Məclis-iMəbusan Böyük Millət Məclisinə necə çevrildi və ya II Əbdülhəmid

Osmanlı dövründə seçki prosesinə qısa baxış
Türkiyə tarixində ilk seçkilər 23 dekabr 1876-cı ildə keçirilən Konstitusiyalı Monarxiyanın elan edilməsi və parlament sisteminə keçidlə baş tutmuşdu. Dəbdəbəli Dolbabaxça sarayinda Sultan II Əbdülhəmid ilk dəfə olaraq millət vəkillərini təmtəraqla hüzuruna qəbul etmiş, Məclisi-Məbusanın açılışı olmuşdu.
Birinci Konstitusiyalı Monarxiya dövründə seçkilər iki dəfə keçirilir. Parlamentin formalaşdırılması xüsusi hazırlanan Təlimata əsasən təşkil edilir. Təlimata əsasən, 80-i müsəlman, 50-si qeyri-müsəlman olmaqla 130 deputatın seçilməsi qərara alınır. Nümayəndələr Məclisinin üzvlərinin sayı elə seçilmişdi ki, hər 50.000 Osmanlı vətəndaşına bir nümayəndə düşsün. Seçki gizli səsvermə yolu ilə keçirilir. Osmanlı vətəndaşı olmayan, türk dilini bilməyən, 30 yaşına çatmayan, cinayət törədənlər, günahı hələ sübut olunmayan ancaq istintaqı gedən, özünü rüsvayçı aparan, vətəndaş hüquqlarından məhrum olanlar parlamentə seçilə bilməzdilər. Deputat seçilmək üçün mümkün qədər türkcə oxumaq, yazmaq tələb olunurdu. Nümayəndələr Palatasının deputatları seçildikləri bölgə qarşısında deyil, bütün Osmanlı xalqı qarşısında məsul idilər.
Həmin dövrdə əsas maraq doğuran İstanbul seçkiləri idi. İstanbul üçün ayrı seçkilər keçirilir və beş müsəlman, beş nəfər də qeyri-müsəlman məclis üzvü seçilirdi.
Nəzərdə tutulanın əksınə olaraq Məclisi-məbusana 115 deputat seçildi. Onlardan 71 nəfəri müsəlman, 44 nəfəri xristian , 4 nəfəri isə yəhudi idi.
19 mart 1877-ci ildə Dolmabahçe sarayında möhtəşəm bir mərasimlə açılan ilk Məclis toplantılarını Sultanəhmət meydanında Darülfünun binasında keçirdi. İlk məclis 28 iyun 1877-ci ildə öz işini başa vurur.
Eyni təlimatla formalaşan II Parlament 13 dekabr 1877-ci ildə toplaşdı. Bu məclis öncəsindən fərqli idi. Məclis ilk iclaslarını hökümətə sərt tənqidlərlə başlayır. Həmin dövrdə Osmanlı öz tarixinin ən ağır dövrlərindən birini yaşayırdı. Rusiya Osmanlıya müharibə elan etmiş və rus ordusu İstanbulun yaxınlıqlarına qədər gəlmişdi. Osmanlı fəlakət qarşısında idi. Parlamentin iclasları ancaq bu müharibənin müzakirə olunması ilə keçir və məclis üzvləri tərəfindən Əbdülhəmid açqı-aşkar günahlandı-rılırdı. Bütün bunlar və xristan deputatlarının avropa dövlətlərinin mənafeyini güdən çıxışlar Sultanı daha da qəzəbləndirir.
Nəhayət, sultan Konstitusiyanın ona verdiyi səlahiyyətə əsaslanaraq 1878-ci il fevralın 14-də məclisi buraxdı. O, Sultan Mahmudun yeniçəri ocağını bağladığı hadisəyə işarət edərək “Mən indi Sultan Mahmudun yolunu davam etdirməli olacam” deyərək parlamenti 30 il müddətinə fasiləsiz tətilə buraxır.
II Konstitusiya dövrü
1908-ci ildə beynəlxalq aləmdə yaşanan hadisələr və daxildə olan etirazlar fonunda 23 iyul 1908-ci ildə rəsmi olaraq II Konstitusiya Monarxiyası elan edildi. Konstitusiya Monarxiyasının elan edilməsi ilə Fransa İnqilabında olduğu kimi “azadlıq, ədalət, bərabərlik, qardaşlıq” prinsipləri və idealları hər yerdə tez-tez səslənməyə başlandı.
1908-ci ilin noyabr-dekabr ayları arasında II. İkinci Konstitusiya Dövrünün ilk parlament seçkiləri türk demokratiyası tarixində ilk çoxpartiyalı seçki hesab olunur. Seçkidə İttihad və Tərəqqi partiyası və təşkilatlanmasını hələ başa çatdırmamış Əhrar Partiyası iştirak edirdi.
