Dünya əhalisi artır, iqlim dəyişir, əkinəyararlı torpaqlar azalır
Planetimizdə 4750 milyon hektardan çox ərazi kənd təsərrüfatı məqsədilə istifadə olunur. Çoxillik və birillik bitkilərin becərildiyi sahələrin həcmi 1500 milyon hektardan artıqdır, 3300 milyon hektara yaxın örüş və otlaq yerləri isə heyvandarlıq məqsədilə istifadə olunur. Son 20 il ərzində dünyada əkin torpaqlarının ümumi sahəsində ciddi dəyişiklik baş verməyib, lakin bağların və suvarılan sahələrin həcmi artıb. Çəmənliklər və otlaq üçün nəzərdə tutulan yerlər isə ildən-ilə azalmaqdadır.
“Qafqazinfo” xəbər verir ki, bu rəqəmlər BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının (FAO) son hesabatında öz əksini tapıb.
Hesabatda bildirilir ki, iqlim dəyişiklikləri ilə əlaqədar torpaqlardan istifadəyə yanaşma da dəyişir. Təsərrüfatlar məhsulun böyümə mərhələlərini yeni istilik rejimlərinə uyğunlaşdırırlar, bu isə xəstəliklərin və zərərvericilərin yayılmasına xüsusi təsir göstərir. Planetin su dövranında baş verən dəyişikliklər, yağıntıların azalması, quraqlığın artması dəmyə və suvarılan əkinlərdə istehsalın tənzimlənməsini tələb edir. İqlim dəyişiklikləri, su dövranının pozulması, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalına və məhsulların ekoloji göstəricilərinə təsirsiz ötüşmür. Bəzi regionlarda, xüsusilə orta enlikdə yerləşən ərazilərdə quru subtropik bölgələrdə bərpa olunan su ehtiyatlarının azalacağı, yüksək enliklərdə və rütubətli orta enliklərdə yerləşən ərazilərdə isə artacağı proqnozlaşdırılır.
Əhali çoxalır, istehlak artır, torpaqlar azalır
Hesabatda qeyd olunur ki, iqlim dəyişikliyinin əsas təsir obyekti torpaqlardır. Ənənəvi əkinçiliyin davam etdiyi torpaqlar havaya karbon dioksid emissiyasının əsas mənbəyi olaraq qalır. İnsan fəaliyyəti və iqlim dəyişikliyi nəticəsində bütün dünyada torpaqların şoranlaşması davam edir, şoranlaşma nəticəsində hər il dünya üzrə 1,5 milyon hektara yaxın ərazi əkin dövriyyəsindən çıxır. Bu prosesdə insanların kənd təsərrüfatı fəaliyyəti zamanı sudan kortəbii istifadə etməsi də böyük rol oynayır.
Dünya tarixində heç vaxt su və torpaq ehtiyatlarına bu qədər təzyiq olmayıb, təzyiqlərin artması torpaq və su sistemlərinin məhsuldarlıq imkanlarını son həddə çatdırır. 2000-2019-cu illərdə dünya üzrə əkin sahələri 63 milyon hektar artıb, suvarılan sahələrin həcmində 2 dəfə, dəmyə əkinlərdə 2,6 faiz artım olub. Bu dövr üçün əhalinin artım tempi daha yüksəkdir, bu səbəbdən 2000/2017-ci illərdə adambaşına düşən əkinçilik və heyvadarlıq üçün istifadə olunan torpaqlar 20 faiz azalıb. 2017-ci ildə dünya üzrə adambaşına düşən kənd təsərrüfatı təyinatlı torpaqların həcmi 19 sot təşkil edib.
FAO-nun hesabatında bildirilir ki, iqtisadi artım, şəhərləşmə və iqtisadi artım torpaq və su ehtiyatlarına tələBatı çoxaldır. Bu isə öz növbəsində iqlimə mənfi təsir göstərir. Proqnozlaşdırılan iqlim dəyişiklikləri əkinəyararlı torpaqlardan daha çox məhsul estehsal etməyi tələb edir, bu isə yalnız əkinçilik ənənələrini və idarəetmə prinsiplərini dəyişməklə, yüksək texnologiyaları aqrar məhsul istehsalına cəlb etməklə mümkündür. Çünki torpaq və su ehtiyatlarını genişləndirmək, suvarılan sahələri artırmaq, əkin dövriyyəsinə yeni torpaqlar əlavə etmək imkanları çox məhduddur.
