Tarixi müəmma : Atatürklə Stalin niyə görüşməyib?
Müsahibə9 yanvar 2020 09:34
Türkiyə Cümhuriyyətinin qurucusu Mustafa Kamal Atatürkün Sovet lideri İosif Stalinlə görüşməməsinin səbəbi, iki ölkə arasındakı münasibətlər tarixində ən müəmmalı səhifələrdən biridir.
Qaynarinfo xatırladır ki, ötən zaman ərzində Türkiyə və Rusiya mediasında Atatürklə Stalinin münasibətlərinə dair çox sayda məqalə dərc edilib. Məsələn, Rusiyanın "Kommersant Vlast" jurnalı arxiv sənədlərinə istinadla məqaləsində yazdığı kimi, Atatürk Stalinlə görüşməyi düşünür, amma ilk addımı atmaq istəmirdi.
1936-cı ildə Atatürk ilə SSRİ-nin Türkiyədəki səlahiyyətli nümayəndəsi Lev Karaxan arasında Sovet İttifaqının Ankaradakı səfirliyində keçirilən bir ziyafətdə bu mövzuda hətta mübahisə yaranıbmış. Onların tarixi söhbəti ilk dəfə 2008-ci ildə Atatürk adına Mədəniyyət, Dil və Tarix Ali Şurasının keçmiş rəhbəri, professor Sadık Tural tərəfindən təsvir edilib. Rus arxivlərinə istinad edən alim Atatürkün Karaxanla mübahisə etdiyini və ona sual verdiyini bildirib: "Niyə mənə təbriki Stalin yox, Kalinin (SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin sədri) göndərib?"
Eyni arxiv məlumatlarına əsaslanaraq, rus jurnalı bu mübahisənin vacib bir detalına diqqət çəkib. "Kommersant"a görə, Sovet nümayəndəsi iki liderin hələ görüşmədiyini xatırlatdıqda Atatürk belə cavab verib: "Əlbəttə ki, hər iki ölkənin liderləri arasında şəxsi əlaqə olduqca faydalıdır".
Onda Karaxan Atatürkün Türkiyə rəhbərliyinə iki liderin görüşünün təşkili üçün lazımi işə başlamağı tapşırmasını təklif edib. Atatürk belə cavab verib: "Təşəbbüs niyə məndən gəlməlidir?"
Sovet nümayəndəsi qeyd edib: "Birincinin kim olmasının əhəmiyyəti yoxdur: Aras (Türkiyənin Xarici İşlər naziri Aras Rüştü) və ya mən. "Stalinlə görüşünüzün prosedurunu hazırlamaq üçün sabah birlikdə işləməyə başlaya bilərik”.
Ancaq bütün səylərə baxmayaraq, təxminən 15 il, Atatürk və Stalin eyni vaxtda ölkələrini idarə etdiyi vaxt aralarında heç bir görüş baş tutmur.
Bu fakt Regnum xəbər agentliyinin səhifəsində bu mövzuya toxunan rus türkoloqu, tarixçisi Stanislav Tarasovun da diqqətini çəkib. Onun fikrincə, Atatürk və Stalin arasındakı görüş Moskvanın Boğazların statusu haqqında Montrö Konvensiyasından məmnun qalmaması səbəbindən baş tutmayıb. Üstəlik, 1937-ci ildə xarici işlər naziri Rüşti Aras iki liderin mümkün görüşünə hazırlaşmaq üçün Moskvaya getsə də, Stalin Arası qəbul etməkdən imtina eləyib.
Tarasov qeyd edir ki, qeyri-rəsmi məlumata görə, Stalinin buna qədər Atatürklə dolayı da olsa, əlaqəsi olub. 1925-ci ildə Stalin Tiflisə gələndə Georgi Orconikidze və Anastas Mikoyanı Atatürklə danışıqlar aparmaq üçün göndərib. Tiflisə qayıtdıqdan sonra onlar Stalinə təmasları barədə məlumat verib.
Tarasov qeyd edir ki, niyə Atatürklə Stalinin bir-biri ilə dil tapmadığı sualının cavabı Türkiyə arxivlərində gizlənir və burada əsas vəzifə türk tarixçilərinin çiyninə düşür.
Tarasov Atatürkün ölümü ilə bağlı mesajın dərhal Stalinə çatdırılmasına da diqqət çəkir. Onun şəxsi əmrinə əsasən Sovetlərin əsas çap nəşri olan "Pravda" qəzetində Atatürkün ölümüylə bağlı Sovet rəhbərləri Kalinin, Molotov və Litvinovun imzaladığı başsağlığı dərc edilir. Lakin nekroloqda da Stalinin imzası olmur.
Bundan əlavə, Tarasov Atatürkün ölümündən sonra, İsmət İnönünün 11 noyabr 1938-ci ildə Türkiyə Böyük Millət Məclisinin fövqəladə iclasında Türkiyənin prezidenti seçildiyi zaman, "Pravda” qəzetində İnönünü "Sovet İttifaqı-Türkiyə dostluğunu möhkəmləndirmək üçün səmərəli fəaliyyət göstərən ən görkəmli Türkiyə lideri” deyə tərifləyən bir məqalə dərc edildiyini deyir.
