Tarixi Krım savaşı və Avrasiyaya yeni baxış (TƏHLİL)

Bir müddət əvvəl məşhur institutlardan birinin onlayn təşkil etdiyi amerikalı tarixçi Dr.Aimee Dobbs-un mühazirəsində iştirak etdim. Təsadüfi deyil ki, mühazirə həm çox marağlı idi, həm də məqalənin adından da bəlli olduğu kimi o, Krım müharibəsindən sonra, 19-cu əsirdə çar Rusiyasınının bir çox böyük şəhərlərində, həmçinin cənubunda yerləşən Cənubi Qafqaz bölgəsində, xüsusi ilə də Azərbaycanda kolonial idarəetmənin dəyişikliyə uğramağa başlaması, milli siyasi kimliyin formalaşması və təhsil reformunun həyata keçirilməsindən bəhs edirdi.
Elə bu yaxınlarda təsadüfən jurnalların birində bu barədə bir sıra yeni tarixi məlumatlara rast gəldim. Vaxt itirmədən bu mövzu ilə bağlı biliklərimi yeniləməyə qərar verdim.
İnsan bu dövr haqqında oxuduqca fikirləşir ki, görəsən tarix təkrarlanırmı və ya burada qərb ölkələrindən olan bəzi mühazirəçilər və yaxud hansısa müstəqil şəxslərin bizə çatdırmaq istədiyi hansısa eyhamlar varmı? "Tarixin təkrarlanması” ifadəsi bir çoxlarında qorxu yaradır, amma neyləmək olar: bəzən hansısa formada bizlər tarixlə hesablaşmalı oluruq.
Niyə məhz Krım savaşı və 1853-1856-cı illər ?
Əsas mətləbə keçməmişdən əvvəl oxucularımıza bu müharibə ilə bağlı məlumat vermək, məlumatlı oxucularımızın isə bilikərini təkrarlamasını istərdik.
Krım müharibəsi 1853-cü il 16 oktyabr və 30 mart 1856-ci illər arasında davam edən Çar Rusiyasının rəhbəri olmuş 1-ci Pyotrun cənub sularına (Qara Dəniz, Aralıq Dənizinə) doğru irəliləməsi planını hərəkətə keçirmək səbəbindən və istəyindən meydana gəlib. Müharibənin ilk dövrlərində Osmanlı imperatorluğu ilə qarşı-qarşıya gələn Çar Rusiyası sonradan Osmanlının müttəfiqləri olmuş Fransa, Birləşmiş Krallıq və Sardiniyanın müharibəyə qatılması nəticəsi ilə məğlub olub.
Düzdür, Krım bölgə olaraq Çar Rusiyasının tərkibində qaldı, amma Çar Rusiyası Balkan bölgəsində hakimiyyətini tamamilə itirdi. Həmçinin bu məğlubiyyət Çar Rusiyasının daxilində böyük dəyişikliklərə səbəb oldu.
Krım müharibəsi tarixin ilk müasir müharibəsi kimi tanınır. Müharibə zamanı yüz minlərlə əsgər və döyüş sursatı uzaqlara daşınmış, dəmir yolları, teleqraf xətləri çəkilmiş və zirehli gəmilər hərbi məqsədlər üçün istifadə edilmişdi. Bu səbəbdən Krım müharibəsi əvvəlki müharibələrə nisbətən daha müasir bir müharibə olaraq tarixdə yerini alıb.
Bir çoxlarının Çar Rusiyasına dünyanın ən böyük, ən zəngin və ən güclü ölkələrindən biri kimi bəslədiyi imic qəfildən dağıldı. Rusiyanın geriliyi ifşa edilmişdi... Krım fəlakəti Çar Rusiyasındakı hər bir qurumun çatışmazlıqlarını - hərbi komandanlığın korrupsiyaya uğraması və səriştəsizliyini, ordu və donanmanın texnoloji geriliyini, yolların, xüsusən də dəmir yolunun çatışmazlığını üzə çıxardı. Bununla yanaşı, əhalinin pis vəziyyəti və savadsızlığı, sərbəst iqtisadiyyatının sənaye güclərinə qarşı müharibə vəziyyətini davam etdirə bilməməsi və bir sözlə, Avtokratiyanın uğursuzluqları üzə çıxdı.
