Tələt Paşanın erməni terrorunun qurbanı olmasından 100 il ötür

Müasir Türkiyənin təməlini qoyan və böyük xilaskarlarından olan, Anadoluda türk millətinin əbədi əmin-amanlığını təmin edən Tələt Paşa 100 il öncə erməni terrorunun qurbanı olub. “Report” xatırladır ki, Tələt Paşa 1921-ci il martın 15-də Almaniyanın paytaxtı Berlində Daşnaksütyun Partiyasının təşkil etdiyi “Nemezis” əməliyyatı çərçivəsində Soğomon Teyliryan adlı erməni terrorçu tərəfindən qətlə yetirilib.
Tələt Paşa kimdir?
1874-cü ildə Osmanlı imperiyasının Ədirnə vilayətində doğulan Məhmət Tələt eyni yerdə Hərbi Məktəbin məzunu olub. Həmin dövrdə Osmanlı imperiyasında populyarlıq qazanan qərbyönümlü islahatların tərəfdarı olan Gənc Türklər hərəkatına qoşulur və fəalına çevrilir. 1896-cı ildə müxalif fikirlərinə görə yoldaşları ilə birgə həbs edilir, lakin 1898-ci ildə əfv edilərək Ədirnədən Selanikə sürgün edilir. Selanikin poçt şöbəsində müxtəlif vəzifələrdə çalışan Məhmət Tələt 1907-ci ilə, yəni işinə xitam verilənədək orada işləyib. Bununla belə, siyasi fəalın poçtda işləməsi ona müxalif nəşrləri gizli şəkildə Selanikə gətirmək imkanı yaradıb. Selanikdə rəsmi işində çalışması ilə yanaşı, Selanik Hüquq Məktəbində də oxuyub, ancaq oradan məzun olmayıb. O, Hüquq Məktəbində liberal, hürriyyət düşüncələrini yaymaqla məşğul olur. Bəzi mənbələrdə onun ora qəbul olmasının məqsədinin məhz bu olduğu qeyd olunur.
1906-cı ilin iyul ayında əqidədaşları ilə birgə Osmanlı Hürriyyət Cəmiyyəti adlı təşkilat qurmaq qərarını verir. Əsasən aşağı rütbəli zabitlərin qeydiyyata düşdüyü cəmiyyət mərkəzi Fransanın paytaxtı Parisdə yerləşən Osmanlı Tərəqqi və İttihad Cəmiyyətinə birləşir. Dövlət qulluğundan xaric edildikdən sonra bütün fəaliyyətini cəmiyyətə sərf edən Məhmət Tələt daha sonra İstanbula gedərək orada təşkilatın şöbəsini yaratmağa çalışıb. O, 1908-ci ildə parlament seçkilərində iştirak edib və doğma vilayəti olan Ədirnədə 90 səs toplayaraq Məclisi Məbusana daxil olub.

O, 1909-1911-ci illərdə ölkənin daxili işlər, 1912-ci ildə isə poçt və teleqraf naziri olub. 1913-cü il yanvarın 13-də Tələt bəy Ənvər bəy ilə birlikdə Osmanlıda real hakimiyyətin İttihad və Tərəqqi Cəmiyyətinə keçməsinə yol açan Bab-ı Ali basqınında iştirak edib. Eyni ilin iyun ayında Mahmud Şövkət Paşanın sui-qəsdindən sonra qurulan Səid Həlim Paşa hökumətində yenidən daxili işlər naziri vəzifəsinə gətirilən Tələt Paşa bu tarixdən etibarən dövlət siyasətini müəyyənləşdirən əsas şəxslərdən birinə çevrilir. O, Ənvər Paşa və Camal Paşa ilə birgə məşhur Üç Paşa iqtidarını quraraq dövlətin modernləşməsində vacib rol oynayıb.
