Nizami Gəncəvi harada anadan olub?
Maraqlı16 yanvar 2021 21:50

Zaur Əliyev, dosent
Dünya şöhrətli Nizami Gəncəvinin harada anadan olması barədə bir çox müzakirələr aparılır. Dünya elminə və poeziyasına əvəzolunmaz töhfələr verən Nizami Gəncəvinin guya Qaxın Qum, İran alimlərinin iddiasına görə isə İranın Qum şəhərində anadan olması barədə fikirlər səslənir.
Bunu iddia edənlər də Hacı Lütf Əli bəy "Ataşkadah” bioqrafik əsərinə istinad edirlər. Nizami Gəncəvinin Qum şəhərində anadan olmasını iddia edən Hacı Lütf Əli bəy "İsgəndərnamə” əsərinin ikinci hissəsi olan "İqbalnamədə” şairin
Gəncə dənizində olsam da pünhan,
Yerim Qum şəhridir, yurdum Qohestan.
Təfrişdə Ta adlı bir kənd dayanıb,
Nizami ad-sanı ordan qazanıb! - misrasını əlində əsas tutaraq dahi şairin Gəncədə anadan olmamasını yazır.
Bundan sonra da bu informasiyadan çıxış edərək XVIII əsrdən başlayaraq dünya şərqşünaslığı ilə yaxşı tanış olan insanlar İranı Nizaminin vətəni hesab etməyə başladılar. Lakin kimsə bu misranın orjinalını və doğurdanmı Nizami Gəncəvinin əsərində belə bir sitatın olmasının ardınca düşmədən onu fars və İran şairi hesab etməyə başlayıblar.
Birincisi, coğrafiyaya nəzər salsaq görərik ki, İran ərazisində Qohestan deyilən bir yer yoxdur. İkincisi isə Qum Nizami Gəncəvinin şəhər adlandırdığı kriteriyalara uyğun gəlmir. O zaman Qum balaca bir kənd idi və onun böyük şəhər olması mümkün deyildi. Qaxın Qum kəndi də o illərdə elə böyük bir yer deyildi və şəhər kimi onun barəsində heç bir məlumat yoxdur. Bunun üçün alim olmaq lazım deyil, eləcə coğrafi yerlər haqqında google.az-da axtarış aparmaq kifayət edər ki, məlumat əldə edə biləsiniz.
Uzun illər Nizami Gəncəvinin İran şairi olması bir çox şərqşünas alimlərin əsərində qeyd edilməyə başladı. Bu alimlər ən etibarlı mənbə olan Nizaminin orta əsr bioqraflarının hamısı, xüsusilə Aufi Sədidəddin (XIII əsr), Dövlətşah Səmərqəndi (XV əsr) və s.) şairin doğulduğu şəhər kimi, onun bütün ömrü boyu yaşadığı və vəfat etdiyi Gəncə şəhərində anadan olub fikirlərini görməzdən gəldilər. Bu anlaşımazlıq uzun zaman çəkəcək idi ki, XX əsrin birinci yarısında məşhur rus şərqşünası akademik Y.E.Bertels mövzunu araşdırmaq qərarına gəlməsəydi. Məhz o, Nizami Gəncəvinin bütün əsərlərini, xüsusilə "İsgəndərnamə” əsərini ciddi-ciddi tədqiq edib, sübut etdi ki, Hacı Lütf Əli bəyin iddia etdiyi kimi yuxarıda qeyd etdiyim "Qum şəhərindəm adlı” sətirlər Nizaminin həmin əsərinin digər əlyazmalarda, o cümlədən erkən köçürülən versiyalarında yoxdur, yəni bu sətirlər şairin "İskəndərnamə" əsərinə ideoloji motivlərdən irəli gələrək təəssübkeş İran mirzələri tərəfindən əlavə olunub və açıq-aşkar saxtalaşdırmadır.
Akademik öz tədqiqat əsərində yazır: "Nizaminin ən qədim əlyazmalarında, 763-cü (1360-cı il) il tarixli hicriyə aid Parisdəki Milli Kitabxanda olan əlyazmalarında bu sətir də yoxdur".
