“Tehran-43” sazişi - 79 il öncə bu gün...
 
  Düz 43 il əvvəl bu günlərdə, daha dəqiqi, noyabrın 4-dən başlayaraq, minlərlə iranlı tələbə 444 gün ərzində ABŞ-ın Tehrandakı səfirliyini işğalda, əməkdaşlarını girovda saxlayıb.
Terrorçu tələbələrin əlində səfirliyin 52 əməkdaşı olub. Bu aksiyanı İranda islam inqilabına rəhbərlik edən Ruhulla Xomeyni "ikinci inqilab" kimi səciyyələndirib. Bu da o deməkdir ki, səfirliyin tutulması əmri birbaşa dövlət rəhbərliyi tərəfindən verilib. Sonradan o tələbələrdən biri hətta İranın prezidenti olub – Mahmud Əjmədinejad.
Bu hadisəyə görə Tehranla Vaşinqton arasındakı diplomatik əlaqələr kəsilib, müharibə vəziyyəti yaranıb, ancaq indi olduğu kimi, o zamanlar da həm hərbi, həm də kəşfiyyat baxımından dünyanın ən qüdrətli dövləti olan ABŞ islam respublikasına qarşı hərbi əməliyyata start verməyib.
Hazırda eyni situasiyanı təsəvvür etmək çətindir. İran eyni hərəkəti indi etsə, hansısa bir ölkədə və ya neytral sularda ABŞ vətəndaşlarını girov götürsə, bu, müharibəyə səbəb olarmı? Birmənalı şəkildə demək olar ki, bəli, bu ABŞ-a İrana qarşı hərbi əməliyyatlara başlamaq üçün tutarlı səbəb olar.

Bəs nədən 43 il əvvəl 52 vətəndaşı girov götürülən və ərazisi sayılan səfirlik binası işğal olunan ABŞ dişsiz davranıb, inqilab səbəbindən daxili sabitliyi pozulmuş, şahsevənlərlə klerikal qüvvələrin ciddi qarşıdurma halında olduğu İrana qarşı hərbi əməliyyatlara başlamayıb?
Nəzərə alaq ki, o vaxtlar İranın hərbi qüdrəti indikindən zəif durumdaydı və ABŞ kəşfiyyatı bu ölkənin hərbi gücü barədə müfəssəl bilgiyə sahib idi, üstəlik, iranın nüvə dövləti olmaması faktoru onun güclü müqavimət göstərməsini istisna edirdi.

Azərbaycanın Ukraynadakı səfiri Elmira Axundovanın “Şəxsiyyət və Zaman” adlanan kitabında bu hadisənin pərdəarxasına işıq salan detallar var.
Heç demə, həmin o gərgin, təlatümlü, qan və barıt qoxuyan günlərdə sovet dövləti Azərbaycandakı 4-cü ordusunu tam döyüş hazırlığı vəziyyətinə gətirib, Lənkəran-Astara və Culfa rayonları istiqamətində 22 diviziya yerləşdirərək İrana hərbi müdaxilə etmək niyyətində olub. SSRİ-dən belə bir xahiş edən olmayıb, əksinə, İran inqilabının lideri Ruhulla Xomeyni SSRİ-ni də ABŞ-a qoşaraq “ikinci böyük şeytan” elan etmək fikrindəymiş. Ancaq o, ABŞ-la ölkəsinin müharibə vəziyyətində olduğunu nəzərə alaraq Moskvaya barmaq tuşlayıb. Əvəzində İran şahının devrilməsini alqışlayan, islam inqilabına dəstək verən və sığındıqları ölkədən İrana qayıdan kommunistlərin, əsasən də “Tudə” partiyasının fəallarının həbsinə, SSRİ-nin 5-ci kolonunun neytrallaşdırılmasına başlanıb. Beləliklə, Moskvanın bulanıq suda balıq tutmaq niyyəti çətinə düşüb.

ABŞ isə İrana hərbi müdaxilənin nüvə dövləti olan SSRİ ilə hərbi münaqişəyə səbəb olacağını düşünərək, daha dəqiqi, bunu bilərək bu avantüradan çəkinib. ABŞ-da prezident seçkilərinin qızğın vaxtı olduğundan, həm də yenidən prezident seçiləcəyi şübhə altına düşdüyündən Ceyms Karter İranla müharibəyə başlamaq istəməyib. Böyük Britaniya və Kanada kimi ənənəvi müttəfiqləri də ABŞ-a dəstək verməyiblər.
1980-ci ildə sovet dövlətinin İranın tərəfində olduğu SİTA-nın (TASS - sovet dövlətinin baş xəbər agentliyi) yaydığı xəbərlərin tonundan da anlaşılır. Həmin ilin aprelində SİTA xəbər verir: “Karterin administrasiyası İran İslam Respublkasına qarşı təxribat həyata keçirmişdir. Ağ Ev nümayəndəsinin bu gün gecə təcili çağırılmış mətbuat konfransında elan etdiyinə görə, İran ərazisində, ayrıca bir yerdə, səhra şəraitində yaradılmış gizli aerodromdan Amerikanın Tehrandakı səfirliyinin bu ölkəyə qarşı casusluq fəaliyyətində günahlandırılan əməkdaşlarını azad etmək üçün desant əməliyyatı planlaşdırılırdı”.
Daha sonra xəbər verilir ki, əməliyyat “texniki nasazlıq” üzündən baş tutmayıb, yerdə iki ABŞ təyyarəsi toqquşub, 8 nəfər həlak olub.
Göründüyü kimi, sovet dövləti səfirlik əməkdaşlarını girov götürən terrorçuları dəstəkləyib, onların azad edilməsi cəhdini isə təxribat adlandırıb. Halbuki bir ölkənin casusluqda ittiham edilən dilomatlarını normal ölkələrin heç birində girov götürmürlər, sadəcə, “persona non qrata” elan edir, ölkədən çıxarırlar.

