Türkiyə prezidentləri: paşalar, ərzurumlu dostlar, xuntaçılar, baş nazir....

Son 100 ildə Türkiyənin 12 prezidenti, bir president səlahiyyətlərinin icraçısı olub: 1. Mustafa Kamal Atatürk (1923-1938); 2. İsmət İnönü (1938-1950); 3. Cəlal Bayar (1950-1960); 4. Camal Gürsel (1961-1966); 5 Cevdet Sunay (1966-1973); 6. Fahri Korutürk (1973-1980); prezidentin səlahiyyətlərini icra edən İhsan Sabri Çağlayan (1980, aprel-1980, sentyabr); 7. Kənan Evren (1980-1989);. 8. Turqut Özal (1989-1993); 9. Süleyman Dəmirəl (1993-2000); 10. Əhməd Necdət Sezər (2000-2007); 11. Abdulla Gül (2007-2014); 12. Rəcəb Tayyib Ərdoğan (2014- davam edir)...
Siyahıda bu siyasi xadimlərin dövlət başında olmalarını göstərən rəqəmlərdən aydın olur ki, bu sırada hakimiyyət sürəsi ən uzun olan dövlət başçısı Atatürk olub. O, prezident kürsüsündə 15 il fasiləsiz oturub – ta 57 yaşında vaxtsız vəfat edənə qədər.
İkinci sırada İnönü gəlir. Atatürkün vəfatından sonra, dövlətdə tutduğu mövqeyə və qurtuluş savaşındakı xidmətlərinə görə o, parlamentdə yekdilliklə seçilərək dövlət başçısı postuna əyləşib və 12 il Türkiyəni idarə edib. O, 1950-ci ildə partiyası CHP-nin Demokrat partiyasına uduzmasından sonra İnönü özü də parlamentdəki səsvermədə DP-nin namizədi Cəlal Bayara uduzaraq prezident postunu tərk edib.
1-ci sırada: Atatürk, İnönü, Bayar, Gürsel, Sunay. 2-ci sırada: Korutürk, Evren, Özal, Dəmirəl, Sezər
Abdulla Gül Rəcəb Tayyib Ərdoğan
Prezident kürsüsündə sürəkli fəaliyyət məsələsində üçüncülük hələlik hazırkı prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğana məxsusdur. 2014-cü ildən bu postu tutan Ərdoğan artıq 9 ildir dövlət başçısıdır, bir neçə gün öncə xalqdan yenidən mandat alıb və ömrü vəfa etsə, ölkədə başqa fors-major hal baş verməsə, 14 illik stajla ölkəsinin ikinci ən çox prezident vəzifəsi tutan lideri olacaq.
Bir də Cəlal Bayar prezident postunda digər həmkarlarından, xələflərindən fərqli olaraq 3 il artıq qalıb. O, bu postu 10 il boyunca tutub. Bəlkə də o, sələflərinin rekordunu qıra bilərmiş, amma ölkədə baş verən dövlət çevrilişi Demokrat partiyasının hakimiyyətinə, partiyanın lideri Adnan Menderesin həyatına, Cəlal Bayarın isə prezidentliyinə son qoyub.
O biri prezidentlərin hamısı postda bir müddət, 7 işləyiblər (istisna Gürseldir, o, 6 il president olub, müddətini tamam edə bilməyib).
İhsan Sabri Çağlayangil dövlət başçısı postunda cəmi 4 ay işlədiyi üçün “nömrəsiz prezidentdir”. O, 1980-ci ilin aprelindən 12 sentyabrına qədər, 6-cı president Korutürklə hərbi qiyam qaldıraraq, dövlət çevrilişi həyata keçirən sonradan 7-ci president olan Kənan Evrenin arasında Türkiyə prezidenti vəzifəsini icra edib. Vəzifə sılahiyyətləri bitən Korutürkü əvəz edən Çağlayangil rəsmi şəkildə president seçilməyə macal tapmayıb.
Bu prezidentlərin içində Ərdoğan yeganə siyasi xadimdir ki, xalq tərəfindən birbaşa seçilib (həm də iki dəfə). Birinci dəfə o da digər sələfləri kimi ölkə parlamenti tərəfindən dövlət başçısı postuna seçilmişdi. Ümumiyyətlə, prezidentin xalqın iradəsi ilə formalaşn parlament tərəfindən seçilməsi ideyası Atatürkə məxsus olub. O, bunu ona görə məsləhət görüb ki, birbaşa seçkilərdə seçilən şəxs sonradan “məni xalq seçib” deyə özü üçün üstünlük əldə edə, despotizmə meyllənə bilməsin, həmişə parlamentdən asılı olsun.
Elə olmasa yəqin ki, dövlət başına hərbi çevriliş yolu ilə gələn generallar sürələri tamam olanda prezident postundan getmək istəməz, xalqın iradəsinə qarşı çıxa bilərdlər.
