Andranikə heykəl qoyulmasını önləyən, Brejnevlə məktublaşan Əliyev
Tarixçi-alim, maarifçi, Naxçıvan Ali Sovetinin deputatı Əli Əliyevin fevralın 27-də, martın 11-də və aprelin 16-da Andranikin regionun müsəlman əhalisinə qarşı törətdiyi terror və qətllər haqqında “Pravda”qəzetinə geniş məqalələr göndərib. Lakin qəzet məqalələri dərc etmədiyindən alim 1965-ci il mayın 8-də Andranikin əməlləri barədə Sov. İKP MK-nın birinci katibi Leonid Brejnevə müraciət etməli olub.
Teleqraf.com həmin hadisəni və xalqın vətənpərvər övladı Əli Əliyevin mövzuya dair cəsarətli fəaliyyətini oxuculara təqdim edir:
Əli Əliyev dəqiq tarixi sənədlər əsasında Andranikin Naxçıvan, Zəngəzur və Qarabağda törətdiyi bütün cinayətləri Brejnevə yazdığı məktublarında açıq göstərib.
O, sözügedən məktublarda açıq bildirirdi ki, Andronik Naxçıvan qəzasında qadın, uşaq və qocaları qılıncdan kecirib, qəzanın müsəlman əhalisini qan içində boğub. Yaycı kəndində qadın və uşaqları süngü ilə qətlə yetirib, onları diri-diri Araz çayına töküb, kəndi oda tutub.
Əli Əliyev Andronikin dəstəsinin Naxçıvanın Aza, Dizə, Kələntər, Camaldın, Qızılca, Kırna, Bənəniyar, Nehrəm, Çeşməbasar və digər kəndlərində törətdiyi vəhşiliklər haqqında dəqiq faktlar göstərir, onun Zəngəzurdakı talançılığı, hətta Qarabağda yerli erməni əhalisinin ona soyuq münasibət göstərməsindən maraqlı nümünələr gətirirdi. Əli Əliyev sonda yazır ki, cidanı (sivri dəmir ucluqlu, dəlici qədim silah, mizraq) çuvalda gizlətmək mümkün olmadığı kimi, Andranikin cinayətlərini də gizlətmək, ört-bastır etmək mümkün deyil. Tarixçi həm də sual edirdi ki, Sovet Ermənistanı belə bir cinayətkarı necə qəhraman, erməni xalqının milli azadlıq hərəkatının lideri etmək istəyir?
Cəsarətli addımlar Andranikin 100 illiyində atılır
Əli Əliyev öz xatirələrində yazır: “1965-ci il yanvar ayında Ermənistan Elmlər Akademiyası bədnam Andranikin anadan olmasının 100 illiyini təntənə ilə qeyd edirdi. Akademik Nersesyan geniş məruzə ilə çıxış etmişdi. Onun “məruzə”si bütün qəzetlərdə dərc olunmuşdu. “Kommunist”(İrəvanda nəşr edilən) qəzetində o əliqanlı quduzun at belində şəkli verilmişdi. Xalqımızın qəddar düşməni olan, adi insaniyyətdən uzaq, Naxçıvanda körpələri şişə taxdıran bu anti-bəşər vəhşinin yubileyinin keçirilməsi ilə əlaqədar alimlərimizin, tarixçilərimizin, ictimaiyyətimizin susması məni sözün əsl mənasında dəli eləmişdi. Azərbaycan Respublikasının yüksək vəzifəliləri tərəfindən də bu tarixi rəzalətə reaksiya verən tapılmadı. Əqidəcə mənə yaxın olan bir neçə nəfərin köməyi ilə Andranikin törətdiyi qeyri-insani cinayətlər, xəyanətlər barədə illərlə topladığım tarixi faktları rəsmi məktubla Azərbaycan KP MK-ya göndərdim. Sən demə məktubum oradan da Azərbaycan SSR Ali Sovetinə verilibmiş. Məni ora çagırdılar, getdim. Rəyasət Hayətinin katibi Zərifə Şükürova qeyzlə soruşdu: Bu nədir yazmısınız? Cavabımda bildirdim ki, sizə yazmamışam.
