Albaniya tarixçisi Musa Kalankatlının (900-985) “Alban ölkəsinin tarixi” əsərində “erməni” katolikosu Avraamın  (gürcü və erməni kilsələrinin ayrılması ilə əlaqədar olaraq gürcülər Xalkidon kilsəsinin qərarını qəbul edən vaxt (495-ci ildə) ermənilər Dvində  xüsusi yığıncaq çağırdıqdan sonra)  öz  təbəələrinə müracəti deyildiyi kimi yazılıb:   

 
- Biz gürcü katolikosu Kirionu lənətləyib üzüstə yerə yıxmışıq, gürcülər barəsində isə əmr edirik ki, nə dua vaxtı, nə yemək və içmək zamanı, nə dostluqda, nə də ki, uşaqların tərbiyəsində ermənilər bu gündən etibarən onlarla heç bir əlaqə saxlamasın. Həm də şərəfli xaça sitayiş etmək üçün nə Mtsxetiyə, nə də Mənglisə getməyə ermənilərdən heç kim cəsarət etməyəcək, qoy bizim məbədlərə gəlməyə onlara (gürcülərə) icazə verməsinlər, onlarla nikah əlaqələrinə girməkdən çəkinsinlər. Yəhudilər kimi onlara da yalnız ticarət əlaqələrinə girməyə icazə verilir. Bu qərarı pozanlara lənətlər olsun!". 

  
Bu il Tbilisi şəhərində yazıçı-publisist  Vaja  Vladimiroviç Kakabadzenin Tbilisi şəhərində  rus  dilində nəşr edilən “Məkr, yalan və əxlaq” əsərində (2020) işıqlandırlan məşhur mütəfəkkir İ.Q.Çavçavadzenin (1837-1907) “Erməni alimləri və ağlayan daşlar” əsərinin (1902-ci ildə Tiflis şəhərində çar edilərək ruscaya N.İ.Alekseyev-Mesxiyev (1857-1918) tərəfindən çevrilmişdir) elmi-tarixi və sənədli mülahizələri, ibtidai insan-hay sürüsünün əsrlər boyu həyasız iddiaları və məkrli xislətləri barədə digər gürcü alimlərinin (D.Maysuradze, İ.Axunaşvili (Muxameli), A.Tomadze...) nəzəri təhlillərinə, mülahizələrinə  də geniş yer (kitabın 88-120 səhifələrində) verilmişdir.

  
D.Maysuradze bildirmişdir ki, XIX və XX əsrin əvvəllərində olduğu kimi XX əsrin 80-90-cı illərində də Gürcüstanın Samtsxe-Cavaxeti bölgəsinə qarşı ərazi iddiallarına (guya bu bölgədə “bir nəfər də olsun gürcü yaşamayır, bu əraziləri gürcülər işğal etmişdir, burada Gürcüstan despotizmi hakimdir. Əgər Əhəlkələkdə Rusiyanın hərbi bazası olmasaydə 15 min  “erməni” ailəsi buradan köçürüləcəkdi” hökmü ilə) əsaslanan “Böyük Ermənistan məsələsi” qaldırılmışdır.

    İ.Axunaşvili (Muxameli) “Daşların yeni şivəni və ya bizlər kirayənəşinikmi?” əsərində (2005) vurğulamışdır ki, “erməni akademik” Suren Eyvazyan (onunla həmrəy olan İsaxanyan-“erməni”lər Gürcüstanda əsas siyasi-ictimai qüvvədir-ideyasının müəllifi, Karapetyan, Muradyan...və bir çoxları) bu qərəzli iddialara dəstək olmaqla qəzet səhifələrində saxta coğrafiya xəritəsi ilə çıxış etmiş və “Böyük Ermənistan”ı  Qara və Xəzər dənizləri arasında təsvir etməkdən utanmamışdır.

  
Mülləfin fikrincə, bu halın qabardılması bəlkə də gülüş doğurur, amma bu bir həqiqətdir. Çünki, bu cür axmağlığın kökü 200 illik tarixi əhatə edir, Qafqazda daimi və dayanıqlı sülhə marağı olmayan 3-cü tərəflərin səyi ilə dövri olaraq dövriyyəyə  buraxılır.

