Lütfi Zadənin doğum günüdür
![](https://www.nuh.az/uploads/posts/2023-02/thumbs/big_1675495608_lutf.jpg)
Dünya şöhrətli alim, qeyri-səlis məntiq nəzəriyyəsinin banisi Lütfi Zadənin (Lütfəli Rəhim oğlu Ələsgərzadənin) anım günüdür.
“Qafqazinfo” xəbər verir ki, Kaliforniya Universitetinin məşhur professorunun bu gün 102 yaşı tamam olur.
1921-ci il fevralın 4-də Bakıda anadan olan Lütfi Rəhim oğlu Ələsgərzadə ibtidai təhsilini 16 nömrəli orta məktəbdə başa vurub. 1932-ci ildə Ələsgərzadələr ailəsi ata-baba yurduna - Cənubi Azərbaycana köçmək məcburiyyətində qalıb. Burada orta təhsilini başa vuran Lütfi Zadə Tehran Universitetinin elektrik mühəndisliyi fakültəsinə qəbul olunub. Bu təhsil ocağını müvəffəqiyyətlə bitirdikdən sonra o, 23 yaşında ABŞ-a gedib və təhsilini Massaçusets Texnologiya İnstitutunda davam etdirib. Onun dünya elminə məlum olan altı mühüm nəzəriyyəsinin bünövrəsi də elə burada qoyulub.
Lütfi Zadə 1944-cü ildən 1959-cu ilədək Massaçusets Texnologiya İnstitutunda və Kolumbiya Universitetində magistr, doktorluq elmi dərəcələrini alıb. O, 1959-cu ildən Berkli Universitetində çalışıb, 1963-cü ildən isə elektrik mühəndisliyi və kompüter elmləri kafedrasına rəhbərlik edib. Lütfi Zadə həmin ali təhsil ocağında ömürlük professor və Soft Computing İnstitutunun direktoru kimi fəaliyyət göstərib.
Azərbaycanlı alimə dünyada şöhrət qazandıran və istehsalatda geniş tətbiq edilən, eyni zamanda, dünya elmində inqilab sayılan qeyri-səlis məntiq (Fuzzy Logic) nəzəriyyəsi olub. Bu nəzəriyyə riyaziyyatın əsası olan ikili çoxluq anlayışına yeni ifadə verib: qeyri-səlis çoxluq. Elmdə qeyri-səlis ölçünün daxil edilməsi təbiətdə və cəmiyyətdə cərəyan edən proseslərin qeyri-müəyyənliyini daha adekvat nəzərə almağa imkan yaradıb. Hazırda Yaponiyanın “Mitsubishi”, “Toshiba“, “Sony“, “Canon“, “Sanyo“, “Nissan“, “Honda” və digər nüfuzlu şirkətləri qeyri-səlis məntiq texnologiyasından foto və videokameralar, paltaryuyan maşınlar və vakuum kimyəvi təmizləyicilərinin istehsalında, avtomobillərin, qatarların, sənaye proseslərinin idarə olunmasında geniş istifadə edirlər. Alim, həmçinin “Təəssüratlar nəzəriyyəsi”, “Sistemlər nəzəriyyəsi”, “Sözlə işləyən kompüter nəzəriyyəsi”, “Optimal süzgəclər nəzəriyyəsi” kimi dünya elminin inkişafında, onun yeni əsaslar üzərində qurulmasında mühüm rol oynayan elmi kəşflərin müəllifidir. Onun haqqında “Müasir elmin korifeyi”, “Dünya dahilərsiz yaşaya bilmir” kitablar yazılıb, “Uzaq və yaxın Lütfi Zadə” sənədli filmi çəkilib, Lütfi Zadə İrsi və Süni İntellekt Assosiasiyası, Lütfi Zadə adına Beynəlxalq Müasir Elmlər Akademiyası yaradılıb.