Məsələ aydın idi, bizimkilər qorxaqlığa yol vermişdilər. Oradan çıxandan sonra götür-qoy edib məktublarımın, giley-güzarımın istiqamətini Moskvaya yönəltdim...”.
Vəli Axundov Andranikin cinayətlərini araşdırmaq üçün hərəkətə keçir
Daha sonra Əli Əliyevin qaldırdığı məsələləri yoxlamaq üçün onun məktubları mayın 22-də Sov. İKP MK yanında Marksizm-Leninizm İnstitutuna, Azərbaycan KP MK və Ermənistan KP MK-ya göndərilir. Vəli Axundovun tapşırığı ilə Azərbaycan KP MK-nın Marksizm-Leninizm İnstitutu təcili olaraq Azərbaycan arxivlərində, Zaqafqaziya mətbuatında Andranikin 1917-1920-ci illərdəki fəaliyyəti ilə bağlı sənədləri toplayıb institut direktorunun müavini Cəmil Quliyevin qoşma məktubu ilə Moskvaya göndərir. 84 səhifədən ibarət olan bu sənədlər Andranikin Naxçıvan, Zəngəzur, Qarabağ və İrəvanda törətdiyi qanlı əməllərinə tarixi ittihamı idi.
1917-1920-ci illərdə Andranikin Qarabag, Zəngəzur və Naxçıvanda törətdiyi qanlı əməlləri özündə əks etdirən bu sənədlər Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan arxivlərindən toplanmışdı. Ermənistan KP MK-nın Elm və mədəniyyət şöbəsinin müdiri V. Avatesyan və Marksizm-Leninizm institutunun direktoru Satur Aqayan Andranik Ozanyan haqqnda hazırlayıb Moskvaya göndərdikləri arayışda onu Zaqafqaziyada xalqlar dostluqunun simvolu kimi təqdim edir və guya şəxsiyyətə pərəstiş dövründə unudulduğundan şikayətlənirdilər. Sonda onlar yazırdılar ki, Andranik əlbəttə, proletar mübarizi düşüncəsinə yüksələ bilmədi, lakin o, heç vaxt Sovet hakimiyyətinə qarşı mübarizə aparmayıb.
Sualları dəqiqləşdirmək Mixail Anderson və Şota Çivadzeyə tapşırılır
Məsələnin həlledici və maraqlı tərəfi Sov. İKP MK yanında Marksizm-Leninizm institutunun rəyi idi. İnstitut rəhbərliyi Əli Əliyevin məktubunda qoyulan məsələləri dəqiqləşdirməyi Sov. İKP tarixi şöbəsinin baş elmi işciləri Mixail Anderson və Şota Çivadzeyə tapşırmışdı. İyunun 14-də onlar tərəfindən hazırlanan rəy ermənilər üçün gözlənilməz oldu. Onlar yazırdılar ki, Birinci Dünya müharibəsinin sonlarında Andronikin komandanlıgı altında olan erməni dəstələri bir sıra Azərbaycan kəndlərini məhv ediblər və onların sakinləri isə qəddarcasına davranıblar. Bu faciəli hadisələrin hərbi zərurətdən və ya milli əhval-ruhiyyədən irəli gəldiyini ayırd etmək çətindir. Lakin fakt faktlıqında qalır ki, qırğın və zorakılıq halları olub və azərbaycanlılar Androniki bunun baiskarı hesab edirlər. Mixail Anderson və Şota Çivadze sözügedən rəydə yazırdı: "Ona görə də təəccüblü deyildi ki, Andranikin hədsiz təriflənməsi azərbaycanlılar arasında dərin hiddət və etiraz doğurur". Andranikin 1965-ci ilin fevral ayında tamam olan 100 illiyi haqqında qərar qəbul edərkən bunu hökmən nəzərə və göz önünə almalı idilər”.
