Tarixdə ən çox insan öldürən xəstəliklər - 25 həftədə 25 milyon insan...
Müasir dünyada hər gün oyanıb, yeni bir xəstəliyə qarşı hansısa müalicə üsulu haqqında xəbərlər oxuyuruq. Bu il quş qripindən ölməkdən qorxuruq, sonrakı il donuz qripindən qorunmağa çalışırıq, daha sonra “Ebola” ilə necə mübarizə aparacağımıza dair xəbərləri izləyirik.
Bu dəfəki məqalədə sizə dünya tarixindəki ən çox ölümə səbəb olan xəstəliklər haqqında yazacam. AIDS, 1980-ci illərdə qarşılaşdığımız QİÇS hələ də sağalmaz bir xəstəlikdir və bu günə qədər 30 milyondan çox insanın ölümünə səbəb olub. İlkin olaraq, bu xəstəliyin daşıyıcılarının cinsəl yolla virusa yoluxan homoseksual kişilər və damara vurduqları iynələri ortaq istifadə edən narkotik istifadəçiləri olduğu düşünülsə də, sonradan Afrikadakı primatların da bu xəstəliyin daşıyıcısı olduğu öyrənildi.
HİV virusu səbəbiylə bədənin immun sistemi çökür, nəticədə bu xəstəlikdən əziyyət çəkən insan hətta çox sadə bir infeksiya səbəbindən belə həyatını itirə bilir. BMT-nin 2004-cü il hesabatına görə, 38 milyon insan HİV daşıyır, hər il 5 milyon insan bu virusa tutulur və 3 milyon insan QİÇS-dən ölür.
Əfsanəvi “Queen” qrupunun solisti Freddi Merkuri də bu xəstəliyin qurbanlarından biri idi. QİÇS müalicəsi tapılmayan və hələ də dünyadakı ən ölümcül xəstəliklərdən biridir.
Vəba bəşər tarixində ən ölümcül xəstəliklərdən biridir. Ləqəbi ara “Qara Ölüm”dür. Tarixdə bir neçə dəfə yayılaraq on milyonlarla insanı öldürüb. Orta əsrlərdə Çin və Orta Asiyada başlayan vəba, 1347-ci ildə Krımda bir ticarət mərkəzini mühasirəyə alan Monqol ordusunun, divarları dağıtmaq üçün istifadə olunan yaylı silahlar vasitəsi ilə vəbadan ölmüş insan cəsədlərini şəhərə atması ilə Avropaya yayıldı. Deyilənə görə, 1347-1351- ci illərdə Avropada hər üç adamdan biri bu xəstəlikdən ölmüşdü. Xəstəlik Orta Şərq, Hindistan və Çin də daxil olmaqla, təxminən 75 milyon insanın ölümü ilə nəticələnib. Daha sonralar vəba 19-cu əsrdə Çində təqribən 10 milyon insanı öldürmüş, 17-ci əsrdə isə Böyük Britaniyada əhalinin 15 faiz azalmasına səbəb olub.
“Kolera” epidemiyası
Bu epidemiya son 200 ildə ortaya çıxmış və 7 dəfə geniş şəkildə dünyaya yayılıb, milyonlarla insanı öldürüb. İlk üç kolera epidemiyası 1817-1862-ci illərdə fasilələrlə baş vermiş və bütövlükdə 15 milyon insanı öldürüb. Növbəti 3 epidemiya isə 1860-1917-ci illərdə baş vermiş və bu dəfə 23 milyon insanın ölümünə səbəb olub. 1961-ci ilə baş verən son kolera pandemiyası daha az insanı öldürə bilib və tez bir zamanda məhv edilib. Bu pandemiya da digərləri kimi müharibələr, vətəndaş iğtişaşları və ya təbii fəlakətlərdən sonra şəhərlərin yerlə- yeksan olması səbəbindən su və qida təchizatının Vibrio virusu ilə çirklənməsindən baş verirdi.
XIX əsrdə yaşamış müasir anesteziya, tibbi gigeniyanın banilərindən olan alim John Snow (bəli, düz oxudunuz. Şimalın Kralı olmazdan qabaq alimlik edirmiş) bu xəstəliyi dərindən araşdıraraq kökünün çirkli sulardan qaynaqlandığını ortaya çıxarmışdı. Xüsusilə, insanların sıx yaşadığı şərait və keyfiyyətsiz kanalizasiya xəstəlik üçün münbit şərait yaradırdı.
