“Atilla öldükdə türklər saçlarını kəsib üzlərinə dərin yaralar vurublar...”

“Qədim Azərbaycanda yuğ mərasimi zamanı matəm nəğmələri (ağılar) ifa edilir, iştirakçılar üzlərini cırır, saçlarını yolur, başlarına kül tökür, qara geyinirdilər...”
Moderator.az Milli Kimlik Araşdırmaları qrupunun üzvü Araz Şəhrilinin “Aşura əzadarlığı və qədim türk ayini –yuğlama”başlıqlı yazısını təqdim edir:
Hər il İmam Hüseyn əleyhissalamın şəhadəti, Kərbəla faciəsi yad edilərkən demək olar ki, eyni, standart məzmunlu iradlarla rastlaşırıq. Bir tərəfdən deyilir ki, əzadarlıq mərasimləri xurafatdır, digər tərəfdən isə iddia edilir ki, bu ənənənin Azərbaycan xalqına, əslində, heç bir aidiyyəti yoxdur. Sözsüz ki, insanın özünü zəncirlə döyməsi, qılıncla, xəncərlə yaralaması, yəni özünə xəsarət yetirib sağlamlığına ziyan vurması heç bir halda təqdir edilə bilməz. Yeri gəlmişkən, müasir Azərbaycanda Aşura günlərində qanvermə mərasimlərinin keçirilməsi şübhəsiz ki, olduqca savab bir işdir. Amma bizi maraqlandıran başqa məsələdir. Əzadarlıq ənənəsi həqiqətənmi Azərbaycan üçün yad ənənədir?!

Təziyə mərasimlərinin Azərbaycanla əlaqəsini araşdırarkən nəzərimizi cəlb etmiş aşağıdakı maraqlı faktı oxuculara təqdim etmək qərarına gəldik:
“O günlərdə (Kərbəla faciəsindən az sonra) Əbdurrəhmanın atası Səid ibn Mixnəf Əzdi Azərbaycanda idi. Əbdurrəhman evə yetişdikdə atası da gəlib çatdı və əhvalatı oğlundan soruşdu. Oğlu əvvəldən sonadək hər şeyi danışdı. Səid onun söylədiklərini eşidən kimi huşunu itirib atdan yıxıldı. Özünə gələndən sonra – əfsus ki, burada olmadım ki, canımı o Həzrətə fəda edim – deyərək elə ağladı ki, orada olanların hamısını ağlatdı. Hüseyn əleyhissalamın dostları Səidin gəlişindən xəbərdar olub əza məclisi təşkil etdilər. Üç gün Həzrəti Hüseyn əleyhissalama əza saxladılar. Səhəri gün Bənu Əzd qəbiləsinin üzvləri Səidin Azərbaycandan İraq alayı (3.000 döyüşçü) ilə gəldiyini və çoxlu mal gətirdiyini eşidib dəstə-dəstə onun görüşünə gəldilər. Səid yaxasını cırmışdı. Gələnlər Həzrəti Hüseyn əleyhissalamın müsibəti münasibətilə ona başsağlığı verdilər. Səid dedi: Camaat, Azərbaycanda padişah idim. Kufə, Bəsrə və İraqdan çoxlu məktub aldım. Məni Kufəyə tələsdirdilər ki, ora gəlim. İstəyirdim ki, İmam Hüseyn əleyhissalam Məkkədən Kufəyə gələndə ona qoşulum, yaxud düşmənlərin hücumuna məruz qalarsa, o Həzrətin imdadına yetişim. Amma bunların heç biri mümkün olmadı. Hüseyn əleyhissalamın adı gələndə ciyərim yanır, parçalanır, dağılır, bu həyatda yaşadığıma görə özümü qınayıram”.
Haşiyə:
Qədim Azərbaycanda “yuğ” adlı bir ayin olmuşdur. Yuğ mərasimi zamanı matəm nəğmələri (ağılar) ifa edilir, iştirakçılar üzlərini cırır, saçlarını yolur, başlarına kül tökür, qara geyinirdilər. Ərəb fəthlərindən və İslam dininin yayılmasından sonra həmin ənənə tədricən unudulmuş, yaddan çıxmışdır. Zənnimizcə, Azərbaycan dilindəki “yuğ”, “yuxu” və “yox” sözlərinin mənşəyi eynidir. Yeri gəlmişkən, İslam ariflərinə və “Kitabi-Dədə Qorqud”a görə, yuxu kiçik ölümdür. Maraqlıdır ki, rus dilində yuxuya, yəni “kiçik ölüm"ə «сон» (son – axır) deyilir. Dünya həyatının – ömrün sonu ölümdür. Ölüm, əslində, insanın özünü deyil, onu əhatə edən maddi aləmi yoxa çıxarır. O, həyatın əbədi mərhələsinə keçiddir. İmam Əli əleyhissalam sui-qəsdə məruz qalıb ölümcül yaralandıqda demişdi: “Kəbənin Rəbbinə and olsun ki, nicat tapdım”. Dilimizdəki “yol”, “öl” (ölüm) və “ol” (olum) sözlərinin bir-birinə bənzəməsinin səbəbi budur ki, onların hər üçü, faktiki olaraq, eyni mənanı ifadə edir, ömrü, həyatı bildirir. İnsan ömrü səfərdir, yoldur: “yol” (yol ömürdür) –“öl” (ölüm keçiddir) – “ol” (olum əbədi həyatdır).