Onun ardınca akademik Y.Kraçkovski, akademik A.E.Krımski, Azərbaycan alimləri H.Arazlı, C.Heyət, R.Əliyev və başqaları "İsgəndərnamə” əsərinin orjinallarını tədqiq edərək dahi şairin Azərbaycanın Gəncə şəhərində anadan olmasını sübut etdilər. Lakin həmin illər sovet elmi dünya miqyasına tam çıxmamışdı və II Dünya müharibəsinin başlaması, Qərb alimlərinin akademik Y.E.Bertelsin əsərlərinə çıxışı olmaması bu sübutun onlara çatmamasına səbəb yaratdığı üçün onlar Nizamini İran şairi kimi qələmə verməkdə davam etdilər. Lakin elmdə vicdanlı alimlər də var, İranda Nizami Gəncəvinin əsərlərinin üzünü köçürən zaman qəsdən saxtakarlıq edən və onun İranda anadan olmasını "təsdiqləyən" şəxslərdən fərqli olaraq əsl elmi tədqiqat aparan İran ədəbiyyatşünaslarından V.Dəstgerdi haqlı olaraq Nizaminin Qumda anadan olmadığını, "İsgəndərnamə” əsərinin üzünün köçürülməsi zamanı Qumda anadan olması barədə fikirlərin sonradan mirzələr tərəfindən salındığını iddia edir. Nizaminin ilk tədqiqatçısı V.Dəstgerdi göstərir ki, şairin əvvəlki nüsxələrində Qumla əlaqəli beyt olmayıb.
Nizaminin Qaxın Qum şəhəri ilə bağlı versiyalara gəldikdə isə şairin yubileyi ərəfəsində görkəmli şərqşünaslar R.Əliyev və A.Sarovlu Azərbaycan höküməti tərəfindən Qax rayonu Qum kəndinə məsələyə aydınlıq gətirmək üçün ezam olunurlar. Qayıdıb gəldikdən sonra onlardan hesabat tələb edəndə cavab bu olub ki, Qum kəndi kiçik bir kənddir və guya Nizaminin "Qum şəhərində” anadan olması barədə "böyük şəhər Qum” bura ola bilməz.
Nizami Gəncəvi özü "Sirlər xəzinəsi” dastanının 179-cu səhifəsində konkret anadan olduğu yeri qeyd edir: "Mən Gəncədəyəm, indi İraq məndən uzaqdadır”
"Qum şəhəri Qəhrestanı” məhəlləsinə gəldikdə isə bu onun əsərlərinin sürətini köçürən şəxslərin artırmalarıdır. Çünki, Nizami əsərlərinin ojrinal nüsxələrndə belə bir şey yoxdur. Konkret olaraq qeyd edək ki, Nizami əsərlərinin XVI əsrdə və sonralar köçürülmüş nüsxələrində "İsgəndərnamə"nin "İqbalnamə” hissəsinin bir yerində şair Gəncədən danışan zaman fikir yarımçıq kəsilərək Qumla bağlı dörd misra qəsdən artırılıb.
Oxşar xəbərlər
- TEHRAN MERİ : İsrail İrana qarşı CADU və CİNLƏR-dən də istifadə edib..."
12 iyul 2025 12:40
- Tovuz döyüşlərindən 5 il ötür
12 iyul 2025 11:42
- Nazirin oğlu nasizmdə ittiham olunur: İşə təhlükəsizlik xidməti qarışdı
11 iyul 2025 23:06
- Ata 25 yaşlı tennisçi qızını öldürdü - ŞOK SƏBƏB
11 iyul 2025 18:18
- Rusiya işğal olunmuş Ukrayna ərazisindən 4 MİLYON TON TAXIL OĞURLAYIB...
11 iyul 2025 13:39
- İran 300 MİNDƏN ÇOX ƏFQANI ölkədən qovur. SƏBƏB ?
11 iyul 2025 12:55
- -Qaş ustası- doğduğu uşağı 1 il SOYUDUCUDA saxladı və sonra...
11 iyul 2025 12:23
- Ermənistan XİN mətbuat katibi Ani Badalyan: İlham Əliyevlə Nikol Paşinyanın Əbu-Dabi görüşü uğurlu olub
11 iyul 2025 10:08
- HÖKÜMƏ - kədərim mənim filmi bu tarixdə təqdim olunacaq
11 iyul 2025 02:05
- Yazıçı Sabir Əhmədlinin oğlu ilə TƏSİRLİ MÜSAHİBƏ
11 iyul 2025 01:31
Xəbər lenti
- TEHRAN MERİ : İsrail İrana qarşı CADU və CİNLƏR-dən də istifadə edib..."
