdılar.
Bu minvalla Sona xanım az bir vaxtda Nargin adasından yüz nəfərdən çox zabit qaçırır. O zabitlərin adları yazılı sənədlərdə qalır.
Şəhərdə xəbər gəzirdi ki, rusların səlahiyyət verdiyi ermənilər yüksək rütbəli zabitləri əsirlər arasından seçib qətlə yetirir, ayaqlarına daş bağlayıb dənizin dibinə yuvarlayırlar.
Bu, Bakı camaatının heysiyyatına toxunur, qəzəb və həyəcan doğururdu.
Həmin günlərdə Bakının bircə dərdi vardı: türk əsirlər...
Bakıda, Abşeron kəndlərində kimin gəmisi, hətta kiçik bir balıq təknəsi vardısa, gecələr gizlincə Nargin adasına yaxınlaşır, oradan əsir alıb qaçırdı.
Bu işi ardıcıl və nizamlı həyata keçirən isə Sona xanım idi.
Bu yolla Bakıda xeyli türk əsir toplanmışdı. Ziyalıların və ruhanilərin çağırışı ilə Bakı baqqalları, əsnafları, tacirləri əsirlərə pulsuz ərzaq, geyim-keçim, barınacaq verirmiş.
Türk əsirlərə yardım etmək şəhərin şərəf işinə çevrilmişdi.
Bir gün bir əsirin bir erməni dükanına girməsi ilə işin üstü açılır. Erməni çuğulluq edir. İstintaq başlayır. Adada siyahıyaalma aparan hökumət əsirlərin sayında böyük əskiklik görür. Araşdırma başlayır.
Sona xanım Hacıyeva istintaqa cəlb edilir.
Arxivlərdə Sona xanımın 110 səhifəlik ifadəsi var. Günlərlə ifadəsi alınıb. Sona xanım məhkəmədə etiraf edir ki, Bəli, əsirlərə yardım etmişəm. Yardım cinayət deyil. Yardım insaniyyətdir!
İstintaq əsirlərin qaçırılmasını sübut edə bilmir.
Mənbələr deyir, bu istintaq sovet dövründə belə davam etmişdir. Bakı zənginlərindən və din xadimlərindən xeyli adam məhkəmələrə çəkilmiş, adları hökumətin qara siyahısına salınmış, repressiya olunmuşdular.
Sona xanım Hacıyeva Bakının ən mütərəqqi, ən zəngin, ən fədakar, ən səxavətli xanımlarından biri olub. O, əsl Cümhuriyyət qadını idi. Rəhbəri olduğu qadın xeyriyyə komitəsi xətti ilə ictimai və siyasi proseslərin önündə durur, təhsil və maarif işində misilsiz xidmətlər göstərir və digər zəngin xanımları da bu işə təşviq edirdi.
Lakin arxiv sənədlərində birdən-birə xətt qırılır... iz itir...
Dövrün araşdırmaçıları ilə söhbətimdə onun fotosunu və sonrakı taleyini gördüm deyən olmadı. Dövlət arxivində Nargin hadisələri və Sona xanım haqda məlumat var. Lakin nə fotosu var, nə də sonu haqda xəbər.
Bu dəyərli xanımın taleyi nə oldu, necə oldu, bilən yoxdur...
Amma əminəm, bu iş belə qalmayacaq, o Cümhuriyyət qadınının qutsal surətini görmək, taleyini öyrənmək bizə nəsib olacaq.
Bunun üçün əlimdən gələni edəcəyəm.
Çünki Sona xanım Hacıyeva tanınmağa, anılmağa, ictimai ehtirama layiq olan xanımlarımızın önündə gələnlərindəndir...
Bu ad xatirələrdə yaşamalı, ehtiramla anılmalı və Cümhuriyyət Qadınlarını təmsil etməlidir.
Ruhu şad olsun...
Oxşar xəbərlər
- Ağstafada çoban arvadını və ferma sahibini güllələdi - şok cinayət
27 fevral 2021 11:11
- Ramiz Mehdiyev 500-dən çox alimin bağ sahəsini əlindən aldı
23 fevral 2021 10:56
- General Rüstəm Muradov çeçenlərə qarşı vuruşub - Maraqlı
22 fevral 2021 23:26
- “Əmioğlu” ləqəbli qanqsterin əməlləri: adam oğuluğu, qətl, narkotik alveri...