Beləliklə, Aşura şəhidləri üçün, ola bilsin ki, ilk təziyə mərasimi məhz Azərbaycandan gəlmiş 3.000 döyüşçünün iştirakı ilə keçirilmişdir. Amma bir tərəfdən, müəllif həmin hərbi birləşməni “İraq alayı” adlandırır, digər tərəfdən isə, ilk əzadarlıq məclisinin hansı formada keçirildiyi barədə dəqiq məlumat vermir. Lakin istənilən halda, sözügedən mənbədə Azərbaycan adının çəkilməsi maraq doğurur. Bəs həmin dövrdə Azərbaycanda hansı xalq yaşayırdı? Gəlin, VII əsrə aid edilən “Kitab-əl-futuh” əsərinə nəzər salaq: Xəlifə Müaviyə özünün yaxın adamı Ubeyd ibn Şəriyyə əl-Curhumidən Azərbaycan haqqında soruşmuş və ondan belə bir cavab almışdır: “Azərbaycan qədimdən türklərin yaşadığı ölkədir. Onlar burada bir-birlərinə qaynayıb-qarışmış və vahid qövmə çevrilmişlər”.
Yuxarıdakı məlumata əsasən, Azərbaycanın və ümumilikdə Qafqazın əzəli xalqlarından biri də türklərdir. Belə isə türklər qədim zamanlarda böyük şəxsiyyətlərinin matəm mərasimlərini necə keçirirdilər?
VI əsr qot tarixçisi İordan: “Atilla öldükdə hunlar öz adətlərinə uyğun olaraq saçlarının bir hissəsini kəsib üzlərinə dərin yaralar vurdular. Hunlara görə, igid döyüşçüyə qadınların göz yaşı ilə deyil, kişilərin qanı ilə ağlamaq lazımdır”.

VII əsr Çin müəllifi Çjou-şun qədim türklərin matəm adətləri haqqında: “Ölüm günündə olduğu kimi, dəfn günündə də mərhumun qohumları qurban kəsir, at çapır və öz sifətlərini iti silahlarla yaralayırlar”.
VIII əsr Orxon–Yenisey abidələrindən: “Gözlərimdən yaş axır, fəryad qəlbimin dərinliklərindən gəlirdi, adamlar ağlayır, nalə çəkirdilər. Xalqın çoxu saçını, üzünü kəsirdi”.
Göstərdiyimiz misalların uzaq Pannoniya (Macarıstan) hunlarına, Altayda yaşamış göytürklərə aid olduğunu, onların Azərbaycanla heç bir bağlılığının olmadığını söyləyənlər qoy dilimizdəki bu ifadələrin mənasını izah etməyə çalışsınlar: “Qara qıyma gözləri qan yaşla doldu” (“Kitabi-Dədə Qorqud”dan), “gözlərindən qanlı yaş axdı”, “qan ağladı” və s.
Yazımızı dahi Hüseyn Cavidin Kərbəla müsibətinə həsr etdiyi növhə ilə yekunlaşdıraq.
Kərbəla Şahının adını еşidən,
Əza məclisində matəm saxlayar.
Matəm məclisində başına döyər,
O məclisdə olar hamı bərabər.
Ey ürək, sən bir an da bu müsibətdən gəl qafil olma,
Cəza günü onun şəfaətindən başqa bir mükafat yox,
Açıq gözlə baxsan şəhidlər ağasına, susuz Şaha sən,
Zəhranı bir küncdə qəmli görərsən,
O gecə nalə çəkib əza saxlamış,
Oğlunun nəşinə baxaraq demiş,
Qatilin etmədi Allahdan həya,
Zeynəb göz yaşlarını axıdaraq,
Şəhid Şahımıza matəm saxlamış,
Arif, bu müsibətdən gəl qafil olma,
Ariflər məclisi üçün bir qənimətsən.
Müəllif: Milli Kimlik Araşdırmaları Qrupunun üzvü Araz Şəhrili
Oxşar xəbərlər
- İlham Əliyev: Demokratiya və Milli Birlik Günü güclü və sarsılmaz iradənin tarixdir
15 iyul 2025 12:31
- Orxon yazıları və ortaq Türk dili təklifi
14 iyul 2025 23:09
- FSB Rusiyaya 7 milyard dollarlıq ziyan vuran polkovniki öldürdü. Qatillərdən biri 34 yaşlı azərbaycanlı qadındır?
