“Tehran-43” sazişi - 79 il öncə bu gün...

Düz 43 il əvvəl bu günlərdə, daha dəqiqi, noyabrın 4-dən başlayaraq, minlərlə iranlı tələbə 444 gün ərzində ABŞ-ın Tehrandakı səfirliyini işğalda, əməkdaşlarını girovda saxlayıb.
Terrorçu tələbələrin əlində səfirliyin 52 əməkdaşı olub. Bu aksiyanı İranda islam inqilabına rəhbərlik edən Ruhulla Xomeyni "ikinci inqilab" kimi səciyyələndirib. Bu da o deməkdir ki, səfirliyin tutulması əmri birbaşa dövlət rəhbərliyi tərəfindən verilib. Sonradan o tələbələrdən biri hətta İranın prezidenti olub – Mahmud Əjmədinejad.
Bu hadisəyə görə Tehranla Vaşinqton arasındakı diplomatik əlaqələr kəsilib, müharibə vəziyyəti yaranıb, ancaq indi olduğu kimi, o zamanlar da həm hərbi, həm də kəşfiyyat baxımından dünyanın ən qüdrətli dövləti olan ABŞ islam respublikasına qarşı hərbi əməliyyata start verməyib.
Hazırda eyni situasiyanı təsəvvür etmək çətindir. İran eyni hərəkəti indi etsə, hansısa bir ölkədə və ya neytral sularda ABŞ vətəndaşlarını girov götürsə, bu, müharibəyə səbəb olarmı? Birmənalı şəkildə demək olar ki, bəli, bu ABŞ-a İrana qarşı hərbi əməliyyatlara başlamaq üçün tutarlı səbəb olar.
Bəs nədən 43 il əvvəl 52 vətəndaşı girov götürülən və ərazisi sayılan səfirlik binası işğal olunan ABŞ dişsiz davranıb, inqilab səbəbindən daxili sabitliyi pozulmuş, şahsevənlərlə klerikal qüvvələrin ciddi qarşıdurma halında olduğu İrana qarşı hərbi əməliyyatlara başlamayıb?
Nəzərə alaq ki, o vaxtlar İranın hərbi qüdrəti indikindən zəif durumdaydı və ABŞ kəşfiyyatı bu ölkənin hərbi gücü barədə müfəssəl bilgiyə sahib idi, üstəlik, iranın nüvə dövləti olmaması faktoru onun güclü müqavimət göstərməsini istisna edirdi.
Azərbaycanın Ukraynadakı səfiri Elmira Axundovanın “Şəxsiyyət və Zaman” adlanan kitabında bu hadisənin pərdəarxasına işıq salan detallar var.
Heç demə, həmin o gərgin, təlatümlü, qan və barıt qoxuyan günlərdə sovet dövləti Azərbaycandakı 4-cü ordusunu tam döyüş hazırlığı vəziyyətinə gətirib, Lənkəran-Astara və Culfa rayonları istiqamətində 22 diviziya yerləşdirərək İrana hərbi müdaxilə etmək niyyətində olub. SSRİ-dən belə bir xahiş edən olmayıb, əksinə, İran inqilabının lideri Ruhulla Xomeyni SSRİ-ni də ABŞ-a qoşaraq “ikinci böyük şeytan” elan etmək fikrindəymiş. Ancaq o, ABŞ-la ölkəsinin müharibə vəziyyətində olduğunu nəzərə alaraq Moskvaya barmaq tuşlayıb. Əvəzində İran şahının devrilməsini alqışlayan, islam inqilabına dəstək verən və sığındıqları ölkədən İrana qayıdan kommunistlərin, əsasən də “Tudə” partiyasının fəallarının həbsinə, SSRİ-nin 5-ci kolonunun neytrallaşdırılmasına başlanıb. Beləliklə, Moskvanın bulanıq suda balıq tutmaq niyyəti çətinə düşüb.
ABŞ isə İrana hərbi müdaxilənin nüvə dövləti olan SSRİ ilə hərbi münaqişəyə səbəb olacağını düşünərək, daha dəqiqi, bunu bilərək bu avantüradan çəkinib. ABŞ-da prezident seçkilərinin qızğın vaxtı olduğundan, həm də yenidən prezident seçiləcəyi şübhə altına düşdüyündən Ceyms Karter İranla müharibəyə başlamaq istəməyib. Böyük Britaniya və Kanada kimi ənənəvi müttəfiqləri də ABŞ-a dəstək verməyiblər.
