ABŞ arxivindən şok fakt : Ceyms Reyin Zəngəzur missiyası
Prezidentin çıxışında Zəngəzur barədə sərt mövqe hüquqi və tarixi faktlara əsaslanır. Bu çıxışda Zəngəzurun ermənilərə verilməsi əsaslı surətdə sübut edilir və oranın yenidən Azərbaycana qaytarılmasının strategiyasını faktlarla izah edilir. Ali Baş Komandan bu çıxışı ilə vaxtilə itirilmiş torpaqların Azərbaycana qaytarılacağı anonsunu verdi. Zəngəzurun ermənilərə verilməsinin memarı ABŞ, Azərbaycan Cümhuriyyətinin qurucularını aldadan isə Amerika ordusunun polkovniki, Antanta dövlətlərinin Ermənistana ali komissar təyin etdiyi Amerika polkovniki V.Haskelin müavini polkovnik Ceyms Rey idi.
Teleqraf.com xəbər verir ki, bu sözləri siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Zaur Əliyev deyib.
Onun sözlərinə görə, Zəngəzurun və Naxçıvanın ermənilərə verilməsi planı Amerikanın istəyi və planı idi, bu planın reallaşması və həyata keçməsi üçün təlimat alaraq bura göndərilən Ceyms Rey idi: “Zəngəzurun 1919-cu ildə Ermənilərə verilməsini göstərən, 1919-cu il noyabrın 23-də Tiflisdə üç Cənubi Qafqaz respublikasının təmsilçilərinin iştirakı ilə keçirilən sülh konfransının danışıqlarının stenoqramasının surəti və müqavilənin üz qabığını sizlərə təqdim edirəm.
Bu sənədi uzun zaman axtarırdım və nəhayət, Amerika Konqres kitabxanasına yazdığıma cavab gəldi. Sənədin tam surətini mənə elektron formada göndərdilər. Demək, Ermənistanla Azərbaycan arasında bağlanan bu sazişi Azərbaycan və Ermənistanın baş nazirləri N. Yusifbəyli və A.Xatisov, təminatçı sifəti ilə ABŞ tərəfindən Ceyms Rey və Gürcüstanın xarici işlər naziri E.Gegeçkori imzalamışdılar.
Bu sazişin imzalanmasına aparan yol 1919-cu il yanvarın 25-də Azərbaycan hökuməti mühüm bir qərarı idi: "Şuşa, Cəvanşir, Cəbrayıl və Zəngəzur qəzaları Gəncə quberniyasının tərkibindən çıxarılaraq həmin qəzalardan ibarət Qarabağ general-qubernatorluğunun yaradılsın". Şuşa şəhəri general-qubernatorluğun mərkəzi seçildi. Azərbaycanın birinci hökumətində hərbi nazir olmuş Xosrov bəy Sultanov Qarabağ general-qubernatoru təyin edildi”.
Tarixçi qeyd edir ki, bu hadisədən sonra Ermənilərin narahat olduğunu, Zəngəzurun Azərbaycan Cümhuriyyəti tərkibində qalmasına qarşı çıxan Amerika dərhal üç tərəfli görüş keçirilib, "sülh" sazişinin imzalanması tapşırığını Ceyms Reyə verir: “Bu tapşırıq gələnə qədər Azərbaycan Cümhuriyyəti ordusu Zəngəzuru tamam ermənilərdən təmizləmək üzrə idi. Xosrov bəy Sultanov və Sultan bəy Sultanovun başçılığı ilə ordu erməniləri geri qovmaqda davam edirdi. Müharibədə ermənilər geri çəkilməsi, məğlub olması Amerikanı çox narahat edirdi.
Buna görə də amerikalı polkovnikin inadı və məkirli planı ilə iki tərəfli sazişi imzalamaqla Ermənistan və Azərbaycan hökumətləri razılığa gəlmişdilər ki, bundan sonra silaha əl atmayacaqlar, hər iki hökumət Zəngəzura gedən yolların açılması üçün tədbirlər görəcək, sərhəd məsələləri də daxil olmaqla bütün mübahisəli problemlər sülh konfransının qərarına qədər yalnız sülh yolu ilə həll ediləcək, barışıq əldə edilmədikdə polkovnik Ceyms Rey münsiflər məhkəməsi sifətində tədbirlər görəcək, danışıqlar aparmaq üçün iki ölkə bərabər sayda nümayəndələr seçəcək və mübahisəli məsələlər müzakirə ediləcək, tərəflər bu sazişin müddəalarına vicdanla əməl edəcəklər.