Qrip epidemiyaları
Qrip, çox qədim kökə malik olan bir xəstəlikdir. Hələ 2500 il əvvəl Hippokrat öz kitabında qripi "yoluxucu öskürək epidemiyası” kimi təsvir edirdi. İlk məlum qrip epidemiyası 1580-ci ildə Asiya qitəsində başlamış, əvvəlcə Afrika qitəsinə, sonra Avropaya, oradan da Amerikaya yayılıb. Təsirə məruz qalan ərazilərdəki insanların 90% -i xəstələnirdi və ölüm nisbəti çox yüksək idi. Tarix boyu dəfələrlə qrip geniş və öldürücü şəkildə yayılıb. Bunlardan ən dəhşətliləri aşağıdakılardır:
Rus Qripi- 1889-1890-cu illərdə Rusiyada yayılmış və təqribən 1 000 000 insanın ölümünə səbəb olub
Asiya qripi- 1956-cı ilin sonlarında Çinin Guizhou bölgəsində meydana gəlmiş və daha sonra Sinqapur, Hong-Kong və ABŞ-a yayılıb. Bəzi tədqiqatçılar qripin vəhşi ördəklərdən insanlara bir mutasiya şəklində keçdiyini söyləyirlər. Bu xəstəlik 2 000 000 insanının əcəli olub.
“İspan atəşi”- 1918-1920-ci illərdə “İspan atəşi” dünyanı ağuşuna almış və həmin dövrdə bitməkdə olan Birinci Dünya Müharibəsindən daha çox adam öldürüb. Təqribən 18 ay ərzində 100 milyona qədər insanın yəni dünya əhalisinin 5 faizinin ölümünə səbəb olub. Hazırkı qrip epidemiyasını tutan hər 10.000 insandan biri ölür, “İspan qripi”ndə isə bu nisbətin 20% -ə çatdığı təxmin edilirdi. İspan qripi yayıldığı ilk 25 həftədə cəmi 25 milyon insanı öldürüb.
Müqayisə üçün deyim ki, 25 milyon ölümə QİÇS 25 ildə “nail olub”. Virus ilk dəfə 11 Mart 1918-ci ildə ABŞ-ın New-Mexico əyalətində təsbit edilib. Qrip 1918-ci ilin sentyabr-noyabr aylarında zirvə nöqtəsinə çatmış və Türkiyə daxil bütün dünya ölkələrinə təsir edib. Hətta deyilənə görə, Mustafa Kamal Atatürk də bu xəstəliyə yoluxmuş, amma sağalmağı bacarmışdı. Xəstəliyin “İspan atəşi” adlandırılmasının səbəbi heç də İspaniyada yaranması deyildi, Birinci Dünya Müharibəsində iştirak edən Avropa ölkələrində hərbi senzura səbəbiylə epidemiya mövzusuna aid mətbuatda heç bir yazı yazılmasına icazə verilmirdi. İspaniya isə birinci dünya müharibəsində iştirak etmədiyi üçün belə bir senzura yox idi və nəticədə xəstəlik haqqında dünyaya məlumat verən məhz İspaniya mətbuatı olmuşdu. Bu üzdən xəstəlik tarixə “İspan atəşi” olaraq keçdi.
Su Çiçəyi
Hazırda aramızda bu xəstəliyi tutan tanışımız olanda ona verdiyimiz ən “dəhşətli” xəbərdarlıq adətən “Qaşıma haa, sonra izi qalacaq yoxsa” olur. Halbuki bu xəstəlik yüz illər boyunca insan oğlunun ən böyük bəlalarında biri olub, yüz milyonlarla insanı öldürən, bəzi şəhərlərdə bütöv bir yaşamı məhv edən bir epidemiya idi. Xəstəlik 18-ci əsrdə hər il orta hesabla 400.000 insanın ölümünə səbəb olurdu. Eyni əsrdə təsbit edilən korluğun 70% -inin səbəBkarı da məhz Su çiçəyi idi. Xəstəliyə yoluxan yetkinlərin 20-60%-i , uşaqların 80% -i ölürdü. 20-ci əsrdə isə əhali sayının da artımı ilə ölümlər ağlasığmaz hal aldı.
1950-ci illərə qədər hər il 50 milyon insan bu xəstəliyə yoluxurdu. Təkcə 1967-ci ildə, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə, 15 milyon insan bu xəstəliyə yoluxmuş və onlardan iki milyonu ölmüşdü. 19-cu və 20-ci əsrlərdəki peyvənd tədqiqatları və aparılan kampaniyalar sayəsində 1979-cu ilin dekabrında bu “insanlıq düşməninin” qarşısı tamamən alındı. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı tərəfindən elə uğurlu bir peyvənd kampaniyası həyata keçirildi ki, bəşər tarixində 100% silinən, məhv edilən yeganə xəstəlik məhz Su çiçəyi oldu. Başqa sözlə, demək olar ki, virusun nəslini kəsdik və aktivləşməsi üçün yer buraxmadıq.
Gördüyünüz kimi, əsrlərlə insanların qanına susamış ən dəhşətli xəstəliklər, epidemiyalar məhz tibbin, elmin inkişafı ilə durdurulub. Gigiyenanın rəhbər tutulması, müxtəlif dərmanların ixtirası, alimlərin on illərlə tədqiat apararaq ixtira etdikləri peyvəndlər bu gün bizim bu xəstəlikləri keçirməməyimizə, keçirən zaman isə çox rahat şəkildə sağalmağımıza əsas səbəbdir. Bu səbəbdən də son dövrlərdə Azərbaycanda peyvəndlərə qarşı bir sıra insanlar tərəfindən aparılan cahilcə, savadsızca kampaniyalara fikir vermədən övladlarınızın peyvənd edilməsinə xüsusi diqqət yetirin və uşaqlarınızı tərəddüd belə etmədən peyvənd elətdirin. Məşhur bir filosof deyirdi ki, “insanlar min illərlə vərəmi lənətlədilər, bir nəticə vermədi, çünki çarəsi peyvənd idi”.