13 iyul 2025 22:45
- Nazirin oğlu nasizmdə ittiham olunur: İşə təhlükəsizlik xidməti qarışdı
11 iyul 2025 23:06
- Veysəloğlu Şirkətlər Qrupunun elan etdiyi -Qida Təhlükəsizliyi Ayı-na yekun vuruldu
11 iyul 2025 14:43
- Maral tam Ayı 10 iyul 2025: Nə etməli?
10 iyul 2025 11:41
- Qarabağ xanlığının timsalında: Rusiyaya güvənmək fəlakətə gətirir
5 iyul 2025 10:44
- Sibir manyakı - ovçu tayqada insanları ovlayıb, qadınları qaçırıb aylarla saxlayıb
4 iyul 2025 12:42
- Ukrayna Rusiya Hərbi Dəniz Donanması baş komandanının müavinini məhv etdi
3 iyul 2025 19:59
- Rusiyanın Azərbaycandakı DANA MONOPOLİYASI
2 iyul 2025 13:52
Xəbər lenti
- Fərhad Əhmədovdan 6 milyon dollar rüşvət istənilib - Gəmisinin həbsdən azad olunması üçün...
19 iyul 01:49
- Alimlər nəsli kəsilməkdə olan növləri xilas etməyin yolunu tapdı
19 iyul 01:29
- AMAZONİYA - Azərbaycanda qadın dövləti
19 iyul 01:17
- NAXÇIVAN hoteli sökülür
19 iyul 00:56
- Prezident Ağdamda açılışda iştirak etdi - FOTOLAR
19 iyul 00:24
- Proporsional seçki sisteminin bərpasına heç bir ehtiyac yoxdur - Əli Hüseynlidən SENSASİON MÜSAHİBƏ
18 iyul 23:50
- Azərbaycan MDB-dən çıxır? - Rusiyadan cavab
18 iyul 22:45
- Prezident onlara müraciət ünvanladı
18 iyul 11:51
- Məzuniyyətə gələn hərbçimiz özünü evində ASDI
18 iyul 11:33
- Belçika parlamentindən Azərbaycana qarşı ədalətsiz və qərəzli qətnamə
18 iyul 10:46
- Alen Simonyan boşaldı - Modellə sevgilidir
18 iyul 10:26
- Suriyanın bölünməsinə icazə verməyəcəyik
18 iyul 09:43
- Ersin Tatar: İlham Əliyev hər zaman bizə sahib çıxıb
18 iyul 09:18
- Rusiya Kilsəsi: Seks cənnətə aparan yoldur
18 iyul 01:56
- Şıxlinski mənim xahişimlə saxlanıldı, Nisanovun bazarı... - Mironov
18 iyul 00:20
- Əli Həsənovla Səttar Möhbalıyevin qudalığı BİTDİ...
17 iyul 23:43
- Ukraynada yeni baş nazir: Müstəqillik tarixində ikinci dəfə...
17 iyul 23:29
- Prezident İlham Əliyev və Qurbanqulu Berdiməhəmmədov Şuşada nahar ediblər (FOTO)
17 iyul 22:45
- Rusiyada general dələduzluğa görə həbs edildi
17 iyul 21:55
- İki bacı çayda boğulub öldü
17 iyul 21:36
- Adəm Məmmədov həbsdə qaldı - ZON-a köçürüləcək
16 iyul 20:42
- 1 qramı 5000 dollardan başlayır: Qazaxıstanda dünyanın ən bahalı metalı hasil olunur
16 iyul 01:07
- Kətan toxumu, qaynar su... - Minlərlə manatınız cibinizdə qalacaq
15 iyul 23:28
- Ferma sahibi çobanın arvadı ilə münasibətdə oldu: Ərim şübhələndi, dedim ki, bir daha...– ŞOK
15 iyul 23:03
- Rusiya Şahin Şıxlinskinin oğlunu həbs etdi
15 iyul 22:36
- İlham Əliyev: Demokratiya və Milli Birlik Günü güclü və sarsılmaz iradənin tarixdir
15 iyul 12:31
- Hansı Avropa ölkələrində ən yüksək maaş verilir?
15 iyul 11:42
- Tibbin atası İbn-i Sina-dan şəkər xəstəliyinə çarə
15 iyul 11:01
- Putin: Rusiyada QADIN çatışmır – Statistikanı özü etiraf etdi
15 iyul 01:21
- Məleykə Abbaszadə qadınları SAĞMAL İNƏKLƏ müqayisə etdi: Gündə sağılmaq ağırdır..
15 iyul 00:33
Video & Fotoqalereya
Video
Fotoqalereya