Nizami Gəncəvi harada anadan olub?
Maraqlı16 yanvar 2021 21:50

Zaur Əliyev, dosent
Dünya şöhrətli Nizami Gəncəvinin harada anadan olması barədə bir çox müzakirələr aparılır. Dünya elminə və poeziyasına əvəzolunmaz töhfələr verən Nizami Gəncəvinin guya Qaxın Qum, İran alimlərinin iddiasına görə isə İranın Qum şəhərində anadan olması barədə fikirlər səslənir.
Bunu iddia edənlər də Hacı Lütf Əli bəy "Ataşkadah” bioqrafik əsərinə istinad edirlər. Nizami Gəncəvinin Qum şəhərində anadan olmasını iddia edən Hacı Lütf Əli bəy "İsgəndərnamə” əsərinin ikinci hissəsi olan "İqbalnamədə” şairin
Gəncə dənizində olsam da pünhan,
Yerim Qum şəhridir, yurdum Qohestan.
Təfrişdə Ta adlı bir kənd dayanıb,
Nizami ad-sanı ordan qazanıb! - misrasını əlində əsas tutaraq dahi şairin Gəncədə anadan olmamasını yazır.
Bundan sonra da bu informasiyadan çıxış edərək XVIII əsrdən başlayaraq dünya şərqşünaslığı ilə yaxşı tanış olan insanlar İranı Nizaminin vətəni hesab etməyə başladılar. Lakin kimsə bu misranın orjinalını və doğurdanmı Nizami Gəncəvinin əsərində belə bir sitatın olmasının ardınca düşmədən onu fars və İran şairi hesab etməyə başlayıblar.
Birincisi, coğrafiyaya nəzər salsaq görərik ki, İran ərazisində Qohestan deyilən bir yer yoxdur. İkincisi isə Qum Nizami Gəncəvinin şəhər adlandırdığı kriteriyalara uyğun gəlmir. O zaman Qum balaca bir kənd idi və onun böyük şəhər olması mümkün deyildi. Qaxın Qum kəndi də o illərdə elə böyük bir yer deyildi və şəhər kimi onun barəsində heç bir məlumat yoxdur. Bunun üçün alim olmaq lazım deyil, eləcə coğrafi yerlər haqqında google.az-da axtarış aparmaq kifayət edər ki, məlumat əldə edə biləsiniz.
Uzun illər Nizami Gəncəvinin İran şairi olması bir çox şərqşünas alimlərin əsərində qeyd edilməyə başladı. Bu alimlər ən etibarlı mənbə olan Nizaminin orta əsr bioqraflarının hamısı, xüsusilə Aufi Sədidəddin (XIII əsr), Dövlətşah Səmərqəndi (XV əsr) və s.) şairin doğulduğu şəhər kimi, onun bütün ömrü boyu yaşadığı və vəfat etdiyi Gəncə şəhərində anadan olub fikirlərini görməzdən gəldilər. Bu anlaşımazlıq uzun zaman çəkəcək idi ki, XX əsrin birinci yarısında məşhur rus şərqşünası akademik Y.E.Bertels mövzunu araşdırmaq qərarına gəlməsəydi. Məhz o, Nizami Gəncəvinin bütün əsərlərini, xüsusilə "İsgəndərnamə” əsərini ciddi-ciddi tədqiq edib, sübut etdi ki, Hacı Lütf Əli bəyin iddia etdiyi kimi yuxarıda qeyd etdiyim "Qum şəhərindəm adlı” sətirlər Nizaminin həmin əsərinin digər əlyazmalarda, o cümlədən erkən köçürülən versiyalarında yoxdur, yəni bu sətirlər şairin "İskəndərnamə" əsərinə ideoloji motivlərdən irəli gələrək təəssübkeş İran mirzələri tərəfindən əlavə olunub və açıq-aşkar saxtalaşdırmadır.
Akademik öz tədqiqat əsərində yazır: "Nizaminin ən qədim əlyazmalarında, 763-cü (1360-cı il) il tarixli hicriyə aid Parisdəki Milli Kitabxanda olan əlyazmalarında bu sətir də yoxdur".
Onun ardınca akademik Y.Kraçkovski, akademik A.E.Krımski, Azərbaycan alimləri H.Arazlı, C.Heyət, R.Əliyev və başqaları "İsgəndərnamə” əsərinin orjinallarını tədqiq edərək dahi şairin Azərbaycanın Gəncə şəhərində anadan olmasını sübut etdilər. Lakin həmin illər sovet elmi dünya miqyasına tam çıxmamışdı və II Dünya müharibəsinin başlaması, Qərb alimlərinin akademik Y.E.Bertelsin əsərlərinə çıxışı olmaması bu sübutun onlara çatmamasına səbəb yaratdığı üçün onlar Nizamini İran şairi kimi qələmə verməkdə davam etdilər. Lakin elmdə vicdanlı alimlər də var, İranda Nizami Gəncəvinin əsərlərinin üzünü köçürən zaman qəsdən saxtakarlıq edən və onun İranda anadan olmasını "təsdiqləyən" şəxslərdən fərqli olaraq əsl elmi tədqiqat aparan İran ədəbiyyatşünaslarından V.Dəstgerdi haqlı olaraq Nizaminin Qumda anadan olmadığını, "İsgəndərnamə” əsərinin üzünün köçürülməsi zamanı Qumda anadan olması barədə fikirlərin sonradan mirzələr tərəfindən salındığını iddia edir. Nizaminin ilk tədqiqatçısı V.Dəstgerdi göstərir ki, şairin əvvəlki nüsxələrində Qumla əlaqəli beyt olmayıb.