1980-ci ildə sovet dövlətinin İranın tərəfində olduğu SİTA-nın (TASS - sovet dövlətinin baş xəbər agentliyi) yaydığı xəbərlərin tonundan da anlaşılır. Həmin ilin aprelində SİTA xəbər verir: “Karterin administrasiyası İran İslam Respublkasına qarşı təxribat həyata keçirmişdir. Ağ Ev nümayəndəsinin bu gün gecə təcili çağırılmış mətbuat konfransında elan etdiyinə görə, İran ərazisində, ayrıca bir yerdə, səhra şəraitində yaradılmış gizli aerodromdan Amerikanın Tehrandakı səfirliyinin bu ölkəyə qarşı casusluq fəaliyyətində günahlandırılan əməkdaşlarını azad etmək üçün desant əməliyyatı planlaşdırılırdı”.
Daha sonra xəbər verilir ki, əməliyyat “texniki nasazlıq” üzündən baş tutmayıb, yerdə iki ABŞ təyyarəsi toqquşub, 8 nəfər həlak olub.
Göründüyü kimi, sovet dövləti səfirlik əməkdaşlarını girov götürən terrorçuları dəstəkləyib, onların azad edilməsi cəhdini isə təxribat adlandırıb. Halbuki bir ölkənin casusluqda ittiham edilən dilomatlarını normal ölkələrin heç birində girov götürmürlər, sadəcə, “persona non qrata” elan edir, ölkədən çıxarırlar.
Sözügedən kitabda bu məsələ haqqında o zamanlar SSRİ DTK-sının birinci müavini olmuş Filip Bobkovun da mülahizəsi yer alıb. Bobkov deyib: “İrandakı səfirliyin əməkdaşlarına yardım göstərmək üçün amerikanlar desant çıxarmağa hazırlaşırdı. Bilirsiniz ki, 1979-cu ildə orada səfirlik ətrafında iri münaqişə yaranmışdı. Belə olduqda, ABŞ Tehrana qoşun yeritməklə iranlıları cəzalandırmaq qərarına gəldi. Qoşun yeridilməsi yaxın günlərdə baş tuta bilərdi və bu, həlledici hal idi. Çünki amerikalılar İrana qoşun çıxarsaydı, müqaviləyə əsasən biz də qoşun çıxarmalı idik. Bir-birinə qarşı İranda iki qüvvə hərəkət edir. Təsəvvür edirsinizmi, bu nəyə gətirib çıxara bilərdi?”
Beləliklə, aydın olur ki, 42-43 il əvvəl İranı ABŞ-ın qəzəbli revanşından SSRİ amili, daha dəqiqi, 1943-cü ildə müttəfiq dövlətlərin (ABŞ, SSRİ və Böyük Britaniya) Tehranda imzaladıqları müqavilə xilas edib. Həmin konfransda Almaniya və Yaponiyanın taleyi ilə yanaşı, xarici qoşunların bu ölkədən çəkilməsi və İrana müstəqillik verilməsi (!!!) məsələsi də müzakirə olunub. Ona görə də ABŞ həmin sazişin pozulacağı halında SSRİ-nin İrana soxulacağından, onunla qarşı-qarşı gələcəyindən qorxub.
İndi nə SSRİ var, nə də onun varisi Rusiya İrana görə ABŞ-la kəllə-kəlləyə gəlmək gücündə və həvəsindədir. Üstəlik, bu dövlət ərəb dünyası və Avropa ölkələri ilə ciddi münaqişə içindədir, Türkiyə ilə münasibəti çox da isti sayılmaz, İsraillə barışmaz düşməndir. Başqa sözlə, İran hazırda təklənmiş vəziyyətdə və onunla 43 illik intriqası, hətta daha dəqiq desək, düşmənçiliyi olan ABŞ-la qarşı-qarşıyadır. Belə bir vəziyyətdə İran dilini bir az şirin etməli, Azərbaycan, İraq, Pakistan, Türkiyə, Əfqanıstan kimi qonşularıyla “sıfır problem” siyasəti yeritməlidir ki, sabah-birigün xarici aqressiya ilə üzləşəndə qonşuları ən azı ona humanitar yardım göstərsinlər.
- Çöhrəqanlı: İranda ərəblər, bəluclar təşkilatlanıb, biz isə...