Onlar sonda qeyd etdilər ki, partiya və sovet orqanlarında çıxan məqalələrdə Andraniki tərifləmək, onu milli qəhrəman hesab etmək səhvdir. M. Andefson və Ş. Çivadze tərəfindən hazırlanmış rəy iyunun 14-də institutun elmi katibi M.İskrov tərəfindən Sov. İKP MK-ya göndərilir. Onların bu rəyi və respublikalardan müvafiq arayışları aldıqdan sonra Sov. İKP MK-nın təbliğat və təşviqat şöbəsinin müdiri V. Stepakov və həmin şöbənin bölmə müdiri T. Kuprikov iyunun 25-də Sovet partiya və hökümət rəhbərliyinə hesabat hazırlayıb. Onlar qeyd edirlər ki, tarix elmlər namizədi Əli Əliyev Andraniki millətçi şovinist, Azərbaycanın dinc əhalisini məhv edən islaholmaz düşmən adlandırır, Ermənistan KP MK-nın elm və mədəniyyət şöbəsinin müdiri Avetisyan və Marksizm-Leninizm institutunun İrəvan filialının direktoru Aqayan isə birgə imzaladıqları arayışda onu “erməni xalqının türklərə qarşı milli azadlıq hərəkatının əsl qəhrəmanı” hesab edirlər.
İrəvanda Andranikə abidə qoymaq niyyəti baş tutmur
Sov. İKP MK yanında Marksizm-Leninizm institutunun Əli Əliyevin məktubuna verdiyi rəydə qeyd edilir ki, Andranikin bioqrafiyası mürəkkəb və çox məqamda ziddiyyətlidir. 1918-ci ildə türklərə qarşı döyüşlərin gedişində onun komandası altında olan erməni hərbi dəstələrinin bir sıra Azərbaycan kəndlərini məhv etməsini, həmin kəndlərin əhalisi ilə qəddarcasına rəftar etməsini nəzərə almamaq olmaz. İndi bir çox azərbaycanlı üçün Andranikin adı hər şeydən əvvəl bilavasitə bu qəddarlıqla bağlıdır.
Hasabatın sonunda təklif olunur ki, Sov. İKP MK yanında Marksizm-Leninizm institutunun Ermənistan və Azərbaycan filialarına tapşırılsın ki, Marksizm-Leninizm institutu ilə birlikdə Andranikin fəaliyətini obyektiv qiymətləndirən məqalə hazırlayıb onu Ermənistan KP MK-nın “Laniniyan uqiov”, Azərbaycan KP MK-nın “Azərbaycan kommunisti” jurnalında dərc etsinlər.
Şöbənin rəyi 1965-ci il iyunun 10-da Ermənistan KP MK- nın birinci katibi Zorabyana və Azərbaycan KP MK-nın ideoloji məsələlər üzrə katibi Vəzirova, Sov. İKP MK yanında Marksizm-Leninizm institutunun elmi katibi M. İskrova, habelə Əli Əliyevə göndərilir. Məsələnin belə həlli Azərbaycan tərəfini təmin etməsə də, 1965-ci ildə ermənilərin Andranik Ozanyanı milli qəhrəman hesab etməsi və ona heykəl ucaltma planı baş tutmur.
Moskvaya yazdığı məktubların taleyi ilə bağlı tarixçi Əli Əliyev sonralar yazırdı: “Bir gün məni Vilayət Partiya Komitəsinin birinci katibi Hacıağa İbrahimovun kabinetinə çağırdılar. Nə məqsədlə çağırıldığımı təxminən də olsa, öz-özlüyümdə yəqin etmişdim. Birinci katibin kabinetində Azərbaycan KP MK-nın təbliğat və təşviqat şöbəsinin müdiri Teymur Əliyevi görəndə, doğrusu, heyrətləndim. Təəccübüm bir daha ona görə artdı ki, məni son dərəcə “səmimi” qarşıladılar. Onlar hətta yerlərindən duraraq mənə tərəf gəldilər, əl tutub, hal-əhvalımı soruşdular. Söhbət əsnasında əxz etdim ki, mənə göstərilən bu “lütfkarlıq” Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi Vəli Axundovdan irəli gəlir.
Hal-əhvaldan sonra Teymur Əliyev mətləbə keçdi: “Əli müəlim, Moskvaya göndərdiyiniz bütün məktublar Vəli Axundov yoldaşdadır. O sizin bütün tezislərlinizi qəbul edir, tərafdar olduğunu bildirir, amma məsləhət bilir ki, daha Moskvaya yazmayasınız...”