Müharibədən təxminən 165 il keçir, amma Krım bölgə olaraq öz əhəmiyyətini hələ də saxlayır. Həm də Rusiya ilə siyasi müzakirələrdə ən aktual mövzulardan biri sayılır.
ABŞ Dövlət katibi A.Blinkenin qlobal media qurumlarından birinə verdiyi müsahibədə başqa dövlətlərin digər ölkələrinin siyasətinin necə olmasınına təsir etməsinin qəbuledilməz olduğuna işarə edilib və bunun xüsusilə Rusiyaya ünvanlandığı bildirilib.
Bu bəyanatların davamının biz 16 iyunda keçirilən ABŞ Prezidenti J.Biden ilə Rusiya Prezidenti V.Putin arasındakı görüşdə şahidi olduq. Bu görüşdə Ukraynanın da pozulmuş ərazi bütövlüyünün müzakirə mövzuslarından biri olduğu bildirilib.
Proses təkcə Krımla məhdudlaşmır, Rusiyanın cənubunda da müəyyən tərpəniş hiss olunur... Qazaxıstanın 2018-ci ildə latın qrafikasına keçməsi, elə bu yaxınlarda Azərbaycanın öz qoşun növlərini tam dəyişdirəcəyini və Türkiyə modelinə keçəcəyini bəyan edtməsi, Özbəkistan və digər ölkələrdə baş verən proseslər sanki Rusiyanın təsirindən kənarda milli kimliyin formalaşmasına ismarıc verir.
Bu kimliyin formalaşmasına iqtisadi cəhətdən Çinin təsiri və Türkiyənin regionda artan siyasi aktivliyi təkan verir.
Bəli, bunlar hansısa tarixi faktlarla oxşarlıq təşkil edə bilər. Amma gəlin tələsik nəticə çıxarmayaq ki, regionda hər şey bir anda dəyişəcək və xüsusən də məhz bu istiqamətdə dəyişəcək. U.Çörçilin məhşur sözü var: "Tarix mənə mehriban olacaq, çünki onu yazmaq niyyətindəyəm”.
Tarixi onu dəyişən adamlar yazırlar. Hələki bu dəyişikliklərin çox az hissəsi bizə bəllidir. Amma Yer kürəsi fizika qanunlarına tabe olduğu kimi, bütün siyasi addımlarında da siyasi fəlsəfənin sərhədlərindən kənara çıxa bilmir.
Həmçinin, bu qəbildən olan fikirlərin fərqli olmasını və onların özlərinə uyğun dəlillərə malik olması kimi bir həqiqəti unutmamalıyıq. Bu baş tuta və yaxud tutmaya bilər, amma onu əminliklə demək olar ki, Avrasiya regionuna yeni baxış formalaşır və bu baxışın bir prezidentlik dövrü (ABŞ) kimi qısa müddətli siyasət olduğunu düşünmək çətindir.
Aydın Səlimli
Oxşar xəbərlər
- 5 nəfər Ədalət Partiyasının sədri olmaq istəyir
21 aprel 2025 16:21
- Mehdiyevlə bağlı YENİ XƏBƏR - AMEA-da yeyintilər və...
16 aprel 2025 12:22
- Deputatın oğlu dayısı oğlunun külli miqdarda pulunu mənimsəyib? - ŞİKAYƏT
16 aprel 2025 12:15
- Məmməd Musayev yola salındı
15 aprel 2025 23:05
- Akademik Zərifə xanım Əliyeva – elmi və ictimai fəaliyyətin işığında
15 aprel 2025 11:06
- İlham Əliyev Faiq Həsənovu təbrik etdi
14 aprel 2025 15:58
- Stalinin DNT-si: alimlər onun şifrəsini açdıqdan sonra nələr bəlli olub?