5 fevral 2023 00:41
- Prezident bu Sazişi təsdiq etdi
4 fevral 2023 19:54
- Lütfi Zadənin doğum günüdür
4 fevral 2023 11:28
- Dünya universitetlərin reytinqi - Ölkəmiz heç ilk üçminlikdə də deyil
2 fevral 2023 13:12
- Azadlıq Partiyasının İranla bağlı Bəyanatı
29 yanvar 2023 11:43
- İranın şəhərlərinə hava hücumu edildi (VİDEO)
29 yanvar 2023 11:27
- Faşizmdən daha təhlükəli FARSİZM
27 yanvar 2023 21:15
- “Ərdoğan hakimiyyətdən gedərsə, nə olar” sualına....
7 yanvar 2023 12:38
- 4 ay öncə general olan rəis niyə işdən çıxarıldı?
20 dekabr 2022 10:31
- Vanqanın 2023 kəhanətləri... - Putin, yadplanetlilərin hücumu
13 dekabr 2022 08:48
- Baş Prokurorluqda yüksək vəzifələrə təyinatlar
07 fevral 18:15
- Mürvət Həsənov Sumqayıt şəhər prokuroru təyin edildi
07 fevral 16:18
- Leninin cəsədini Mavzoleydən oğurlamaq istədi
07 fevral 13:30
- Türkiyədə zəlzələdə ölənlərin sayı 3300-ü ötdü
07 fevral 10:55
- Türkiyədə 7 günlük ümummilli matəm elan edildi
06 fevral 22:46
- Türkiyədəki zəlzələdə ölənlərin sayı 1600-ü ötdü
06 fevral 22:38
- Pul adamın gözünü elə tutub ki, ağsaqqal, qarasaqal da eşitmir!
06 fevral 22:35
- ŞOK - Bakıda yeni binalarda zəlzələ təhlükəsi - 4 ildir rəy verilmir
06 fevral 18:16
- Patriarx Kirill və keşişlərin DTK agenti olduğu təsdiqləndi- Bəs bizdə?
06 fevral 17:04
- İlham Əliyev Ərdoğana zəng etdi (YENİLƏNİB)
06 fevral 15:29
- Nazir bu xanımı yüksək vəzifəyə təyin etdi (FOTO)
06 fevral 15:26
- Sabah QAR yağacaq, 12 dərəcə şaxta olacaq
06 fevral 14:09
- Millət vəkili və ailəsi dağıntılar altında qaldı
06 fevral 13:37
- Türkiyədə zəlzələ: 284 nəfər ölü, 2323 nəfər yaralı, 170 bina dağılıb
06 fevral 12:23
- Dağıntılar altından təsirli mesajlar...
06 fevral 12:13
- Türkiyədəki zəlzələ bu ölkələrdə hiss olundu - Fotolar
06 fevral 10:49
- Zeynəb Dostəliyeva vəfat etdi
06 fevral 08:40
- Rusiya təmsilçisi “Dünya gözəli” SEÇİLDİ
05 fevral 22:21
- İranın ali lideri "on minlərlə" məhbusu əfv etdi
05 fevral 22:15
- İranda İzzəddin Həsənoğlunun məzarı dağıdıldı - Fotolar
05 fevral 21:51
- Abel Məhərrəmov, Əhliman Əmiraslanov Qərbi Azərbaycana Qayıdırş..
05 fevral 19:56
- Yeni doğulan körpəsini asfaltın üstünə atan ana SAXLANILDI
05 fevral 19:45
- Köpək balığı qızı uddu.... - VİDEO
05 fevral 15:53
- Sensasiya! ABŞ Qarabağ danışıqlarının məxfi sənədlərini açdı!
05 fevral 15:04
- İranın narkoanbarı və bizim “narkobaron”lar
05 fevral 13:38
- Pərviz Müşərrəf vəfat etdi
05 fevral 13:10
- Bığ saxlamaq istəyirəm, yoldaşım qoymur - Video
05 fevral 11:59
- Sumqayıtda vəkil özünü asdı
05 fevral 11:12
- Həyat yoldaşı Vaqif Səmədoğludan danışdı - VİDEO
05 fevral 01:47
- 40 qəpiklik gediş haqqıdan milyonlar qazanan Vüsal Kərimli – Bilet satışı BNA sədrinə..
05 fevral 01:27