Ranke tarixi uydurmalardan necə təmizlədi?

Orta əsr universitetində cəmi 4 fakültə olub: teologiya, tibb, hüquq və fəlsəfə.
XIX əsrdə fəlsəfə fakültəsi iki fakültəyə bölünürdü: “təbiət elmləri” və digər fənlərin öyrənildiyi humanitar fakültə. Beləliklə iki mədəniyyət yarandı. Bu iki mədəniyyət bir-biriləri ilə vuruşmağa başladılar. Bunların hər biri israr edirdi ki, məhz onların metodları biliklərin əldə olunması üçün yaxşıdır. Təbiət elmlərinin tərəfdarları daha çox emprik tədqiqatlara hipotezaların yoxlanmasına üstünlük verirdilər. Humanitarlar isə hesab edirdilər ki, nəsnələrin mahiyyətinə intuitiv nüfuz etməlklə biliklər qazanmaq olar. Bir zamanlar bütün elmlər fəlsəfənin tərkibində idi. Əslində, heç bir elm yox idi, yalnız fəlsəfə vardı və ilk filosofları müdriklər adlandırırdılar. Öz zəmanələri üçün onlar riyaziyyat, fizika, astronomiya sahələrində xeyli biliyə malik idilər, o cümlədən, fəlsəfə ilə də məşğul olurdular. Konkret biliklər artdıqca onları bir başda saxlamaq qeyri-mümkün oldu. Nəticədə elmlər fəlsəfədən ayrılmağa başladılar. Fizika və riyaziyyat, həmçinin həndəsə ilk müstəqil elmlər oldu. Yeni dövrdə biologiya və kimya müstəqil elmlər kimi meydana gəldi. Bu proses XX əsrə qədər davam etmişdi. Fizikin, yaxud bioloqun diplomunda “Fəlsəfə doktoru” sözləri yazılır, halbuki onların artıq fəlsəfə ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Digər tərəfdən, bu, həmin elmlərin uzun illər fəlsəfənin tərkibində olmasını xatırlatmaqdır. Bir çox filosflar belə ayrılığın tərəfdarı oldular.
XIX əsrdə təbiət elmlərinin fakültələrinin ayrı-ayrı sahalərə ayırlması baş verdi. Fizika, kimya, geologiya, astronomiya, zoologiya riyaziyyat və digər elmlər yarandı. Humanistika isə fəlsəfəyə, klassik dillərə, tarix, incəsənət, musiqişünaslıq, milli dillər və əbiyyata şaxələndi. Ən mürəkkəb durumda isə sosiala münasibətlər haqqında elmlər düşdü. Böyük Fransız İnqilabı göstərdi ki, belə tədqiatlar da labüddür. İnqilabın yaydığı ideya bu oldu ki, siyasi dəyişikliklər təbii və davamlı xarakter daşımalıdır. Böyük fransız filosofu Oqyust Kont sübut etdi ki, cəmyyət də təbiət kimi dəyişməz qanunlara tabedir və "sosiologiya" sözünü düşündü. O, sosiologiyanı pozitiv elm kimi gördü. Əvvəlcə “sosial fizika” terminini işlətdi. Sonra isə cəmiyyəti öyrənən elm "Sosiologiya" adlandırıldı.
Bəs ictimai elmlər nədir?
Bu elm iki mədəniyyətin müharibəsində hansı mövqedə durur? Əvvəlcə elə düşünürdülər ki, ictimai elmlər təmiz elmlə humanitar elmlərin arasında dayanır. Lakin bu komfort yer deyildi. Ən qədim ictimai elm, əlbəttə ki, tarixdir: min illərdir ki, insanlar öz tarixlərini öyrənirlər. XIX əsrdə tarix elmində inqilab baş verdi. Bu Leopold fon Rankenin adı ilə bağlıdır. Onun yürütdüyü prinsipə görə tarixi “həqiqətdə nə baş vermişdi kimi” təsvir etmək lazımdır. O, monarxları və ölkələri mədh edən, nağıllar quraşdıran tarixçilərə qarşı çıxdı. Ranke tarixi spekulyasiyalar və təmsillərdən imtina etməyə cəhd edərək bu sahəni ciddi elmə çevirməyə çağırş etdi. O, tarixin təsviri üçün öz metodikasını təklif ortaya qoydu. Alman tarixçisi hesab edirdi ki, tarixi müxtəlif dövrlərin hadisələrini əks etdirən sənədlər üzrə öyrənmək lazımdır. Sonra bu sənədlər bir yerdə toplanmalıdır və buna biz arxiv deyirik.