Sözügedən kitabda bu məsələ haqqında o zamanlar SSRİ DTK-sının birinci müavini olmuş Filip Bobkovun da mülahizəsi yer alıb. Bobkov deyib: “İrandakı səfirliyin əməkdaşlarına yardım göstərmək üçün amerikanlar desant çıxarmağa hazırlaşırdı. Bilirsiniz ki, 1979-cu ildə orada səfirlik ətrafında iri münaqişə yaranmışdı. Belə olduqda, ABŞ Tehrana qoşun yeritməklə iranlıları cəzalandırmaq qərarına gəldi. Qoşun yeridilməsi yaxın günlərdə baş tuta bilərdi və bu, həlledici hal idi. Çünki amerikalılar İrana qoşun çıxarsaydı, müqaviləyə əsasən biz də qoşun çıxarmalı idik. Bir-birinə qarşı İranda iki qüvvə hərəkət edir. Təsəvvür edirsinizmi, bu nəyə gətirib çıxara bilərdi?”

Beləliklə, aydın olur ki, 42-43 il əvvəl İranı ABŞ-ın qəzəbli revanşından SSRİ amili, daha dəqiqi, 1943-cü ildə müttəfiq dövlətlərin (ABŞ, SSRİ və Böyük Britaniya) Tehranda imzaladıqları müqavilə xilas edib. Həmin konfransda Almaniya və Yaponiyanın taleyi ilə yanaşı, xarici qoşunların bu ölkədən çəkilməsi və İrana müstəqillik verilməsi (!!!) məsələsi də müzakirə olunub. Ona görə də ABŞ həmin sazişin pozulacağı halında SSRİ-nin İrana soxulacağından, onunla qarşı-qarşı gələcəyindən qorxub.
İndi nə SSRİ var, nə də onun varisi Rusiya İrana görə ABŞ-la kəllə-kəlləyə gəlmək gücündə və həvəsindədir. Üstəlik, bu dövlət ərəb dünyası və Avropa ölkələri ilə ciddi münaqişə içindədir, Türkiyə ilə münasibəti çox da isti sayılmaz, İsraillə barışmaz düşməndir. Başqa sözlə, İran hazırda təklənmiş vəziyyətdə və onunla 43 illik intriqası, hətta daha dəqiq desək, düşmənçiliyi olan ABŞ-la qarşı-qarşıyadır. Belə bir vəziyyətdə İran dilini bir az şirin etməli, Azərbaycan, İraq, Pakistan, Türkiyə, Əfqanıstan kimi qonşularıyla “sıfır problem” siyasəti yeritməlidir ki, sabah-birigün xarici aqressiya ilə üzləşəndə qonşuları ən azı ona humanitar yardım göstərsinlər.
- Parlamentdə Ramiz Mehdiyevlə bağlı ŞOK ÇIXIŞ
                                            24 oktyabr 2025 12:41
- Brejnev-Ford görüşü – imzalanan mühüm saziş, xəz papaq və kürk mübadiləsi  
                                            20 oktyabr 2025 22:55
- Beynəlxalq Böhran Qrupundan Bakıya sensasion təklif
                                            10 sentyabr 2025 09:54
- Hikmət Hacıyev ABŞ-da mühüm görüşlər keçirdi (FOTO)
                                            10 sentyabr 2025 09:45
- Urmiya   gölü  tamamilə   quruyub
                                            8 sentyabr 2025 00:08
- Arzular  çin  oldu, həm də Çində  oldu  
                                            3 sentyabr 2025 09:57
- Tramp bu gün vacib açıqlama verəcək - Ağ Ev
                                            2 sentyabr 2025 11:57
- Çin   Gürcüstanı parada niyə dəvət etməyib ?
                                            31 avqust 2025 21:37
- Prezident İlham Əliyev  Əl-Ərəbiyə  kanalına müsahibə verib: ölkə başçısından mühüm mesajlar (CANLI) 
                                            27 avqust 2025 16:53
- Putin-Zelenski görüşünə hazırlıq başladı: Harda olacaq və tələblər nədir? 
                                            19 avqust 2025 09:41
- Milli Məclis Bəyanat qəbul etdi: Prezident və Birinci vitse-prezidentə məktub ünvanladı  
                                            31 oktyabr 12:29
- Elm və Təhsil Nazirliyində yoxlamalar başladı  
                                            31 oktyabr 11:46
- Milli Məclisin iclası başladı: 11 məsələyə baxılacaq
                                            31 oktyabr 11:18
- Ramiz Mehdiyevin gəlini işdən çıxarıldı
                                            31 oktyabr 11:07
- Ramiz Mehdiyevin  -barmağı-  ilə azadlıq: 8 milyonluq dələduzluq  -qəhrəman-ı Elnur İbrahimov həbsdən necə qurtuldu 
                                            31 oktyabr 00:39
- Ramiz Mehdiyevin yaxın adamı Mikayıl İsmayılovun Almaniyada 36 mənzili üzə çıxdı 
                                            30 oktyabr 23:58