Həmçinin qeyd etmək lazımdır ki, Tələt Paşa İttihad və Tərəqqi Cəmiyyətinin liderlərindən biri olaraq Osmanlı dövlətinin Birinci Dünya müharibəsində iştirakından yana olan ən fəallarından olub. O həm də müharibə dövründə dövləti içdən sarsıtdığı güman edilən ermənilər daxil olmaqla bəzi ünsürlərin Anadoludan çıxarılmasına dair köç qanunun hazırlanması və tətbiqində yaxından iştirak edib. Bu qərar gələcəkdəki Türkiyə Cümhuriyyətinin müəyyən separatizm cərəyanlarından yan keçməsinə səbəb olub.
Tələt bəyin həm Cəmiyyətin daxilində, həm də dövlət idarəsində nüfuzunun artması müharibə əleyhdarı olan sədrəzəm Səid Həlim Paşanın vəziyyətini çətinləşdirirdi. Sədrəzəmin ittihadçılarla münasibətlərinin pisləşməsinin ardından 1917-ci ilin yanvar ayında Tələt bəyin sədarətə gətirilməsi fikri irəli sürülür. Nəhayət, 3 fevral 1917-ci ildə Səid Həlim Paşanın səhhətini səbəb göstərərək istefa etməsinin ardından Tələt bəy vəzirlik rütbəsi ilə sədarətə gətirilir. Beləliklə, Tələt Paşa Osmanlı tarixində sədarətə gətirilən ilk millət vəkili olur.

Ancaq ABŞ prezidenti Vudro Vilsonun vasitəçiliyi ilə Osmanlı dövlətinin yeni sülh müzakirələrinə başlaması Tələt Paşa hökumətinin fəaliyyətinə əngəllər yaradır. Nəticədə 1918-ci ilin oktyabrında Tələt Paşa sədrəzəmlikdən istefa verir və eyni ayda Əhməd İzzət Paşanın yeni hökumət kabinetini qurmasıyla vəzifəsi tamamilə sona çatır. İttihad və Tərəqqi Cəmiyyətinin təşkilatın ləğvinə qərar verdiyi 1 noyabr 1918 tarixli son iclasına rəhbərlik edən Tələt Paşa o gecə Ənvər və Camal Paşa kimi Cəmiyyətin digər önəmli üzvləri ilə birlikdə alman gəmisinə minərək Sevastopola, oradan isə Berlinə mühacirət ediblər.
Tələt Paşa 1921-ci il martın 15-də Berlində Daşnaksütyun Partiyasının təşkil etdiyi “Nemezis” əməliyyatı çərçivəsində Soğomon Teyliryan adlı erməni terrorçusu tərəfindən qətlə yetirildi. Ələ keçirilən cinayətkar əqli xəstə olması bəhanə göstərilərək eyni il iyunun 3-də məhkəmə tərəfindən sərbəst buraxılır. Tələt Paşanın uzun müddət Berlin müsəlman məzarlığında qalan cənazəsi isə 22 il sonra İstanbula gətirilərək Hürriyət abidəsi yaxınlığında dəfn edilir.
Tələt Paşa ölümünə az qalmış qələmə aldığı xatirələrində belə qeyd edib: “Məni bir gün küçədə güllələyəcəklər. Alnımdan qan axaraq yerə səriləcəyəm. Yataqda ölmək nəsib olmayacaq. Ziyanı yoxdur, gəlib vursunlar. Vətən mənim ölümümlə bir şey itirməyəcək. Bir Tələt gedər, min Tələt yetişər!”.
- Ferma sahibi çobanın arvadı ilə münasibətdə oldu: Ərim şübhələndi, dedim ki, bir daha...– ŞOK
15 iyul 2025 23:03
- Tovuz döyüşlərindən 5 il ötür
12 iyul 2025 11:42
- Yazıçı Sabir Əhmədlinin oğlu ilə TƏSİRLİ MÜSAHİBƏ
11 iyul 2025 01:31
- Bir qətliamın izi – 26 il əvvəl Bakı və İrəvan sülhə yaxın olanda 40 erməni güllələnib
11 iyul 2025 01:44
- Həbsdə olan vəkil Adəm Məmmədov bu şəxsi məhkəməyə verdi
10 iyul 2025 01:46
- Qarabağ xanlığının timsalında: Rusiyaya güvənmək fəlakətə gətirir
5 iyul 2025 10:44
- Sibir manyakı - ovçu tayqada insanları ovlayıb, qadınları qaçırıb aylarla saxlayıb
4 iyul 2025 12:42
- Erməni parlamentində Rusiya üstündə DAVA – Butulka ilə VURDU
3 iyul 2025 13:14
- Əsir Qafqaz - Rusiya regiona gənə kimi yapışıb, qoparılma prosesi ağrılı gedir
1 iyul 2025 18:42
- Təyyarəmizi Qazaxıstan vurubmuş – Samir Vəliyev özünü rüsvay etdi
30 iyun 2025 16:43
- Fərhad Əhmədovdan 6 milyon dollar rüşvət istənilib - Gəmisinin həbsdən azad olunması üçün...