Alimin məşhur vəziyyətlər fəzası, dinamik sistemlərin idarəolunma və müşahidəolunma nəzəriyyələri müasir idarəetmə elminin əsasını təşkil edir. ABŞ-ın Milli Kosmik Tədqiqatlar Mərkəzi (NASA) bu nəzəriyyələr əsasında idarəetmə sistemlərini tədqiq edir, layihələndirir və tətbiqini həyata keçirir.
Lütfi Zadənin zəngin elmi fəaliyyəti Azərbaycan dövləti tərəfindən də hər zaman yüksək qiymətləndirilib. 2011-ci ilin fevralında Prezident İlham Əliyevin müvafiq Sərəncamına əsasən dünya şöhrətli alim texnologiyaların inkişafına verdiyi töhfələrlə mədəniyyətlərarası dialoqun qurulmasında göstərdiyi xidmətlərinə görə “Dostluq” ordeni ilə təltif edilib.
O, sonuncu dəfə Bakıya 2008-ci ilin noyabrında “BakuTel” beynəlxalq telekommunikasiya və informasiya texnologiyaları sərgi və konfransında iştirak etmək üçün gəlmişdi. Lütfi Zadə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Rəyasət Heyətində təşkil olunan tədbirdə iştirak edib, ona elmdə göstərdiyi xidmətlərə görə AMEA-nın fəxri diplomu təqdim olunub.
AMEA Rəyasət Heyətinin 2016-cı il aprelin 20-də keçirilmiş iclasında böyük alim “Azərbaycan Respublikasının Nizami Gəncəvi adına Qızıl medalı”na layiq görülüb. O, 1989-cu ildə qeyri-səlis məntiq nəzəriyyəsinin sənayedəki uğurlarına görə Yaponiyanın elm adamlarına verilən ən yüksək “Honda” mükafatı ilə təltif olunub.
Lütfi Zadə Berkli Universitetinin ömürlük professoru seçilmiş yeganə şəxs idi. O, NASA və NATO-nun aparıcı mütəxəssisi olub. Həmçinin yaşadığı Berkli şəhərində öz adına olan “İnstitute Zadeh-ZİFT” İnformasiya Texnologiyaları İnstitutuna rəhbərlik edib. Lütfi Zadə alman alimi Maks Plankdan sonra dünyada ikinci alimdir ki, sağlığında həm özünün, həm də nəzəriyyəsinin adını daşıyan elmi mərkəz yaranıb.
Bir çox xarici ölkə akademiyalarının üzvü olan L.Zadə çoxlu sayda mötəbər cəmiyyətlərin və fondların mükafatlarına layiq görülüb, medallarla təltif edilib. Onlarla xarici dövlət və ictimai təşkilatların fəxri doktoru olub. Dünya şöhrətli alim, həmçinin ABŞ Milli Mühəndislik Akademiyasının üzvü, fəxri akademiki seçilib. Lütfi Zadə həm də AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun “İnformasiya Cəmiyyəti Problemləri” və “İnformasiya Texnologiyaları Problemləri” jurnallarının fəxri baş redaktoru olub.
Alim 2017-ci ildə vəfat edib, nəşi öz vəsiyyətinə uyğun olaraq, Azərbaycana gətirilib və birinci Fəxri Xiyabanda dəfn edilib.