Kənan Quluzadə
- Baş redaktorun Ədliyyə naziri Fərid Əhmədova MÜRACİƏTİ
28 mart 2024 16:01
- Yüksək rütbəli keçmiş qırğız məmur Bakıda həbs olundu (TƏFƏRRÜAT)
27 mart 2024 12:47
- Həkim əllərin titrəməsinin səbəblərindən danışdı
26 mart 2024 10:05
- Hitlerin aqibəti – Müəmmаlаr dumаnındа GİZLƏDİLƏN HƏQİQƏTLƏR + FOTOLAR
25 mart 2024 10:54
- İtaliyada XVI əsrə aid qadın VAMPİR-in siması bərpa edildi
25 mart 2024 10:42
- Hindistanın Baş naziri SSRİ-də Novruz Bayramını necə bərpa edib? –Bakıda ilk Novruz şənliyi Moskvanı nə üçün qorxudub?
25 mart 2024 00:52
- 25 il əvvəl bu gün: Primakovun təyyarəsi okeanın üstündən niyə geri qayıdıb?
25 mart 2024 00:29
- Qırmızı soğan ürək xəstəlikləri və prostat xərçənginə qarşı effektiv vasitədir
24 mart 2024 23:42
- Rusiyada millətçi çağırışlar – Kadırovdan etiraz gəldi
24 mart 2024 22:03
- 1 nömrəli qanuni oğru kor olub
24 mart 2024 19:59
- Bu gün ilk Qədr gecəsidir
28 mart 17:37
- Baş redaktorun Ədliyyə naziri Fərid Əhmədova MÜRACİƏTİ
28 mart 15:56
- İsveçrədən Azərbaycana 105 min manata 4 ədəd qol saatı gətiriblər
28 mart 15:46
- Prezident bu qanuna dəyişiklik etdi
28 mart 15:39
- Lifttəmir-in direktoruna şiddətli töhmət verildi
28 mart 15:31
- Azneft-in baş direktoru da vəzifəsindən azad edildi - Yeni təyinat
28 mart 15:23
- Məşhur Azərbaycan filmlərində heyvanlara aktyorlardan çox qonorar verilirmiş
28 mart 11:31
- Hermosonu öpən prezident həbs oluna bilər
28 mart 11:26
- DTX sıralarında 7 Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı xidmət edir
28 mart 11:13
- Yaxın günlərdə daha 73 nəfərin adı ictimaiyyətə açıqlanacaq
28 mart 11:05
- 2024-cü ildə bu rektorların səlahiyyət müddəti bitir (SİYAHI)
27 mart 22:27
- Emin Əmrullayevdən daha bir təyinat
27 mart 22:20
- Şəhid bacısı sektor müdiri təyin edildi
27 mart 22:12
- Namiq Abbasov vəfat etdi
27 mart 22:05
- Nazir Kamran Əliyevi təqaüdə göndərdi
27 mart 17:37
- BMU-ya yeni prorektor təyin olunub
27 mart 17:29
- Yüksək rütbəli keçmiş qırğız məmur Bakıda həbs olundu (TƏFƏRRÜAT)
27 mart 12:47
- Ərdoğan Ağ Evdə ilk dəfə Baydenlə görüşəcək
27 mart 12:27
- 7 günlük Novruz tətili başa çatdı
27 mart 08:37
- Biləsuvarda qadın qətlə yetirildi - Əri polisə təslim oldu+Yenilənib
26 mart 21:05
- Üç aydır ictimaiyyət qarşısına çıxmır
26 mart 20:32
- Küçədə satılan balıq və toyuq məhsulları təhlükəlidirmi? - ARAŞDIRMA - VİDEO
26 mart 10:49
- Sabahdan Azərbaycanda tətil başa çatır
26 mart 10:10
- Həkim əllərin titrəməsinin səbəblərindən danışdı
26 mart 10:05
- Sümbülə Əliyeva həbs edildi
26 mart 09:56
- Banan adı ilə aldığımız meyvə AFRİKA KARTOFU imiş - Diqqət!
25 mart 23:09
- Azərbaycan - Bolqarıstan oyununda qalib müəyyənləşmədi
25 mart 22:41
- 3 uşaq anası azərbaycanlı həkimin əlində öldü - FOTOLAR
25 mart 21:20
- Prezident və xanımına qarşı sui-qəsd cəhdinin detalları 28 il sonra açıqlandı - Əl-Qaidə-nin planı
25 mart 16:06
- Moskvadakı teraktın başçısı AĞACDA gizlənibmiş – VİDEO
25 mart 14:05