Etibar Əliyev,
- AMAZONİYA - Azərbaycanda qadın dövləti
19 iyul 2025 01:17
- Proporsional seçki sisteminin bərpasına heç bir ehtiyac yoxdur - Əli Hüseynlidən SENSASİON MÜSAHİBƏ
19 iyul 2025 00:28
- Belçika parlamentindən Azərbaycana qarşı ədalətsiz və qərəzli qətnamə
18 iyul 2025 10:46
- Ersin Tatar: İlham Əliyev hər zaman bizə sahib çıxıb
18 iyul 2025 09:18
- Tibbin atası İbn-i Sina-dan şəkər xəstəliyinə çarə
15 iyul 2025 11:01
- Orxon yazıları və ortaq Türk dili təklifi
14 iyul 2025 23:09
- Kişinin mədəsindən 27 alışqan və QƏPİK çıxardılar - FOTO
13 iyul 2025 09:23
- Elə bilirdim ürəyim tab gətirməz, getdim, tamam başqa insan oldum...- Polad Həşimovun XANIMI
12 iyul 2025 14:28
- TEHRAN MERİ : İsrail İrana qarşı CADU və CİNLƏR-dən də istifadə edib..."
12 iyul 2025 12:40
- Terrorsuz Türkiyə : PKK bu gün SİLAHI YERƏ QOYACAQ
11 iyul 2025 09:48
- Fərhad Əhmədovdan 6 milyon dollar rüşvət istənilib - Gəmisinin həbsdən azad olunması üçün...
19 iyul 01:49
- Alimlər nəsli kəsilməkdə olan növləri xilas etməyin yolunu tapdı
19 iyul 01:29
- AMAZONİYA - Azərbaycanda qadın dövləti
19 iyul 01:17
- NAXÇIVAN hoteli sökülür
19 iyul 00:56
- Prezident Ağdamda açılışda iştirak etdi - FOTOLAR
19 iyul 00:24
- Proporsional seçki sisteminin bərpasına heç bir ehtiyac yoxdur - Əli Hüseynlidən SENSASİON MÜSAHİBƏ
18 iyul 23:50
- Azərbaycan MDB-dən çıxır? - Rusiyadan cavab
18 iyul 22:45
- Prezident onlara müraciət ünvanladı
18 iyul 11:51
- Məzuniyyətə gələn hərbçimiz özünü evində ASDI
18 iyul 11:33
- Belçika parlamentindən Azərbaycana qarşı ədalətsiz və qərəzli qətnamə
18 iyul 10:46
- Alen Simonyan boşaldı - Modellə sevgilidir
18 iyul 10:26
- Suriyanın bölünməsinə icazə verməyəcəyik
18 iyul 09:43
- Ersin Tatar: İlham Əliyev hər zaman bizə sahib çıxıb
18 iyul 09:18
- Rusiya Kilsəsi: Seks cənnətə aparan yoldur
18 iyul 01:56
- Şıxlinski mənim xahişimlə saxlanıldı, Nisanovun bazarı... - Mironov
18 iyul 00:20
- Əli Həsənovla Səttar Möhbalıyevin qudalığı BİTDİ...
17 iyul 23:43
- Ukraynada yeni baş nazir: Müstəqillik tarixində ikinci dəfə...
17 iyul 23:29
- Prezident İlham Əliyev və Qurbanqulu Berdiməhəmmədov Şuşada nahar ediblər (FOTO)
17 iyul 22:45
- Rusiyada general dələduzluğa görə həbs edildi
17 iyul 21:55
- İki bacı çayda boğulub öldü
17 iyul 21:36
- Adəm Məmmədov həbsdə qaldı - ZON-a köçürüləcək
16 iyul 20:42
- 1 qramı 5000 dollardan başlayır: Qazaxıstanda dünyanın ən bahalı metalı hasil olunur
16 iyul 01:07
- Kətan toxumu, qaynar su... - Minlərlə manatınız cibinizdə qalacaq
15 iyul 23:28
- Ferma sahibi çobanın arvadı ilə münasibətdə oldu: Ərim şübhələndi, dedim ki, bir daha...– ŞOK
15 iyul 23:03
- Rusiya Şahin Şıxlinskinin oğlunu həbs etdi
15 iyul 22:36
- İlham Əliyev: Demokratiya və Milli Birlik Günü güclü və sarsılmaz iradənin tarixdir
15 iyul 12:31
- Hansı Avropa ölkələrində ən yüksək maaş verilir?
15 iyul 11:42
- Tibbin atası İbn-i Sina-dan şəkər xəstəliyinə çarə
15 iyul 11:01
- Putin: Rusiyada QADIN çatışmır – Statistikanı özü etiraf etdi
15 iyul 01:21
- Məleykə Abbaszadə qadınları SAĞMAL İNƏKLƏ müqayisə etdi: Gündə sağılmaq ağırdır..
15 iyul 00:33