Devrilmiş baş nazir Adnan Menders haqqında edam fərmanı Camal Gürsel
Yeri gəlmişkən, Türkiyə prezidentlərinin yarısı – altısı məhz general rütbəsi daşıyıb və prezident postuna ordu komandanlığından gəliblər. Bunlar Atatürk, İnönü, Gürsel, Sunay, Korutürk və Evrendir.
Maraqlıdır ki, mülki prezidentlərin yalnız biri – 3-cü prezident Cəlal Bayar generalların hakimiyyəti arasında dövlət başında olub, yerdə qalanların hamısı (Özal, Dəmirəl, Sezər, Gül və Ərdoğan) hakimiyyətə 1980-ci il çevrişlindən, daha dəqiqi, Kənan Evrenin 9 illik hakimiyyətindən sonra gəlib.
Sırf hərbi qiyamla, dövlət çevrilişi həyata keçirərək, repressiya və qətliamlara rəvac verərək hakimiyyətə gələn, sonradan prezident olanlar isə iki nəfərdir – Camal Gürsel və Kənan Evren. Gürsel dövlət çevrilişini 1960-cı ildə həyata keçirib və hakimiyyətdən kənarlaşdırdığı Adnan Menderesi, eləcə də onun bir neçə nazirini asdırıb. Kənan Evren isə 1980-ci ildə hakimiyyəti silah gücünə ələ alaraq onlarla siyasətçinin ev dustağı və siyasi məhbus olması, yüzlərlə fəalın edamı, minlərlə şəxsin repressiya olunması barədə əmr verib.
Əslində 5-ci prezident Cövdət Sunayın da hakimiyyəti sırf hərbi çevrilişin nəticəsidir. General-prezident Camal Gürsel 1966-cı ildə xəstəliyi səbəbindən öləndə Türkiyə Böyük Millət Məclisi onun siyasi varisi olaraq silahdaşını, yerlisini (hər ikisi ərzurumludur), ordudakı xələfini, baş qərargah rəisi general Sunayı seçib. Generalların hakimiyyəti Korutürklə davam edib, Kənan Evrenlə sona çatıb.
Ümumiyyətlə, 1923-cü ildən ta 1989-cü ilə qədər Türkiyə prezidenti postunu cəmi bir dəfə mülki şəxs (Cəlal Bayar – 10 il) tutub. Yerdə qalan 56 ildə Türkiyə prezidenti postu marşal və generallara məxsus olub. Cümhuriyyətin 100 illik tarixini götürsək, bu, böyük rəqəmdir.
Turqut Özalın dəfni
Türkiyə prezidentlərinin içində yalnız üçü (Atatürk, Gürsəl və Özal) vəzifə başında vəfat edib. Biri devrilib.
Bu 12 prezidentdən heç biri impiçment edilməyib, həbsə düşməyib.
Bu prezidentlərin çoxu xarizmatik, ötkəm, avtoritarizmə meylli olsalar da, bəziləri (Cəlal Bayar, Fahri Korutürk, Turqut Özal, Əhməd Necdət Sezər və Abdulla Gül) dönəmin baş nazirlərinin kölgəsində qalıblar, dövlət işlərini əsasən baş nazir və parlament yürüdüb.
Bu xüsusda R.T.Ərdoğanı fərqləndirən cəhət odur ki, o baş nazir olanda da, parlament tərəfindən seçilən prezident (2014-2018) postunu tutanda da dövlətin 1-ci şəxsi, tək idarəçisi olub.
Türkiyə prezidentləri 2014-cü ilə (Abdulla Gül prezidentliyi dövrünə) qədər yalnız bir dəfə, 7 illik müddətə seçilə bilərdilər. 2014-cü ildən sonra bu səlahiyyət sürəsi 5 ilə endirildi, iki müddətə (toplamda 10 ilə) çatdırıldı.
Beləliklə, əminlikə demək olar ki, Türkiyə sultanlardan yaxa qurtarıb, prezidentlər, baş nazirlər, baş qərargah rəsiləri tərəfindən idarə olunduğu bu 100 ildə daima siyasi təlatümlər, gərginliklər, sosial sıxıntılar içində yaşayıb. Amma ümid var ki, son onilliklərdə siyasi məsələlərdə hərbçilərin rolunun azalması, peşəkar siyasi xadimlərin və iqtisadçıların dövlət başına keçməsi ilə, nəhayət, qardaş ölkə də layiq olduğu sabitliyə və rifaha qovuşacaq. Təmayül yaxşılığa doğrudur.
- Şıxlinski mənim xahişimlə saxlanıldı, Nisanovun bazarı... - Mironov
18 iyul 2025 00:20
- Ukraynada yeni baş nazir: Müstəqillik tarixində ikinci dəfə...