Hesabatda daha marqlı bir məqama toxunulur. Yüksək gəlirlər və şəhər həyat tərzi qidaya olan tələbatda heyvani mənşəli zülalların, meyvə və tərəvəzin istehlakını artırır. Dünya əhalisinin 2050-ci ilədək 26 faiz artaraq 9,7 milyarda çatacağı gözlənilir. Ən sürətli artım dünyanın yoxsul bölgələrinin payına düşəcək. Planetdə ifrat yoxsulların əksəriyyəti inkişaf etməkdə olan ölkələrdə yaşayır və onların dolanışıq vasitələri qeyri-mütənasib olaraq kənd təsərrüfatından asılıdır. Bu sektor isə indi və gələcəkdə ciddi iqlim risklərinə məruz qalır.
Nəzarətsiz urbanizasiya və məcburi miqrasiya prosesləri də nəzərə alınmalıdır. 2050-ci ilə qədər hər üç nəfərdən ikisi şəhər və şəhərlərdə yaşayacaq. Şəhər sakinləri istehsal olunan bütün ərzaqların 80 faizini istehlak edirlər.
Torpaq və sudan kortəbii istifadə - məhsuldarlığı aşağı salan əsas amil
Torpaq və su sistemlərinin məruz qaldığı qlobal təzyiq amilləri kənd təsərrüfatının məhsuldarlığına xələl gətirir. Bu, davamlı qlobal ərzaq hədəflərinə çatmaq üçün böyüməyə ən çox ehtiyac duyulan vaxtlarda və yerlərdə baş verir. İnsan fəaliyyəti nəticəsində torpaqların deqradasiyaya uğraması və su qıtlığı kənd təsərrüfatı istehsalı və ekosistem xidmətləri üçün risk səviyyəsini artırır. İqlim dəyişikliyi və ekstremal hidroloji və meteoroloji hadisələr bütün istehsalçılara təsir edəcək.
Kənd təsərrüfatı üçün mövcud torpaq və sudan istifadənin miqyası və intensivliyi bir çox yerli səviyyələrdə davamlı deyil. Xüsusilə gözlənilməz quraqlıq məhsul istehsalını kəskin şəkildə azaldır, ərzaq tədarükü sistemi qlobal səviyyədə pozulur.
İqlim dəyişikliyi ilə bağlı proqnozlar, temperatur dəyişikliklərinin istehsal risklərini necə artıra biləcəyini göstərir. Torpaqların insan fəaliyyəti nəticəsində deqradasiyası riski ilk növbədə əkin sahələrinə təsir göstərir. Dmyə əkin sahələrinin demək olar ki, üçdə biri və suvarılan torpaqların təxminən yarısı insanların yaratdığı torpaq deqradasiyası riskinə məruz qalır. Proqnozlara görə, torpaqların şoranlaşması nəticəsində hər il 0,3-1,5 milyon hektar sahə əkin dövriyyəsindən çıxacaq və daha 20-46 milyon ha sahədə məhsuldarlıq aşağı düşəcək.
Ekspertlərin ümumi qənaətinə görə, mövcud durum kənd təsərrüfatının idarə olunmasında yeni yanaşmaların dəstəklənməsini, torpaq və su ehtiyatlarından daha səmərəli istifadəni, məhsul istehsaına yüksək texnologiyaların, innovasiyaların cəlbini tələb edir. Bütün dünyada torpaq və su ehtiyatlarından daha səmərəli istifadə önəmli çağırışa çevrilir, bu çağırışlara düzgün dəyərləndirilməsi iqlim dəyişikliyi kimi önəmli faktorun kənd təsərrüfatına təsirini azalda bilər.
