Daha bir böyük şair də belə getdi...

Hüseynbala Səlimov

Əslində bu yazı bir-iki həftə öncə yazılmalı idi, çünki Rusiyanın ən sonuncu böyük şairlərindən biri olan Y.Yevtuşenkonun torpağa tapşırılmasından artıq bir neçə həftə keçib. Amma həm macal olmadı, həm də yazının “dəmi” gəlmədi, çünki yazmaq üçün yazının da “dəmi” gəlməlidir. Bəzən elə olur, ha çalışırsan istədiyin yazını yazasan, amma alınmır ki, alınmır... Bəli, Yevtuşenkonun təqdimata ehtiyacı yoxdur, tanıyanlar tanıyır, tanımayanların isə bundan sonra onu tanımasına heç bir ehtiyac və ya zərurət yoxdur... Əslində bu adamla bağlı məni ədəbiyyatdan tamam fərqli şeylər düşündürür. Elə onun vəfatı da məndə digərlərinin diqqətini elə də özünə çəkməyən duyğular oyatdı. Bəli, Rusiyanın sonuncu böyük şairi öz vətənində deyil, ABŞ-da vəfat etdi. Düşünürəm ki, bu da müəyyən qədər siyasi nəticələr çıxarmağa imkan verən detal ola bilərdi. Rusiyada ABŞ-a və yaxud da Qərbə qarşı neqativ münasibətin üstünlük təşkil etdiyi məqamda bir daha deyirəm ki, Rusiyanın sonuncu şairi ABŞ-da vəfat etdi... Y.Yevtuşenko çoxdan yaşamaq üçün ABŞ-ı seçmişdi. Amma gəl ki, nə dəfndə iştirak edən adi insanlar, nə də sanballı ədəbiyyat və mədəniyyət simaları bunun fərqinə varmadılar. Olsun. Biz də məsələnin üstündə çox dayanmayacağıq, çünki Rusiya bunsuz da olduqca təzadlı ölkədir və təsadüfi deyil ki, rusların daha bir böyük şairi hələ iki yüz il bundan əvvəl ölkəsini elə beləcə səciyyələndirmişdi: “ağılla dərk olunmayan və arşınla ölçülməyən”... Həm də bütün bunlar haqda bir daha düşünərkən Rusiyanın daha bir böyük şairinin – M.Lermontovun misraları yadıma düşür: “Əlvida, çirkli Rusiya! Ağaların və qulların ölkəsi...”... Nə isə... Qayıdım ən əsas mətləbə. Əgər fikir verdinizsə, mən Y.Yevtuşenko haqqında bir neçə dəfə “Rusiyanın sonuncu böyük şairi” ifadəsini işlətdim. Bu bəlkə də mübahisəli görünə bilər. Deyə bilərlər ki, əcəba, nə olub, rusların daha şairi yoxdurmu və yaxud da olmayacaqmı? Yox, var və sonra da olacaqdır. Hətta ola bilsin, onlar Y.Yevtuşenkodan daha talantlıdırlar və yaxud da ki, talantlı olacaqlar... Amma “böyük şair” ifadəsi həmişə bir qədər fərqli məzmun kəsb edib bizim üçün. Rusların bir deyimi var, amma onu dilimizə çevirə bilmirəm. Ona görə də elə rusca verəcəm həmin cümləni: “Poet v Rossii bolşe çem poet...”. Bax, “böyük şair” ifadəsini bu anlamda işlədirik... Bu mənada Y.Yevtuşenko sonuncu böyük şair idi. Ona görə ki, illərin prizmasından baxanda görürsən ki, şairlər despotik hakimiyyətlərlə, mürtəce rejimlərlə, müstəbidlərlə savaşa-savaş böyüyüblər. A.Puşkinlə bağlı məşhur və çoxunun bildiyi detal var. Deyilənə görə, A.Puşkin çarın “Qiyam günü şəhərdə olsaydınız kiminlə olardınız?” sualına belə cavab veribmiş: “Dostlarımla...”... Mənə həmişə elə gəlib, bu bircə kəlmə A.Puşkini insanların gözündə heç onun yaradıcılığından az ucaltmır... Bax, “böyük şair” deyəndə bunu nəzərdə tuturdum – qoy, bunu bir daha deyim... Məhz buna görə bəzi ölkələrdə şairlərə dövlət və siyasət adamlarından daha çox heykəl qoyurlar... Məhz buna görə insanlar böyük şairlərin timsalında dövrün vicdanını görüblər. Amma çoxlu başqa şairlər olub ki, ədəbi istedadı böyük olub, gəl, insan və şəxsiyyət kimi kiçik olublar... Məni sırf yaradıcılıq - ədəbiyyat meyarları ilə ictimai meyarları qarışdırmaqda qınaya bilərlər, deyərlər ki, ədəbiyyat bir şeydir, həyat və ictimai mövqe isə tamam başqa... Amma mən belə düşünmürəm. Fikrimi bir az da izah edim. Məsələn, demokratik ABŞ-da sırf ədəbiyyat nəzərindən çox istedadlı şair və yazıçılar olub. Amma onlar haqqında çox az adam böyük şair kəlməsini işlədir. Bir daha deyirəm ki, akademik ədəbiyyat baxımından bəlkə də o adamlar böyükdür, amma “böyük şair” və yaxud “böyük yazıçı” deyillər, bir az da aydın olsun deyə, xatırladım ki, məsələn, J.P.Sartra “Avropanın vicdanı” deyirdilər... Elə özümüzdən də götürək. Azərabycanda da çox istedadlı yazarlar var, amma Ə.Cavad və yaxud da A.İldırım yoxdur. Düzdür, hələ bütün şanslar əldən verilməyibdir, ədəbi istedadların böyük ictimai fenomenə, böyük ictimai fiqura çevrilmək şansı hələ də qalır. Bizim ölkəmizdə ilk belə şans istiqlalın əldə edilməsi zamanı oldu. Həmin illər bir neçə yazar üçün sanki “ulduz saatı” oldu. Düşünmək olar ki, artıq bütün şanslar əldən verilibdir. Yox, belə deyil, daha bir şans da vardır – bu da AZADLIQ nəğməkarı olmaqdır...