22 fevral 2021 11:32
- Bu türk dili yox olmaq təhlükəsi ilə üzləşib
21 fevral 2021 11:43
- YENİ REKTOR KİMDİR ?
9 fevral 2021 17:15
- Mübariz İbrahimovun ata evi ziyarət olundu - Fotolar
7 fevral 2021 16:17
- Bu gün Mübariz İbrahimovun doğum günüdür
7 fevral 2021 11:18
- Professor Vaqif Abdullayev yazır - MÜBARİZLİK ZİRVƏSİ
7 fevral 2021 10:55
- Gizlədilən qatil, işdən çıxan müstəntiq, susdurulan ailə
5 fevral 2021 16:42
Xəbər lenti
- Bəşəriyyətin məhvi:kişilərdə spermatozoid 59% azalıb
27 fevral 15:46
- 1-ci vitse-prezident Firdovsi Umudov Kamran Məhərrəmlini xüsusi ittiham qaydasında məhkəməyə verib
27 fevral 14:06
- Cəfər Cabbarlı bu filmdə nəyə etiraz edirdi? – “Sevil”in
27 fevral 12:52
- Sabiq MTN şefi Nəriman İmranovun oğlu Arazın...
27 fevral 12:36
- “Çalıquşu”unun Fəridəsi: Sevildiyini bilmək çox böyük xoşbəxtlikdir
27 fevral 12:02
- 202 gündür bağlı qalan Bakı metrosu ...HAZIRDIR
27 fevral 11:28
- Ağstafada çoban arvadını və ferma sahibini güllələdi - şok cinayət
27 fevral 11:11
- Azərbaycanda böyük əfv GÖZLƏNİLİR
27 fevral 10:51
- "Büdcədən pulların "sağılması"... davam edə bilməz" - Prezident
27 fevral 10:30
- Silahlı şəxslər 100-dən çox məktəbli qızı QAÇIRDI
27 fevral 10:20
- Səfir oğlunun Rasim Məmmədovla əlaqələrini gizlətməsinin sirri
27 fevral 10:13
- Qulu Məhərrəmli Xocalıdan danışdı: “Vertolyota minəndə ...
26 fevral 23:07
- Qaz ver, Ruslan Əliyev, qaz ver… Azəriqaz
26 fevral 20:46
- Rübabə Muradovanın qızı
26 fevral 19:35
- Polkovnik Elxan İbrahimov vəzifəsindən AZAD EDİLDİ
26 fevral 18:16
- AZTV “Diriliş Ərtoğrul“u neçə manata tərcümə etdirir?
26 fevral 13:28
- İlk ağıllı kəndlərimiz: Zəngilanın 1-ci, 2-ci, 3-cü Ağalı kəndləri
26 fevral 13:07
- Prezident xanımı ilə “Ana harayı” abidəsini ziyarət etdi - Video
26 fevral 10:55
- “Ruhlar ölməz, ədalət itməz”
26 fevral 10:39
- Xocalı soyqırımından 29 il ötür
26 fevral 10:34
- Bir Qacar ailəsinin Şuşa hekayəsi (FOTOLAR)
25 fevral 20:49
- Azercell Telekom MMC-nin prezidenti Vahid Mürsəliyev - MÜSAHİBƏ
25 fevral 20:39
- Milyonlarla ürəyin kədəri və inamı... - Fotolar
25 fevral 20:00
- Paşinyan tərəfdarları və müxaliflər arasında qarşıdurma - Video
25 fevral 19:51
- Prezident Şağanda Reabilitasiya Pansionatının açılışında
25 fevral 14:13
- “Bakcell”dən onlayn iş və təhsil üçün internet paketi
25 fevral 13:43
- Liseyinin direktoru həbs edildi
25 fevral 13:07
- Sumqayıt Kommunal Təsərrüfat Birliyi yolları təmizləyir
25 fevral 10:30
- İlham Əliyev Ərdoğanı təbrik etdi
25 fevral 10:09
- “Ziya Kazımovun ilk sualı bu oldu”
25 fevral 10:03
Video & Fotoqalereya
Video
Fotoqalereya