- Dəfn olunan İTKİN - ŞƏHİDİN  anası: İndi RAHAT  ÖLƏ  BİLƏRƏM 
                                            30 oktyabr 22:01
- Ramiz Mehdiyevin gizli  -prinsi-  hədəfdə: Həbs olunan icra başçısını vəzifəyə  QUDASI       Mikayıl İsmayılov təqdim edib – ŞOK MƏLUMATLAR 
                                            30 oktyabr 13:37
- Saxlanılan icra başçısının qızı hakim, bacısı oğlu nazir müşaviridir 
                                            30 oktyabr 13:20
- Jurnalist Vüqar Məmmədov saxlanıldı - Hurriyyet TV-də əməliyyat  
                                            30 oktyabr 13:10
- AZADLIQ  AŞIĞI  da  DANIŞDI: Ramiz Mehdiyev bağda mənə BİR  DƏFƏ...))  lmir...
                                            30 oktyabr 11:52
- DTX Balakəndə əməliyyat keçirir - İcra başçısı  SAXLANILDI  
                                            30 oktyabr 11:32
- NAR-ın   Çoox Şanslı  lotereyasının ilk avtomobil qalibi sükan arxasında
                                            30 oktyabr 11:26
- Ramiz Mehdiyevə verilən fəxri adlar, ordenlər silindi - Foto
                                            30 oktyabr 10:36
- Qubaya 10 sm qar yağdı (VİDEO)
                                            30 oktyabr 10:17
- BAKCELL   bu gün  Zeekr 001  hədiyyə edəcək - Son saatlar!
                                            30 oktyabr 00:42
- Prezident İlham Əliyev Rumıniya Senatının sədrini qəbul etdi (FOTO) 
                                            29 oktyabr 23:20
- Tamilla Əliyeva AQTA-da məsul vəzifəyə təyin edilib (AÇIQLAMA)
                                            29 oktyabr 22:32
- İlham Əliyevin Serbiyaya səfəri gözlənilir  
                                            29 oktyabr 14:08
- TƏBİB-in rəhbərliyi Gülnarə Muxtarovanın cəmiyyətimizə yüksək xidmətlərini nəzərə alacaqdır...
                                            29 oktyabr 13:57
- Vaşinqtonda Mərkəzi Asiya ölkələrinin liderləri ilə görüşəcək
                                            29 oktyabr 11:24
- Bir qrup var, istədiyini edir, insanları soymaqla məşğuldur...  - Videomüsahibə
                                            29 oktyabr 10:59
- General Mirzəyev 9 il azadlıqdan məhrum edildi 
                                            29 oktyabr 02:12
- Oğuz qoluna aid türk dilləri: qədim tayfalardan müasir xalqlara uzanan mədəni zəncir 
                                            29 oktyabr 01:19
- Türkiyə Cümhuriyyətinin qurulmasının 102 illiyidir 
                                            29 oktyabr 00:21
- İlham Əliyev Ərdoğanı TƏBRİK ETDİ
                                            28 oktyabr 21:58
- Dünyada ilk müsəlman qadın deputat - Pəri xanım Sofiyeva KİMDİR...
                                            28 oktyabr 21:32
- Prezident Horovlu kəndinin AÇILIŞINDA
                                            28 oktyabr 15:15
- Bu gün  QAÇAQ  SƏFİRƏ-nin   yaxın adamının məhkəməsidir 
                                            28 oktyabr 13:32
- Fəzail Ağamalının gizlətdiyi  OĞLU   üzə çıxdı – BU ÖLKƏDƏ YAŞAYIRMIŞ 
                                            28 oktyabr 13:03

 Xalid KAZIMLI
Xalid KAZIMLI 
                                                     
                                                     
                                                     
                                                     
                                                     
                                                     
                                                     
                                                     
                                                     
                                                     
                                                     
                                                     
                                                     
                                                     
                                                    