14 aprel 2025 00:01
- Dünyanın ən şirin canlısı Xəzərdə yaşayır: İqlim dəyişikliyinə görə yox ola bilər
13 aprel 2025 15:47
- Əş-Şaraa türkmən generalı yüksək hərbi vəzifəyə təyin etdi
13 aprel 2025 14:24
- Ölkəmizdə ailə modeli dəyişdirilməli və 3 uşaqlı ailə modelinə keçmək lazımdır
13 aprel 2025 12:07
Xəbər lenti
- Дрессировщик обезьян - помощнице: Дай по башке ему !
21 aprel 16:54
- 5 nəfər Ədalət Partiyasının sədri olmaq istəyir
21 aprel 16:21
- Onun vəfatı xəbərini dərin sarsıntı hissi ilə qarşıladıq - Prezident
21 aprel 16:12
- İran Prezidenti aprelin 28-də Azərbaycana səfər edəcək
18 aprel 15:37
- Prezidentlərin təkbətək görüşü başladı
16 aprel 13:01
- Mehdiyevlə bağlı YENİ XƏBƏR - AMEA-da yeyintilər və...
16 aprel 12:22
- Deputatın oğlu dayısı oğlunun külli miqdarda pulunu mənimsəyib? - ŞİKAYƏT
16 aprel 12:15
- Mehriban Əliyeva 1 saylı körpələr evində və 1 saylı uşaq evi sosial xidmət müəssisəsində oldu - FOTO
15 aprel 23:38
- Azərbaycanda tələbə özünü güllələdi - FOTO
15 aprel 23:21
- Məmməd Musayev yola salındı
15 aprel 23:05
- Sloveniyanın XİN rəhbəri Bakıya gəlir
15 aprel 13:21
- Gürcüstan prezidenti bu gün Azərbaycana gələcək
15 aprel 12:05
- Yoxlasaq diplomların yarısı saxta ÇIXACAQ: Niyə hər şeyi cəmiyyətin boynuna yıxırsız? - GƏRGİN DEBAT
15 aprel 11:44
- Akademik Zərifə xanım Əliyeva – elmi və ictimai fəaliyyətin işığında
15 aprel 11:04
- Deputat Azər Allahverənovun növbəti vətəndaş qəbulu Zabrat qəsəbəsində keçirilib
14 aprel 16:36
- İlham Əliyev Faiq Həsənovu təbrik etdi
14 aprel 15:58
- Saxta generala - 8 il 6 ay həbs verildi
14 aprel 15:27
- Leysan, dolu, qar - Sabahın havası
14 aprel 14:39
- 72 yaşında bu qədər sərvətə sahibdir
14 aprel 13:43
- Prezident qəbul keçirdi - Fotolar - Yenilə
14 aprel 12:29
- Stalinin DNT-si: alimlər onun şifrəsini açdıqdan sonra nələr bəlli olub?
14 aprel 00:01
- Ürəyi xəstə olanlar yeməməlidir – Həkim
13 aprel 23:52
- 1990-cı ildə AXC və Ter-Petrosyan Riqada Qarabağla bağlı nələri müzakirə edib? – FOTOXRONİKA
13 aprel 23:24
- ŞOK : Uçan naməlum obyekt 23 sovet əsgərini DAŞA ÇEVİRİB
13 aprel 23:01
- Rusiya onun sədaqətini danışır - Başqırdların Haçikosu
13 aprel 22:42
- Türkiyəni silkələyən qətllə bağlı ŞOK: Sabah 15 nəfər... - FOTO
13 aprel 20:31
- Türkcəni gah öyrənirsən, gah unudursan... - Ərdoğan Kosovo prezidentinə
13 aprel 20:10
- Dünyanın ən şirin canlısı Xəzərdə yaşayır: İqlim dəyişikliyinə görə yox ola bilər
13 aprel 15:47
- Bu dəmir yolu bizə milyardlar gətirəcək - Paşinyan Zəngəzur dəhlizindən danışdı
13 aprel 14:33
- Əş-Şaraa türkmən generalı yüksək hərbi vəzifəyə təyin etdi
13 aprel 14:24
Video & Fotoqalereya
Video
Fotoqalereya