- Diş ağrısı ilə yatıb 32 il sonra oyandı
25 mart 2024 13:47
- Alimlər insanların danışmağı öyrəndiyi tarixi dövrü müəyyənləşdirib
24 mart 2024 19:32
- Zümrüd gözlü Sərsəng dəryaçası daha da gözəlləşəcək
23 mart 2024 16:24
- Dünya ordularının reytinq sıralaması
22 mart 2024 23:02
- Amerikalı kişi 3600 qartalı öldürdüyünü etiraf etdi
21 mart 2024 23:52
- OBA marketdən alınan şirniyyatdan qurd çıxdı - FOTO/VİDEO
17 mart 2024 17:55
- Fahişələrin sayı niyə ARTIR? – İntim xidmət və QİYMƏTLƏR
17 mart 2024 14:29
- Azərbaycan İsraildən ultra-müasir silahlar istəyir: İngilis saytı SİYAHI yaydı!
16 mart 2024 22:24
- ŞOK! Erməni tarixçi Ezokyants: "Müasir ermənilər türk - müsəlmanların törəmələridir" - VİDEO
16 mart 2024 14:43
- Adların mənası – TAM SİYAHI
12 mart 2024 21:50
- Şahmar Hüseynova yeni vəzifə verildi
28 mart 21:04
- Bu gün ilk Qədr gecəsidir
28 mart 17:37
- Baş redaktorun Ədliyyə naziri Fərid Əhmədova MÜRACİƏTİ
28 mart 15:56
- İsveçrədən Azərbaycana 105 min manata 4 ədəd qol saatı gətiriblər
28 mart 15:46
- Prezident bu qanuna dəyişiklik etdi
28 mart 15:39
- Lifttəmir-in direktoruna şiddətli töhmət verildi
28 mart 15:31
- Azneft-in baş direktoru da vəzifəsindən azad edildi - Yeni təyinat
28 mart 15:23
- Məşhur Azərbaycan filmlərində heyvanlara aktyorlardan çox qonorar verilirmiş
28 mart 11:31
- Hermosonu öpən prezident həbs oluna bilər
28 mart 11:26
- DTX sıralarında 7 Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı xidmət edir
28 mart 11:13
- Yaxın günlərdə daha 73 nəfərin adı ictimaiyyətə açıqlanacaq
28 mart 11:05
- 2024-cü ildə bu rektorların səlahiyyət müddəti bitir (SİYAHI)
27 mart 22:27
- Emin Əmrullayevdən daha bir təyinat
27 mart 22:20
- Şəhid bacısı sektor müdiri təyin edildi
27 mart 22:12
- Namiq Abbasov vəfat etdi
27 mart 22:05
- Nazir Kamran Əliyevi təqaüdə göndərdi
27 mart 17:37
- BMU-ya yeni prorektor təyin olunub
27 mart 17:29
- Yüksək rütbəli keçmiş qırğız məmur Bakıda həbs olundu (TƏFƏRRÜAT)
27 mart 12:47
- Ərdoğan Ağ Evdə ilk dəfə Baydenlə görüşəcək
27 mart 12:27
- 7 günlük Novruz tətili başa çatdı
27 mart 08:37
- Biləsuvarda qadın qətlə yetirildi - Əri polisə təslim oldu+Yenilənib
26 mart 21:05
- Üç aydır ictimaiyyət qarşısına çıxmır
26 mart 20:32
- Küçədə satılan balıq və toyuq məhsulları təhlükəlidirmi? - ARAŞDIRMA - VİDEO
26 mart 10:49
- Sabahdan Azərbaycanda tətil başa çatır
26 mart 10:10
- Həkim əllərin titrəməsinin səbəblərindən danışdı
26 mart 10:05
- Sümbülə Əliyeva həbs edildi
26 mart 09:56
- Banan adı ilə aldığımız meyvə AFRİKA KARTOFU imiş - Diqqət!
25 mart 23:09
- Azərbaycan - Bolqarıstan oyununda qalib müəyyənləşmədi
25 mart 22:41
- 3 uşaq anası azərbaycanlı həkimin əlində öldü - FOTOLAR
25 mart 21:20
- Prezident və xanımına qarşı sui-qəsd cəhdinin detalları 28 il sonra açıqlandı - Əl-Qaidə-nin planı
25 mart 16:06