İstanbul seçkiləri çalxantılı keçir. Seçkiyə əvvəl qatılmayacaqlarını bildirən yunanlar sonradan fikirlərini dəyişirlər. Bundan başqa saxtakarlıq edərək seçici sayını süni olaraq daha çox göstərməyə çalışırlar. Saxtakarlıqları üzə çıxdıqları zaman yunanlar həyasızcasına İstanbul küçələrinə etirazlara başlayır. Bu məsələdə erməni əhalisi yunanlardan geri qalmırdı. Onların istəklərinə çatdıqlarını demək olar. Çünki, İstanbul üçün 5 nəfər müsəlman, 5 nəfəri isə qeyri-müsəlman olaraq seçim kvotası müəyyən edilir.
Çaxnaşmalara baxmayaraq seçkilər böyük əyləncə və coşqu ilə keçirilir. Seçkidən əvvəlki gecə türk məhəllələrində nağara çalınırdı, səhər isə çiyinlərində dəstə-dəstə seçkilərin keçiriləcəyi rayonlara qutular daşınırdı. Seçkidə iştirak edə biləcəyi açıqlanan kişilərin demək olar ki, hamısı seçkidə iştirak etdi. Seçki qutuları əsgərlər tərəfindən qorundu. Qutulara din xadimlərinin belə xeyir-dua verilməsi faktları var idi.
Nəhayət Osmanlı İmperatorluğunda otuz illik uzun bir müddətdən sonra 1908-ci ildə yenidən açılan Parlamentin dekabrın 17-də açılış mərasimi möhtəşəm keçdi. Açılış mərasimi günlər öncəsi ən xırda təfərrüatları belə nəzərə alınmaqla hazırlanmış, mərasimə kimlərin qatılacağı, qonaqların harada dayanacağı, oxunacaq marşlar müəyyən edilmişdir. Sultan II. Əbdülhəmidin də qatıldığı açılış mərasiminə ölkə boyu və xarici dövlətlərdən o qədər nümayəndə gəlmişdi ki, İstanbuldakı otel və mehmanxanalarda yer qalmamış, bir çox məscid və məktəblər gələnlərin gecələməsi üçün ayrılmışdı. 281 deputatın seçildiyi 1908-ci il parlamentinin açılışında 230 deputat iştirak edirdi.
Bu parlament 31 mart hadisəsi ilə əlaqədar olaraq Sultan II Əbdülhəmidin taxtdan endirilməsi nəticəsində öz səlahiyyətlərini daha da artırır. Yeni sultan V Mehmet Rəşad olur.
1912-ci il yanvar ayının 18-də sultan V Mehmet parlamenti buraxdı və keçirilən yeni seçkilərdən sonra 18 aprel 1912-ci ildə 4-cü Məclisi-Məbusan toplaşır. İlk növbədənkənar ümumi seçkilər olan 1912-ci il seçkiləri “sopalı seçki” kimi tarixə düşdü. Bu öz adını Böyükadada seçki kampaniyası zamanı döyülən Azadlıq və İttifaq Partiyasının namizədi Rza Teyfikin adı ilə bağlıdır.
Bir necə ay sonar buraxılan parlamentə yeni seçkilər Birinci Balkan müharibəsi səbəbindən keçirilə bilmir və ölkəboyu hərbi vəziyyət elan edildi.
Konstitusiya dövrünün ən uzunömürlü məclisi olan 5-ci Məclisi-Məbusan 14 may 1914-cü ildə açıldı və 21 dekabr 1918-ci ilə normal iş müddətini başa vurmamış ləğv edildi.
Müharibənin bitdiyi ildə, 1918-ci il iyulun 3-də VI. Mehmet (Vahdettin) Osmanlı İmperatorluğunun son sultanı kimi taxta çıxdı. Birinci Dünya Müharibəsi məğlubiyyətlə başa çatdı. 30 oktyabr 1918-ci ildə imzalanan Mudros Barışığından sonra Sultan VI. Mehmet 21 dekabr 1918-ci ildə parlamenti buraxdı. O, ictimaiyyətin bütün etirazlarına baxmayaraq, Konstitusiyanı pozaraq yalnız 1920-ci il yanvarın 12-də Parlamentin iclasa çağırdı.
1920-ci il martın 16-da İstanbul işğal olundu və işğalçıların təzyiqi ilə 11 aprel 1920-ci ildə Məclisi-Məbusan rəsmi olaraq bağlandı. Çünki Mudros sülh müqaviləsinin qüvvədə olması TBMM tərəfindən təsdiq edilməli idi. Lakin imzalanmış müqavilə ümumi müddəaları ilə tam işğal müqaviləsi idi və vəkillər tərəfindən rədd edilməsi işğalçı qüvvələrin xoşuna gəlməmişdi.
Qurtuluş Savaşı nəticəsində 23 aprel 1920-ci ildə Anadolunun hər yerindən seçilən millət vəkilləri Ankarada Türkiyə Böyük Millət Məclisinin açılışını etdilər.
Böyük Mustafa Kamal Atatürk!
Mudros müqaviləsindən Türkiyə Böyük Millət Məclisinin açılışına qədər olan dövr Türkiyə tarixinin ümidsizlik dövrü idi. Türk ordusu dağıdılmağa çalışılmış, ölkə işğal altına düşmüşdü. Məhz Mustafa Kamalın rəhbərliyi altında türk xalqı ölüm-dirim mübarizəsinə qalxaraq vətənini işğaldan azad etdi.