- Nazir Kamran Əliyevi təqaüdə göndərdi
27 mart 2024 17:37
- Kramarenkonun yumruq davası, Banişevskinin etiraz çağırışları – Neftçini cəzadan Brejnev xilas edib
25 mart 2024 13:59
- Filipp Kirkorov Bakıda
24 mart 2024 23:54
- Ordumuzun əsgəri intihar etdi
24 mart 2024 23:16
- İlham Əliyev Putinə zəng etdi
24 mart 2024 20:37
- DTK-nın ən qəddar generalı – o, Andropovu da susdurmağı bacarıb
24 mart 2024 20:07
- Bağanis-Ayrım soyqırımından 34 il ötür - VİDEO
24 mart 2024 19:54
- Kirkorov Bakıda - Video
24 mart 2024 06:42
- 2 milyonluq tenderi uddu, amma 2,25 milyonluq müqavilə imzaladı - Müəmma
23 mart 2024 20:29
- Qırğızıstan rəhbərinə sui-qəsd hazırlayan 5 nəfər Azərbaycan vətəndaşı saxlanıldı
23 mart 2024 14:19
- Məşhur Azərbaycan filmlərində heyvanlara aktyorlardan çox qonorar verilirmiş
28 mart 11:31
- Hermosonu öpən prezident həbs oluna bilər
28 mart 11:26
- DTX sıralarında 7 Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı xidmət edir
28 mart 11:13
- Yaxın günlərdə daha 73 nəfərin adı ictimaiyyətə açıqlanacaq
28 mart 11:05
- 2024-cü ildə bu rektorların səlahiyyət müddəti bitir (SİYAHI)
27 mart 22:27
- Emin Əmrullayevdən daha bir təyinat
27 mart 22:20
- Şəhid bacısı sektor müdiri təyin edildi
27 mart 22:12
- Namiq Abbasov vəfat etdi
27 mart 22:05
- Nazir Kamran Əliyevi təqaüdə göndərdi
27 mart 17:37
- BMU-ya yeni prorektor təyin olunub
27 mart 17:29
- Yüksək rütbəli keçmiş qırğız məmur Bakıda həbs olundu (TƏFƏRRÜAT)
27 mart 12:47
- Ərdoğan Ağ Evdə ilk dəfə Baydenlə görüşəcək
27 mart 12:27
- 7 günlük Novruz tətili başa çatdı
27 mart 08:37
- Biləsuvarda qadın qətlə yetirildi - Əri polisə təslim oldu+Yenilənib
26 mart 21:05
- Üç aydır ictimaiyyət qarşısına çıxmır
26 mart 20:32
- Küçədə satılan balıq və toyuq məhsulları təhlükəlidirmi? - ARAŞDIRMA - VİDEO
26 mart 10:49
- Sabahdan Azərbaycanda tətil başa çatır
26 mart 10:10
- Həkim əllərin titrəməsinin səbəblərindən danışdı
26 mart 10:05
- Sümbülə Əliyeva həbs edildi
26 mart 09:56
- Banan adı ilə aldığımız meyvə AFRİKA KARTOFU imiş - Diqqət!
25 mart 23:09
- Azərbaycan - Bolqarıstan oyununda qalib müəyyənləşmədi
25 mart 22:41
- 3 uşaq anası azərbaycanlı həkimin əlində öldü - FOTOLAR
25 mart 21:20
- Prezident və xanımına qarşı sui-qəsd cəhdinin detalları 28 il sonra açıqlandı - Əl-Qaidə-nin planı
25 mart 16:06
- Moskvadakı teraktın başçısı AĞACDA gizlənibmiş – VİDEO
25 mart 14:05
- Kramarenkonun yumruq davası, Banişevskinin etiraz çağırışları – Neftçini cəzadan Brejnev xilas edib
25 mart 13:59
- Kirkorov Bakıya kimin TOY MƏCLİSİNƏ gəlib ?
25 mart 13:54
- Rusiyanın 8 PUA-sı vuruldu - 11 yaralı
25 mart 13:49
- Diş ağrısı ilə yatıb 32 il sonra oyandı
25 mart 13:47
- Azərbaycanda icra başçısını öldürmək istəyən şəxs həbs edildi - DTX-dan açıqlama
25 mart 11:35
- Taleh Qaraşovu öldürmək istəyiblər
25 mart 11:29