"1932-ci ildə Moskvaya rəsmi səfərdə olarkən İnönü Kremldə Stalin və digər sovet rəhbərləri ilə görüşür və bəlkə də "iki ölkə arasında ticarət və iqtisadi əməkdaşlığın inkişafı layihələri”ndən daha artıq məsələləri müzakirə edir”, - rus tarixçisi qeyd edir.
İkinci Dünya Müharibəsinin son aylarında Stalin Qara dəniz boğazlarına nəzarətə iddia edir, Türkiyədən Qars və Ərdahanı tələb edir.
Azərbaycan Respublikasının qurucusu və ilk rəhbəri Məmməd Əmin Rəsulzadənin xatirələrinə görə, Stalin onunla söhbətində Atatürkü "güclü dövlət xadimi və inqilabçı" adlandırıb.
Oxşar xəbərlər
- Prezidentlə xanımı Həzi Aslanovun məzarını ziyarət etdi
9 may 2024 12:11
- Azərbaycanda Qələbə Günü qeyd olunur
9 may 2024 11:57
- Sabiq qaçaq səfirin Ramiz Mehdiyevə gizli məktubu üzə çıxdı- SENSASİON ADLAR, ŞOK TƏLƏBLƏR
7 may 2024 01:46
- 500 illik zavod görün hansı sirrin üstünü açdı
7 may 2024 00:32
- Zakir Fərəcovla Gündüz Əliyevin 3 milyonluq yeyintisi - Prezidentə və Baş Prokurora DOSYE verildi
7 may 2024 01:02
- Ölmüş adamla ailə qurmağa qanunla haqqı olan fransızlar - Elbəyi Həsənli Parisdən yazır
3 may 2024 19:57
- Zakir Fərəcov – Gündüz Əliyev cütlüyünün ağılasığmaz cinayət əməlləri – Prezidentə MÜDHİŞ faktlar
3 may 2024 12:45
- İndiki nazirlərin çoxunu tanımıram - Elmar Məmmədyarovla müsahibə
3 may 2024 11:51
- Dramatirix Hüseynbala Mirələmova Türkiyənin xüsusi mükafatı təqdim edildi (FOTO)
2 may 2024 18:19
- İlham Əliyev Rusiyanın Şimali Qafqaz regionunun müftilərini qəbul etdi
1 may 2024 15:55
Xəbər lenti
- Anası ayrılmaq istəyib, məşqçi də hirsini Fəriddən çıxıb – Şahid DANIŞDI
13 may 11:42
- Prezident qəbul keçirdi - Fotolar
13 may 11:13
- Prezident məni bağrına basdı, çox həyəcanlı idim - Fotolar
12 may 12:09
- Zakir Fərəcov məhkəməyə verildi
11 may 19:34
- Ziba Osmanova iki azyaşlını maşınla vurdu
11 may 19:18
- Ramiz Tahirov vəzifəsindən azad olundu - Foto
11 may 16:54
- Güllələnən icra başçısının qızına da Şuşada ev verildi - Foto
11 may 16:39
- Prezident Füzulidə açılış etdi - Fotolar - Yenilənib
10 may 16:17
- Müşfiq Atakişiyevə 14 il 6 ay həbs cəzası verildi
10 may 16:10
- İnsan dərisindən əşya hazırlayan, məhbuslara cəhənnəm əzabı yaşadan ər-arvad (VİDEO)
10 may 12:27
- Prezident Zakir Fərəcovla Gündüz Əliyevin işini nəzarətə götürsə... - Sahibkarlar xahiş etdi
10 may 12:20
- Prezidentlə xanımı Heydər Əliyevin məzarını ziyarət etdi - Fotolar
10 may 12:00
- Sənədsiz evi olanlara şad xəbər
09 may 23:29
- Rusiya sərhədçiləri Ermənistanın hansı bölgəsində qalacaq?
09 may 23:20
- Alman ayaqqabısı - Daşqın Məmmədovun hekayəsi
09 may 23:03
- Prezidentlə xanımı Həzi Aslanovun məzarını ziyarət etdi
09 may 12:11
- Bu ölkədə ilk dəfə qadın prezident seçildi
09 may 12:06
- Azərbaycanda Qələbə Günü qeyd olunur
09 may 11:57
- Bakıda kanalizasiya daşdı, evlər su altında qaldı - Video
08 may 16:23
- Azərbaycanda yeni idman növü yaradıldı
08 may 12:50
- Prezidentlərin geniş tərkibdə görüş keçirilir (YENİLƏNİB)
08 may 12:25
- İşdən çıxarılan məşhur cərrah danışdı
08 may 10:22
- Hitlerin dağıdılmış bazasında tapılan qolları və ayaqları olmayan skeletlər arxeoloqları dəhşətə gətirdi (FOTO)
08 may 00:22
- Bolqarıstan Prezidenti Azərbaycandadır
07 may 20:42
- Putin and içdi - Video - Yenilənib
07 may 16:18
- Novruz Məmmədov vəzifəsindən azad edildi
07 may 15:58
- İlham Əliyevin Robert Fitso ilə geniş tərkibdə görüşü başlayıb
07 may 14:24
- Bakıda 41 yaşlı prokuror yol qəzasında vəfat etdi
07 may 14:18
- Allahverdi İsrafilov və qohum-əqrəbası BakI Dövlət Sirkini zəbt edib…
07 may 12:14
- Direktor cərrahı işdən çıxardı, cəzalandırıldı
07 may 11:42
Video & Fotoqalereya
Video
Fotoqalereya