19 iyul 01:49
- Alimlər nəsli kəsilməkdə olan növləri xilas etməyin yolunu tapdı
19 iyul 01:29
- AMAZONİYA - Azərbaycanda qadın dövləti
19 iyul 01:17
- NAXÇIVAN hoteli sökülür
19 iyul 00:56
- Prezident Ağdamda açılışda iştirak etdi - FOTOLAR
19 iyul 00:24
- Proporsional seçki sisteminin bərpasına heç bir ehtiyac yoxdur - Əli Hüseynlidən SENSASİON MÜSAHİBƏ
18 iyul 23:50
- Azərbaycan MDB-dən çıxır? - Rusiyadan cavab
18 iyul 22:45
- Prezident onlara müraciət ünvanladı
18 iyul 11:51
- Məzuniyyətə gələn hərbçimiz özünü evində ASDI
18 iyul 11:33
- Belçika parlamentindən Azərbaycana qarşı ədalətsiz və qərəzli qətnamə
18 iyul 10:46
- Alen Simonyan boşaldı - Modellə sevgilidir
18 iyul 10:26
- Suriyanın bölünməsinə icazə verməyəcəyik
18 iyul 09:43
- Ersin Tatar: İlham Əliyev hər zaman bizə sahib çıxıb
18 iyul 09:18
- Rusiya Kilsəsi: Seks cənnətə aparan yoldur
18 iyul 01:56
- Şıxlinski mənim xahişimlə saxlanıldı, Nisanovun bazarı... - Mironov
18 iyul 00:20
- Əli Həsənovla Səttar Möhbalıyevin qudalığı BİTDİ...
17 iyul 23:43
- Ukraynada yeni baş nazir: Müstəqillik tarixində ikinci dəfə...
17 iyul 23:29
- Prezident İlham Əliyev və Qurbanqulu Berdiməhəmmədov Şuşada nahar ediblər (FOTO)
17 iyul 22:45
- Rusiyada general dələduzluğa görə həbs edildi
17 iyul 21:55
- İki bacı çayda boğulub öldü
17 iyul 21:36
- Adəm Məmmədov həbsdə qaldı - ZON-a köçürüləcək
16 iyul 20:42
- 1 qramı 5000 dollardan başlayır: Qazaxıstanda dünyanın ən bahalı metalı hasil olunur
16 iyul 01:07
- Kətan toxumu, qaynar su... - Minlərlə manatınız cibinizdə qalacaq
15 iyul 23:28
- Ferma sahibi çobanın arvadı ilə münasibətdə oldu: Ərim şübhələndi, dedim ki, bir daha...– ŞOK
15 iyul 23:03
- Rusiya Şahin Şıxlinskinin oğlunu həbs etdi
15 iyul 22:36
- İlham Əliyev: Demokratiya və Milli Birlik Günü güclü və sarsılmaz iradənin tarixdir
15 iyul 12:31
- Hansı Avropa ölkələrində ən yüksək maaş verilir?
15 iyul 11:42
- Tibbin atası İbn-i Sina-dan şəkər xəstəliyinə çarə
15 iyul 11:01
- Putin: Rusiyada QADIN çatışmır – Statistikanı özü etiraf etdi
15 iyul 01:21
- Məleykə Abbaszadə qadınları SAĞMAL İNƏKLƏ müqayisə etdi: Gündə sağılmaq ağırdır..
15 iyul 00:33