Müqavilənin 3-cü bəndində “Ermənistan-Azərbaycan sülh konfransı tərəfindən məsələ həll olunana qədər Zəngəzurun administrativ idarəçiliyi Amerika Birləşmiş Ştatları nümayəndəsinin nəzarəti altında qalmalıdır” deyilməsi Ceyms Reyin əl-qolunu açırdı və ona geniş səlahiyyət verirdi.
Buna görə də Azərbaycan Cümhuriyyəti ordusu regionda sülhün bərqərar olması üçün Ceyms Reyin təkidi ilə Zəngəzurdan çıxmalı olur.
Azərbaycan Cümhuriyyəti amerikalı polkovnikə, yəni Amerikaya güvəndiyi üçün qan tökülməsinin qarşısının alınmasından ötrü bu addımı atmalı olur. Amerikanın planının ikinci mərhələsi bundan sonra işə düşür, ermənilər Zəngəzur qəzasının Oxçupir, Davidan, Atqız, Şəbədək, Anişu və Quşçular kəndlərinə hücum edərək kütləvi qırğınlar törədir, Girətag və onun ətraf kəndlərini, Dərələyəz qəzasında isə Köçbəy, Qısır, Martiros, Qayalı, Leyliqaçan, Vəlyalar, Göyərçin, Çaykənd və İtdil kəndlərini ələ keçirir, azərbaycanlıları ordan qovurlar.
Bu hücumlar 1920-cı ilə qədər davam edir və o ilin yanvarın 21-dən 26-dək Zəngəzurun 3-cü sahəsində 48, 4-cü sahəsində 3 kəndi işğal edərək bütün kəndlərin işğalını başa çatdırır”.
Zaur Əliyev bildirib ki, erməni qüvvələrinin böyük hərbi üstünlüyü qarşısında Zəngəzurdan Naxçıvana və ətraf ərazilərə görünməmiş bir qaçqın axını başlandı: “Zəngəzurdan qonşu Cəbrayıl və Cavanşir uyezdlərinə təxminən 50 min nəfər sığınmaq məcburiyyətində qaldı. Bu basqınlar nəticəsində ümumilikdə 100-dən çox kənd məhv edildi, ümumi ölü sayısı 10 minə çatdı. Zəngəzur tamamilə azərbaycanlılardan boşadılmağa başladı.
Bu hadisəyə qədər 72% azərbaycanlı, 38% isə erməni yaşayan Zəngəzurda Azərbaycanlıların sayı olduqca azaldı. Ermənilər bura köç edərək məskunlaşdılar. Bununla bağlı Paris sülh konfransında da Azərbaycan nümayəndələri Ceyms Reylə görüşüb, ona lazımi materiallar təqdim etmişdilər. Lakin bu sənədlər və materiallar Amerika prezidentinə və Antanta üzvü olan dövlət başçılarına təqdim edilmədi. Çünki polkovnik Ceyms Rey ermənilərin maraqlarını müdafiə edirdi...
Beləliklə, Zəngəzur məsələsi Paris Sülh Konfransında müzakirədən kənarda qaldı. Naxçıvan isə Azərbaycanın ərazisi kimi tanındı. 1920-ci ilin yanvarında sonuncu Amerika əsgəri Naxçıvan torpağını tərk etdi. Beləliklə, bölgə əhalisinin güclü müqaviməti və inadlı mübarizəsi, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökumətinin isə ciddi diplomatik səyləri bu növbəti təxribat aktının qarşısını vaxtında aldı və ermənilərin Naxçıvanı ABŞ-ın yardımı ilə ələ keçirmək niyyətini növbəti dəfə həyata keçirilməsinin qarşısı alındı.
Bir sözlə, Azərbaycan Cümhuriyyətinə qarşı ən böyük düşmən siyasəti həyata keçirən amerikalılar sadəcə Zəngəzuru ermənilərə verib gedirlər, Naxçıvan və Qarabağ isə Cümhuriyyətin sayəsində Azərbaycan tərkibində qalır”.