17 iyul 2025 23:29
- Amerikalı milyarderin SON sözləri: Uşaqlarınıza VARLI olmağı yox, XOŞBƏXT olmağı öyrədin
14 iyul 2025 11:53
- Nazirin oğlu nasizmdə ittiham olunur: İşə təhlükəsizlik xidməti qarışdı
11 iyul 2025 23:06
- Tofiq Zülfüqarov Elmar Məmmədyarova cavab verdi: Söyüş söyməmişəm
11 iyul 2025 18:02
- İlham Əliyev Mariam Kvrivişvilini qəbul etdi (FOTO)
11 iyul 2025 13:47
- Rusiya işğal olunmuş Ukrayna ərazisindən 4 MİLYON TON TAXIL OĞURLAYIB...
11 iyul 2025 13:39
- Keçmiş nazir xanımı və gəlinlərindən DANIŞDI: İkisi də əcnəbidir - VİDEO
11 iyul 2025 13:15
- İntihar etmiş rusiyalı NAZİR VİDA MESAJI-nda NƏ YAZIB ?
11 iyul 2025 10:45
- Terrorsuz Türkiyə : PKK bu gün SİLAHI YERƏ QOYACAQ
11 iyul 2025 09:48
- Fərhad Əhmədovdan 6 milyon dollar rüşvət istənilib - Gəmisinin həbsdən azad olunması üçün...
19 iyul 01:49
- Alimlər nəsli kəsilməkdə olan növləri xilas etməyin yolunu tapdı
19 iyul 01:29
- AMAZONİYA - Azərbaycanda qadın dövləti
19 iyul 01:17
- NAXÇIVAN hoteli sökülür
19 iyul 00:56
- Prezident Ağdamda açılışda iştirak etdi - FOTOLAR
19 iyul 00:24
- Proporsional seçki sisteminin bərpasına heç bir ehtiyac yoxdur - Əli Hüseynlidən SENSASİON MÜSAHİBƏ
18 iyul 23:50
- Azərbaycan MDB-dən çıxır? - Rusiyadan cavab
18 iyul 22:45
- Prezident onlara müraciət ünvanladı
18 iyul 11:51
- Məzuniyyətə gələn hərbçimiz özünü evində ASDI
18 iyul 11:33
- Belçika parlamentindən Azərbaycana qarşı ədalətsiz və qərəzli qətnamə
18 iyul 10:46
- Alen Simonyan boşaldı - Modellə sevgilidir
18 iyul 10:26
- Suriyanın bölünməsinə icazə verməyəcəyik
18 iyul 09:43
- Ersin Tatar: İlham Əliyev hər zaman bizə sahib çıxıb
18 iyul 09:18
- Rusiya Kilsəsi: Seks cənnətə aparan yoldur
18 iyul 01:56
- Şıxlinski mənim xahişimlə saxlanıldı, Nisanovun bazarı... - Mironov
18 iyul 00:20
- Əli Həsənovla Səttar Möhbalıyevin qudalığı BİTDİ...
17 iyul 23:43
- Ukraynada yeni baş nazir: Müstəqillik tarixində ikinci dəfə...
17 iyul 23:29
- Prezident İlham Əliyev və Qurbanqulu Berdiməhəmmədov Şuşada nahar ediblər (FOTO)
17 iyul 22:45
- Rusiyada general dələduzluğa görə həbs edildi
17 iyul 21:55
- İki bacı çayda boğulub öldü
17 iyul 21:36
- Adəm Məmmədov həbsdə qaldı - ZON-a köçürüləcək
16 iyul 20:42
- 1 qramı 5000 dollardan başlayır: Qazaxıstanda dünyanın ən bahalı metalı hasil olunur
16 iyul 01:07
- Kətan toxumu, qaynar su... - Minlərlə manatınız cibinizdə qalacaq
15 iyul 23:28
- Ferma sahibi çobanın arvadı ilə münasibətdə oldu: Ərim şübhələndi, dedim ki, bir daha...– ŞOK
15 iyul 23:03
- Rusiya Şahin Şıxlinskinin oğlunu həbs etdi
15 iyul 22:36
- İlham Əliyev: Demokratiya və Milli Birlik Günü güclü və sarsılmaz iradənin tarixdir
15 iyul 12:31
- Hansı Avropa ölkələrində ən yüksək maaş verilir?
15 iyul 11:42
- Tibbin atası İbn-i Sina-dan şəkər xəstəliyinə çarə
15 iyul 11:01
- Putin: Rusiyada QADIN çatışmır – Statistikanı özü etiraf etdi
15 iyul 01:21
- Məleykə Abbaszadə qadınları SAĞMAL İNƏKLƏ müqayisə etdi: Gündə sağılmaq ağırdır..
15 iyul 00:33