Və bu günlərə qədər davam edən aydın və şəffaf seçki prosesinin əsası qoyuldu.
- İslam necə nifrət dininə çevrildi? - Fəxri Uğurlu
2 oktyabr 2023 16:53
- Qənirə Paşayevaya HEYKƏL qoyulacaq - FOTO
1 oktyabr 2023 17:19
- Robert Köçəryanın qardaşları Mərdan, Pirxan, Elman Gəncədə yaşayır -ŞOK
30 sentyabr 2023 22:05
- Mən sənsiz ölmədim, məni bağışla...”
30 sentyabr 2023 11:40
- Allah var, ay adamlar, vallah Allah var !
29 sentyabr 2023 14:32
- Lütfiyar İmanovun oğlu -Polad Bülbüloğlunun atama etdiyini heç düşmən də etməz
29 sentyabr 2023 12:15
- Qənirə Paşayeva vəfat etdi
28 sentyabr 2023 22:14
- Tarixi günlər yaşayırıq - Gültəkin Hacıbəyli
28 sentyabr 2023 13:04
- Nəcməddin Sadıkova hər sifarişdən nə qədər pul çatıb?
25 sentyabr 2023 22:33
- Qənirə xanımın vəziyyəti hazırda çox ağırdır” - Mərkəzi Klinikanın baş həkimi
24 sentyabr 2023 15:57
- Qədim Roma seçki kampaniyası materialları tapıldı: Seçicilərin ələ alınması...
03 oktyabr 00:17
- Kadırovun qızı Çeçenistan Baş nazirinin müavini olacaq
02 oktyabr 22:50
- Emin Əmrullayev onları direktor təyin etdi
02 oktyabr 22:23
- NAR metroda şəbəkəsini gücləndirir
02 oktyabr 18:29
- Xocalıda narkotik plantasiyası aşkarlandı - Foto
02 oktyabr 17:53
- İslam necə nifrət dininə çevrildi? - Fəxri Uğurlu
02 oktyabr 16:53
- Beynəlxalq Həkimlər Günüdür
02 oktyabr 15:21
- Peşə Təhsili üzrə Dövlət Agentliyinə direktor təyin olundu
02 oktyabr 15:01
- Prezident və birinci xanım ICESCO-nun Baş direktoru ilə görüşüb
02 oktyabr 14:32
- Deputatdan təklif: Matəm günləri təqvimdən çıxarılsın"
02 oktyabr 13:42
- Nazir Ülkər Səttarovanı yeni yaradılan agentliyin sədri təyin etdi
02 oktyabr 12:27
- Ötən il bəraət almışdı - 10 il həbs cəzası verildi
02 oktyabr 12:15
- İrandakı səfirliyimizə hücum edən şəxsə ölüm cəzası verildi
02 oktyabr 08:56
- Mirzə Ələkbər Sabirin nəvəsi Gündüz Tahirl SABUN BİZNESİ ilə məşğuldur...
01 oktyabr 21:11
- Sara Xatunun bu xahişini II Mehmet eşitmir…
01 oktyabr 18:25
- Azərbaycanın ən sürətli şəbəkəsi indi Xankəndi şəhərində
01 oktyabr 18:06
- Qənirə Paşayevaya HEYKƏL qoyulacaq - FOTO
01 oktyabr 17:19
- Sarsaq İrəvan -Qərb bizə silah versə, Bakıya bayrağımızı sancarıq
01 oktyabr 14:53
- Nar” şəbəkəsi Xankəndi şəhərində!
01 oktyabr 14:36
- Məzuniyyətə gələn əsgər 4-5 Kamaz daş vurub, anasına 5-10 manat çörək pulu..
01 oktyabr 13:16
- Türkiyədə DİN-in binasına terror hücumunun görüntüləri + Video
01 oktyabr 12:46
- ŞAGİRDLƏR ARASINDA KRİMİNAL ALƏMƏ MARAQ NİYƏ BU QƏDƏR ÇOXDUR?
01 oktyabr 11:24
- NK qərarı-Vətəndaş 1 paltonu 8, 1 ayaqqabını 4 il geyməlidir-MÜTLƏQ OXUYUN
01 oktyabr 11:02
- BMT 30 ildən sonra ilk dəfə Qarabağda
01 oktyabr 10:52
- Zaqatalada qumbara partladı - Vətən müharibəsi iştirakçısı öldü
01 oktyabr 10:36
- Robert Köçəryanın qardaşları Mərdan, Pirxan, Elman Gəncədə yaşayır -ŞOK
30 sentyabr 22:05
- Bu gün şəhid olan hərbçimizin - Fotoları
30 sentyabr 21:47
- Saakaşvili QARABAĞDAN yazdı...
30 sentyabr 20:16
- Bu gün Ermənistan tərəfdən snayperlə atəş açıldı, hərbçimiz şəhid oldu
30 sentyabr 19:07
- Qasımovlar ailəsi Balasanyanın həbsini gözləyir
30 sentyabr 17:45