- Polad Həşimov və İlqar Mirzəyevin anım günüdür
14 iyul 2024 11:36
- Xəstəxanadan çıxandan sonra Əkrəm Əylisliyə zəng elədim…” –Yazıçı Elçin /MÜSAHİBƏ
22 iyun 2024 11:07
- Vəsf zamanı deyil, Mikayıl İsmayılov…
15 iyun 2024 18:18
- 1 İyun - Uşaqların Beynəlxalq Müdafiəsi Günüdür
1 iyun 2024 12:50
- Akademik Zərifə Əliyevanın doğum günüdür
28 aprel 2024 13:21
- Keçmiş başçının hospitalından şikayət
24 aprel 2024 21:35
- Akademik Zərifə Əliyevanın anım günüdür
15 aprel 2024 20:43
- Alimlər insanların danışmağı öyrəndiyi tarixi dövrü müəyyənləşdirib
24 mart 2024 19:32
- Bu gün İsmayıl Şıxlının 105 yaşı tamam olur
22 mart 2024 12:35
- Bu gün DƏDƏ Ələsgərin doğum günüdür
22 mart 2024 11:35
- İranda DİL POBLEMİ aradan qalxır? (ŞƏRH)
26 iyul 22:42
- DGK Abid Şərifovun şirkətinə protokol yazdı
26 iyul 17:19
- Dəmir Yolları İdarəsi öz işçisinin şirkətinə tender verib – ARAŞDIRMA
26 iyul 15:03
- İki üzü, 4 ayağı və 4 qolu olan körpə doğuldu – FOTO
26 iyul 14:12
- Hacı Qalibin oğlu namizəd olmadı, qalmaqallı direktora yol açıldı
26 iyul 11:21
- Seçicilərdən şans istəyən YAP-çı XANIM namizəd
26 iyul 10:39
- Aralarındakı səs fərqi 1 %-ə endi
26 iyul 10:04
- Ağadadaş Ağayev cinayət məsuliyyətinə cəlb olundu - SON DƏQİQƏ
26 iyul 09:41
- 60 MANATA görə ADAM ÖLDÜRDÜ
26 iyul 09:22
- Pezeşkiandan İNQİLABİ İLK: Azərbaycan dili ilə bağlı...
26 iyul 09:10
- Ağadadaş Ağayevdən şikayətçi deyiləm - Həmin qadın danışdı
26 iyul 00:51
- AĞ Partiya sədrinin köməkçisi Mətləb Aslanovun namizədliyi qeydə alındı
25 iyul 21:53
- Elçin Əfəndiyevin qızı da deputatlığa namizəd oldu - AÇIQLAMA
25 iyul 20:40
- Ağadadaş Ağayevin döyüldüyü MedEra-nın sahibi BU MƏŞHURUN QUDASIDIR - VİDEO
25 iyul 19:01
- Eldar Mahmudovdan YENİ XƏBƏR VAR - Yarım milyona yaxın...
25 iyul 18:55
- Aybəniz İlqarın həbs ediləcəyi xəbərləri yayılıb
25 iyul 18:32
- Xanlar Fətiyev haqqında sensasion faktlar: Sabiq deputat külli miqdarda vəsaiti ölkədən necə çıxarıb?
25 iyul 16:12
- OĞLU avtoqəzada ölən ATA Baş prokurora müraciət etdi...
25 iyul 14:48
- Səttar Möhbalıyev bu qurumu ailə biznesinə çevirib – Hüquq müdafiəçisi
25 iyul 12:23
- ŞLYAPA ZAHİD-in işi məhkəmədə - 42 MİLYON necə mənimsənilib?
25 iyul 10:28
- Ziya Bünyadovun qətli ilə bağlı SİRR PƏRDƏSİ ARALANIR
25 iyul 09:08
- Prezident general-leytenantı təltif etdi
24 iyul 16:17
- AĞ ÇİÇƏYİMdən təmzinat tələb edən qadının başınaa BUTULKA ilə VURDULAR
24 iyul 13:26
- İlham Əliyev Şavkat Mirziyoyevə zəng edib
24 iyul 11:57
- O qapını bağlasam, şagird və müəllimlər qalacaq çöldə - VİDEO
24 iyul 11:49
- Rusiya müdafiə nazirinin müavinini 1 MILYON RUBL ( 19 MIN AZN ) rüşvətə görə 15 İL HƏBS gözləyir )))
24 iyul 09:42
- Əkrəm Həsənov - Gəlirlər azalır, qiymətlər və aqressiya artır
24 iyul 02:03
- Bu ölkədə SUBAYLIĞI QADAĞAN etmək istəyirlər
24 iyul 01:14
- NAR-ın dəstəyi ilə Ana dilində səlis danışanların çempionatı - Cəlalə Nəzəroğlunun müsahibəsi
23 iyul 18:31
- Sabiq nazirin qızı da deputatlığa namizəd oldu
23 iyul 12:39