  
A.Tomadze isə  “Saxta ”erməniyə oxşar” alimlər gürcülərə qarşı” əsərində (2005) bildirmişdir ki, Gürcüstan Respublikasının Samtsxe-Cavaxatiya bölgəsinin ingilis alimi Devid Lenqin (1924-1991, London Universitetinin Qafqazşünaslıq üzrə professoru, Gürcüstan, Ermənistan və Bolqarıstan tarixininin tədqiqatçısı, 1970-ci ildə rus dilində “Ermənilər-yaradıcı xalq” (ingiliscə “Ermənistan-sivilizasiya beşiyi” adlanır), 1991-ci ildə “Ermənistan-Qarabağ” kitabları çap edilib – Q.Y.) 1966-cı ildə London şəhərində çar edilmiş “Gürcülər” əsərində  (əslində “Gürcülər-müqəddəsliyin qoruyucusu” kitabı - Q.Y.) gürcülərə məxsus olduğunu təsdiq etsə də,  həmin müəllif 1986-cı ildə yazdığı “Ermənilər” əsərində... bu yerlərin “erməni”lərin etnik əraziləri kimi göstərmişdir.

  
Təbii ki, bu cür saxta, dəyişkən mülahizələrin əsassız olaraq müdafiə edilən  “erməni məsələsi”ndən, təcavüzkar “daşnak erməni imperiyası” xülyasından qidalanığı heç bir şübhə doğurmur.

  
Gürcü alimlərinin ümumi rəyi odur ki, “erməni alimləri”nin bu cür qərəzli fikirlərinin cavabsız  və qarşılıqsız qalması indiki həssas dövrdə xüsusilə təhlükəlidir, onlara qarşı “həyəcan təbili” çalınmalıdır. Çünki bu “təbili” XIX-XX əsrlərdə İ.Q.Çavçavadze, A.R.Sereteli (1840-1918, gürcü milli-azadlıq ideyasının rəhbəri), D.Z.Bakradze (1826-1890, tarixçi, arxeoloq-etnoqraf, 1879-cu ildən Rusiya-Peterburq EA-nın müxbir üzvü), Y.S.Qoqebaşvili (1840-1912, pedaqoq, uşaq yazıçısı) ... ilahi  vəhylə  “çalmışlar”.

    Gürcü alimləri ibtidai insan-hay sürüsünün (“erməni”lərin) tarixi saxtakarlıqlarına dair mülahizələrini əsaslandırmaq üçün digər xarici tədqiqatçıalrın da həqiqətdən uzaq fikirlərini nümənə kimi müqayisəli şərh edirlər ki, “erməni”lərin xisləti daha dəqiq qiymət almış olsun. Bu baxımdan Assuriya tarixinin tədqiqatçısı, Sarbonna Universitetinin professoru F.Lenorman (1837-1883), fransalı misirşünas Q.Mospero (1846-1916), Fransa Akademiyasının üzvü J.L.Byuffon (1707-1788), britaniyalı arxeoloq-assuriyaşünas və diplomat Q.K.Roulinson (1810-1895)... kimi müəlliflər göstərmişlər ki, “erməni”lər  Ön Asiyada sivil cəmiyyət qurmuş  alarodilərdən daha çox şey əldə etmək istəyindən əl çəkməsələr də, sonda aşağıdakılara yiyələnə bilməyiblər: döyüş ruhuna, mərhəmətli olmağa, düşmənə və qonşulara hörmət etməyə, minilliklərlə formalaşan xalq ədəbiyyatılna, yazılı ədəbi nümunələrə...

 
Onlar Kiçik Asiya yarımadasının şərqində, Mesopotamiya ovalığının şimal-qərbində qonşu əraziləri zəbt etməkdən ruhlanaraq həmişə digər yerlərə də (e.ə. II əsrdən e. V-VI əsrlərədək, xüsusilə Cənubi Qafqaza, o cümlədən İberiya, Kolxida, Məshəti, Albaniya ərazilərinə) işğalçılıq yürüşlərini davam etdirmiş, hətta Pont çarlığını da  “yaddan çıxarmamışlar”. Bu hücumlar zamanı Gürcüstanın daha çox ziyan vurulan bölgələri aşağıdakılar olub: Tao, Speri, Basiani, Kola-Artaan, Qoqaren (Kvemo-Kartli), Samtsxe-Cavaxetiya...

 
Gürcü alimlərinin mülahizələrinə görə İran-Fars dövlətinin himayəsini hiss edən hay sürüsü həm də Gürcüstanla olan münasibətlərə zərbə və zərər vurmaqda israrlı olmalarını V-VI əsrdə yaşamış “erməni” Lazar Farpetsinin Şaha yazdığı məktubdakı bu fikri ilə əsaslandırmışlar:

  
- Siz bizim üçün faydalı və sevimli ölkə olduğunuz üçün İberiya  (kartveli tayfalarının yaşadığı bölgə) və Albaniya (Azərbaycan ərazisi)  birliyimizə qarşı çıxış edə bilməzlər.