- Prezident Zakir Fərəcovla Gündüz Əliyevin işini nəzarətə götürsə... - Sahibkarlar xahiş etdi
10 may 2024 12:47
- Zakir Fərəcov – Gündüz Əliyev cütlüyünün ağılasığmaz cinayət əməlləri – Prezidentə MÜDHİŞ faktlar
3 may 2024 12:45
- Komitə İRŞAD-dan kompüter aldı, özünü dərdə saldı — FAKT
3 may 2024 12:39
- Ramin İsayevin məhkəməsində insident yaşanıb....
3 may 2024 13:04
- Azərbaycanın biznes ictimaiyyəti Sahibkarlar Günü-nü qeyd etdi
26 aprel 2024 12:24
- NAR Füzulidə yerləşən məktəbə yeni kitablar hədiyyə etdi
23 aprel 2024 18:28
- Gündüz Əliyevin adına bağlı BUTA əməliyyatının gizlinləri...
21 aprel 2024 18:53
- Sülhməramlıların Qarabağdakı missiyası başa çatıb - Rusiya KİV
19 aprel 2024 11:56
- Ordumuzun əsgəri intihar etdi
24 mart 2024 23:16
- Ərdoğanın nümayəndəsi İrəvana gedir – Zəngəzur planı işə düşdü
22 mart 2024 14:30
- Anası ayrılmaq istəyib, məşqçi də hirsini Fəriddən çıxıb – Şahid DANIŞDI
13 may 11:42
- Prezident qəbul keçirdi - Fotolar
13 may 11:13
- Prezident məni bağrına basdı, çox həyəcanlı idim - Fotolar
12 may 12:09
- Zakir Fərəcov məhkəməyə verildi
11 may 19:34
- Ziba Osmanova iki azyaşlını maşınla vurdu
11 may 19:18
- Ramiz Tahirov vəzifəsindən azad olundu - Foto
11 may 16:54
- Güllələnən icra başçısının qızına da Şuşada ev verildi - Foto
11 may 16:39
- Prezident Füzulidə açılış etdi - Fotolar - Yenilənib
10 may 16:17
- Müşfiq Atakişiyevə 14 il 6 ay həbs cəzası verildi
10 may 16:10
- İnsan dərisindən əşya hazırlayan, məhbuslara cəhənnəm əzabı yaşadan ər-arvad (VİDEO)
10 may 12:27
- Prezident Zakir Fərəcovla Gündüz Əliyevin işini nəzarətə götürsə... - Sahibkarlar xahiş etdi
10 may 12:20
- Prezidentlə xanımı Heydər Əliyevin məzarını ziyarət etdi - Fotolar
10 may 12:00
- Sənədsiz evi olanlara şad xəbər
09 may 23:29
- Rusiya sərhədçiləri Ermənistanın hansı bölgəsində qalacaq?
09 may 23:20
- Alman ayaqqabısı - Daşqın Məmmədovun hekayəsi
09 may 23:03
- Prezidentlə xanımı Həzi Aslanovun məzarını ziyarət etdi
09 may 12:11
- Bu ölkədə ilk dəfə qadın prezident seçildi
09 may 12:06
- Azərbaycanda Qələbə Günü qeyd olunur
09 may 11:57
- Bakıda kanalizasiya daşdı, evlər su altında qaldı - Video
08 may 16:23
- Azərbaycanda yeni idman növü yaradıldı
08 may 12:50
- Prezidentlərin geniş tərkibdə görüş keçirilir (YENİLƏNİB)
08 may 12:25
- İşdən çıxarılan məşhur cərrah danışdı
08 may 10:22
- Hitlerin dağıdılmış bazasında tapılan qolları və ayaqları olmayan skeletlər arxeoloqları dəhşətə gətirdi (FOTO)
08 may 00:22
- Bolqarıstan Prezidenti Azərbaycandadır
07 may 20:42
- Putin and içdi - Video - Yenilənib
07 may 16:18
- Novruz Məmmədov vəzifəsindən azad edildi
07 may 15:58
- İlham Əliyevin Robert Fitso ilə geniş tərkibdə görüşü başlayıb
07 may 14:24
- Bakıda 41 yaşlı prokuror yol qəzasında vəfat etdi
07 may 14:18
- Allahverdi İsrafilov və qohum-əqrəbası BakI Dövlət Sirkini zəbt edib…
07 may 12:14
- Direktor cərrahı işdən çıxardı, cəzalandırıldı
07 may 11:42