Nizaminin Qaxın Qum şəhəri ilə bağlı versiyalara gəldikdə isə şairin yubileyi ərəfəsində görkəmli şərqşünaslar R.Əliyev və A.Sarovlu Azərbaycan höküməti tərəfindən Qax rayonu Qum kəndinə məsələyə aydınlıq gətirmək üçün ezam olunurlar. Qayıdıb gəldikdən sonra onlardan hesabat tələb edəndə cavab bu olub ki, Qum kəndi kiçik bir kənddir və guya Nizaminin "Qum şəhərində” anadan olması barədə "böyük şəhər Qum” bura ola bilməz.
Nizami Gəncəvi özü "Sirlər xəzinəsi” dastanının 179-cu səhifəsində konkret anadan olduğu yeri qeyd edir: "Mən Gəncədəyəm, indi İraq məndən uzaqdadır”
"Qum şəhəri Qəhrestanı” məhəlləsinə gəldikdə isə bu onun əsərlərinin sürətini köçürən şəxslərin artırmalarıdır. Çünki, Nizami əsərlərinin ojrinal nüsxələrndə belə bir şey yoxdur. Konkret olaraq qeyd edək ki, Nizami əsərlərinin XVI əsrdə və sonralar köçürülmüş nüsxələrində "İsgəndərnamə"nin "İqbalnamə” hissəsinin bir yerində şair Gəncədən danışan zaman fikir yarımçıq kəsilərək Qumla bağlı dörd misra qəsdən artırılıb.
Loading...
Oxşar xəbərlər
- Türkiyə ordusunun generalı helikopter qəzasında həlak oldu
4 mart 2021 23:45
- “Holcim ”in məsələsinə Qaradağ rayon məhkəməsi baxacaq
4 mart 2021 19:27
- AZAL şefinin həyat yoldaşından 7.7 milyonluq yatırım
4 mart 2021 18:33
- Daha bir partiya kollektiv olaraq YAP-a girdi
4 mart 2021 17:11
- SSRİ-nin ilk cəlladı – 33 nəfəri çəkiclə qətlə yetirən Komarov
4 mart 2021 00:10
- Nazirin milyonluq "Topaz" biznesi niyə batır? - Əmsalların azlığı
3 mart 2021 17:40
- Jirinovski SSRİ-ni dağıdanların adlarını çəkdi, Qorbaçova isə haqq qazandırdı
3 mart 2021 11:16
- Fəxrəddin Manafovun xanımı vəfat etdi
3 mart 2021 10:53
- Əli İnsanov hardadır?
2 mart 2021 12:43
- Martın 5-də Yeni Azərbaycan Partiyasının qurultayı
2 mart 2021 12:35
Xəbər lenti
- Türkiyə ordusunun generalı helikopter qəzasında həlak oldu
04 mart 23:45
- Beş partiya YAP-a girdi
04 mart 23:08
- “Holcim ”in məsələsinə Qaradağ rayon məhkəməsi baxacaq
04 mart 19:27
- AZAL şefinin həyat yoldaşından 7.7 milyonluq yatırım
04 mart 18:33
- Daha bir partiya kollektiv olaraq YAP-a girdi
04 mart 17:11
- Ramiz Mehdiyevin GƏLİNİ-nin bankı bağlanır ..
04 mart 15:35
- " 10 KVADRAT MƏSAFƏDƏ 7-8 nəfər oturur "-DGK sədri
04 mart 14:11
- Xalqxeber.az saytının 9 yaşı tamam oldu
04 mart 12:30
- Yurddaş Partiyası YAP-a birləşdi
04 mart 11:06
- SSRİ-nin ilk cəlladı – 33 nəfəri çəkiclə qətlə yetirən Komarov
04 mart 00:10
- Əli Həsənov iflic oldu, ağzı əyildi
04 mart 00:01
- Mübariz Mənsimov sərbəst buraxıla bilər
03 mart 23:24
- “Pakistanla birgə təlimlərin artıq vaxtı çatıb” - Prezident
03 mart 23:12
- Nazirin milyonluq "Topaz" biznesi niyə batır? - Əmsalların azlığı
03 mart 17:40
- Qalmaqallı dairənin indiki və keçmiş deputatı üz-üzə gəldi
03 mart 17:26
- Dilavər Əzimli dünyasını dəyişdi
03 mart 13:54
- Jirinovski SSRİ-ni dağıdanların adlarını çəkdi, Qorbaçova isə haqq qazandırdı
03 mart 11:16
- Tarixdə ilk dəfə Papa İraqa gedir
03 mart 11:04
- Fəxrəddin Manafovun xanımı vəfat etdi
03 mart 10:53
- Əli İnsanov hardadır?
02 mart 12:43
- Martın 5-də Yeni Azərbaycan Partiyasının qurultayı
02 mart 12:35
- Bu gün Od çərşənbəsidir
02 mart 00:25
- Xaricdə yaxşı işini atıb Azərbaycana qayıdan fizik: Kainat-Kvant
02 mart 00:09
- Sarkozi 1 il həbsdə qalacaq
01 mart 20:39
- Bakıda 22 yaşlı gənc öldürüldü, şübhəli axtarışa verildi
01 mart 20:31
- İrəvanda 13 türk kəşfiyyatçısı?.. – Hərbi ekpert
01 mart 13:41
- İlham Əliyev və Mehriban Əliyeva yeni gəmilərin istismara verilməsi mərasimində
01 mart 13:26
- Martda 14 gün iş olmayacaq
01 mart 13:17
- İcra başçısı işğaldan azad olunan Ağdamda sərxoş halda ? - VİDEO
01 mart 13:03
- Nazirliklər maşınlarını satışa çıxardı – 400 manatdan başlayan qiymətlər
01 mart 12:47
Video & Fotoqalereya
Video
Fotoqalereya