 
Göründüyü kimi, İran-Fars dövləti “erməni”lərdən  qonşu dövlətlərə, eləcə də Gürcüstan Kilsəsinə qarşı hücumlarında və müdaxilələrində də yararlanmışdır (xüsusilə, Gürcüstanın 14-cü Katolikosu I Kirionun (599-616) dövründə).

  
Beləliklə, “erməni”lərin Gürcü cəmiyyəti tarixinə qarşı qərəzli yönəliklərinə dair  minlərlə tarix faktın mövcudluğu heç kəsdə şübhə doğurmur. Bu sırada Gürcüstanın tarixi İberiya və Kolxida bölgələrinə ərazi iddialarının qaldırılmasında  Ü(İ)çmüəzzin (haylar “Eçmiadzin” adlandırır-Q.Y.) kilsəsi başlıca yer tutur. Bundan ilhamlanan Saruzanyan “Mşakş” qəzetində yazı verib ki, Gürcüstan əhalisinin çox hissəsini “erməni”lər təşkil edir  (oxşarını N.Paşinyan da deyib: “Dağlıq Qarabağ əhalisinin 80%-i “erməni”lərdir”-Q.Y.).

 
Hansı ki, B.Kldua rus dilində 1902-ci ildə nəşr edilən “Qafqaz” qəzetində Rusiya çarı I Aleksandr (1777-1825) dövründə Gürcüstan ərazisinə köçürülən “erməni”lər barədə yazdığını professor A.Xaxanaşvili (1864-1912) də bildirmiş və fransız səyyahı qraf Şarl de Şolenin təəssüratından iqtibas gətirir: “ Erməni yoxsulluğu, acılaraı və ağrıları məndə ağır təəssüf hissi doğursa da, heç vaxt onlara yaxınlaşa bilməmişəm, çünki onların hiyləsi, alçaqlığı, məkri, satqınlığı, namərdliyi...buna imkan verməyib.”

 
M.Tamaraşvili “Erməni yazıçılarına cavab” əsərində (1904) bildirmişdir ki, Gürcüstan hüdudlarında “erməni”lərin Cənubi Azərbaycandan köçürülərək yerləşdirilməsi I Şah Abbas Səfəvinin (1571-1629) və Nadir şah Əfşarın (1688-1747) hakimiyyəti illərində də baş vermişdir.

 
S.Kvariani “Gürcü xalqının tarixi” kitabında (1918) çar Rusiyasının Gürcü dövlətinə və xalqına qarşı düşmənçilik siyasətindən fərqli olaraq, Ermənistan və “erməni”lərə münasibətdə mərhəm tarixi-siyasi və ictimai-mənəvi amillərinə  xüsusi diqqət yetirmişdir.

 
B.Arveladze “Daşlar yenə də ağlayır” nəşrində (2004) Gürcüstanda fəallaşan  beynəlxalq terrorçu “Erməni” kilsəsi və “Daşnakstyun” təşkilatı tərəfindən himayə edilən regional seperatçı “Djavaxk” qurumunun irəli sürdüyü “Djavaxk Muxtar Respublikası”nın konstitutsiyası layihəsinin 20 avqust 1998-ci ildə işıq üzü görməsini bildirmişdir. Bundan sonra, Ermənistan EA-nın Tarix institutunun əməkdaşı A.Kananyan İrəvan şəhərində rus dilində çıxan “Yeni zaman” qəzetinin 5 noyabr 2002-ci il tarixli nömrəsində “Djavaxk, tarixin dönməz yolu” məqaləsi də “erməni” məkrinin və xəyanətinin dönməz –dəyişilməz olduğuna bir sübutdur.

 Z.Avalişvili “Müstəqil Gürcüstan” əsərində (Paris şəhəri, 1924) yana-yana yazmışdır:

 “Harada  “erməni”lər  yerləşibsə, lap XIX əsrdə olsa belə,  o ərazini Ermənistana vermək lazımdır...”     

 Amma, tarix  “erməni” mifinin puçluğuna da şahid olmaqdadır.

 Bu barədə növbəti yazıda.

 

 
Qismət  Yunusoğlu,
Bakı Dövlət Universitetinin müəllimi (050.372.60.08.)