12 iyul 12:40
- Tovuz döyüşlərindən 5 il ötür
12 iyul 11:42
- Sumqayıtda kürəkən qayınatasını qətlə yetirdi
12 iyul 11:02
- Rusiyada ƏMƏLİYYAT: İki azərbaycanlının malları əllərindən alındı
12 iyul 10:48
- Atası ilə səfərə getmək qadağan olundu
12 iyul 00:59
- Nazirin oğlu nasizmdə ittiham olunur: İşə təhlükəsizlik xidməti qarışdı
11 iyul 23:06
- Ata 25 yaşlı tennisçi qızını öldürdü - ŞOK SƏBƏB
11 iyul 18:18
- Tofiq Zülfüqarov Elmar Məmmədyarova cavab verdi: Söyüş söyməmişəm
11 iyul 18:02
- Ermənistan mediası sülh müqaviləsinin detallarını açıqladı – Zəngəzur dəhlizi, separatçılığa qarşı öhdəlik və...
11 iyul 17:51
- Veysəloğlu Şirkətlər Qrupunun elan etdiyi -Qida Təhlükəsizliyi Ayı-na yekun vuruldu
11 iyul 14:43
- Rusiyada Azərbaycandan gətirilən 18 TON ŞEFTALI ı məhv edildi
11 iyul 14:30
- İlham Əliyev Mariam Kvrivişvilini qəbul etdi (FOTO)
11 iyul 13:47
- Rusiya işğal olunmuş Ukrayna ərazisindən 4 MİLYON TON TAXIL OĞURLAYIB...
11 iyul 13:39
- Keçmiş nazir xanımı və gəlinlərindən DANIŞDI: İkisi də əcnəbidir - VİDEO
11 iyul 13:15
- İran 300 MİNDƏN ÇOX ƏFQANI ölkədən qovur. SƏBƏB ?
11 iyul 12:55
- -Qaş ustası- doğduğu uşağı 1 il SOYUDUCUDA saxladı və sonra...
11 iyul 12:23
- Prezident həmkarını təbrik etdi
11 iyul 11:31
- İntihar etmiş rusiyalı NAZİR VİDA MESAJI-nda NƏ YAZIB ?
11 iyul 10:45
- Ermənistan XİN mətbuat katibi Ani Badalyan: İlham Əliyevlə Nikol Paşinyanın Əbu-Dabi görüşü uğurlu olub
11 iyul 10:08
- Terrorsuz Türkiyə : PKK bu gün SİLAHI YERƏ QOYACAQ
11 iyul 09:48
- Təyyarədə qadının OMBA-sına toxundu və 7 İL HƏBS...
11 iyul 09:36
- HÖKÜMƏ - kədərim mənim filmi bu tarixdə təqdim olunacaq
11 iyul 02:05
- Yazıçı Sabir Əhmədlinin oğlu ilə TƏSİRLİ MÜSAHİBƏ
11 iyul 01:31
- Bir qətliamın izi – 26 il əvvəl Bakı və İrəvan sülhə yaxın olanda 40 erməni güllələnib
11 iyul 01:12
- Pul üçün Rus ordusuna yazılan azərbaycanlı Əliquliyev peşmandır: Prezidentə deyin, məni qurtarsın
11 iyul 00:36
- Daha bir rayonda yasda EHSAN ləğv edildi
11 iyul 00:26
- 5 saat davam edən İlham Əliyev-Paşinyan görüşünə dair İLK AÇIQLAMA
10 iyul 14:43
- İranlı molla : CƏHƏNNƏM əhlinin dili TÜRKCƏ, CƏNNƏT əhlinin dili ƏRƏBCƏDİR...
10 iyul 13:33
- 100 qadını öldürmüşdü - Manyakın meyiti tapıldı
10 iyul 12:29
- Milli Məclisin deputatı Azər Allahverənov Nardaran qəsəbəsində vətəndaşları qəbul edib
10 iyul 12:18
Video & Fotoqalereya
Video
Fotoqalereya