Türkiyə prezidentləri: paşalar, ərzurumlu dostlar, xuntaçılar, baş nazir....

Son 100 ildə Türkiyənin 12 prezidenti, bir president səlahiyyətlərinin icraçısı olub: 1. Mustafa Kamal Atatürk (1923-1938); 2. İsmət İnönü (1938-1950); 3. Cəlal Bayar (1950-1960); 4. Camal Gürsel (1961-1966); 5 Cevdet Sunay (1966-1973); 6. Fahri Korutürk (1973-1980); prezidentin səlahiyyətlərini icra edən İhsan Sabri Çağlayan (1980, aprel-1980, sentyabr); 7. Kənan Evren (1980-1989);. 8. Turqut Özal (1989-1993); 9. Süleyman Dəmirəl (1993-2000); 10. Əhməd Necdət Sezər (2000-2007); 11. Abdulla Gül (2007-2014); 12. Rəcəb Tayyib Ərdoğan (2014- davam edir)...
Siyahıda bu siyasi xadimlərin dövlət başında olmalarını göstərən rəqəmlərdən aydın olur ki, bu sırada hakimiyyət sürəsi ən uzun olan dövlət başçısı Atatürk olub. O, prezident kürsüsündə 15 il fasiləsiz oturub – ta 57 yaşında vaxtsız vəfat edənə qədər.
İkinci sırada İnönü gəlir. Atatürkün vəfatından sonra, dövlətdə tutduğu mövqeyə və qurtuluş savaşındakı xidmətlərinə görə o, parlamentdə yekdilliklə seçilərək dövlət başçısı postuna əyləşib və 12 il Türkiyəni idarə edib. O, 1950-ci ildə partiyası CHP-nin Demokrat partiyasına uduzmasından sonra İnönü özü də parlamentdəki səsvermədə DP-nin namizədi Cəlal Bayara uduzaraq prezident postunu tərk edib.
1-ci sırada: Atatürk, İnönü, Bayar, Gürsel, Sunay. 2-ci sırada: Korutürk, Evren, Özal, Dəmirəl, Sezər
Abdulla Gül Rəcəb Tayyib Ərdoğan
Prezident kürsüsündə sürəkli fəaliyyət məsələsində üçüncülük hələlik hazırkı prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğana məxsusdur. 2014-cü ildən bu postu tutan Ərdoğan artıq 9 ildir dövlət başçısıdır, bir neçə gün öncə xalqdan yenidən mandat alıb və ömrü vəfa etsə, ölkədə başqa fors-major hal baş verməsə, 14 illik stajla ölkəsinin ikinci ən çox prezident vəzifəsi tutan lideri olacaq.
Bir də Cəlal Bayar prezident postunda digər həmkarlarından, xələflərindən fərqli olaraq 3 il artıq qalıb. O, bu postu 10 il boyunca tutub. Bəlkə də o, sələflərinin rekordunu qıra bilərmiş, amma ölkədə baş verən dövlət çevrilişi Demokrat partiyasının hakimiyyətinə, partiyanın lideri Adnan Menderesin həyatına, Cəlal Bayarın isə prezidentliyinə son qoyub.
O biri prezidentlərin hamısı postda bir müddət, 7 işləyiblər (istisna Gürseldir, o, 6 il president olub, müddətini tamam edə bilməyib).
İhsan Sabri Çağlayangil dövlət başçısı postunda cəmi 4 ay işlədiyi üçün “nömrəsiz prezidentdir”. O, 1980-ci ilin aprelindən 12 sentyabrına qədər, 6-cı president Korutürklə hərbi qiyam qaldıraraq, dövlət çevrilişi həyata keçirən sonradan 7-ci president olan Kənan Evrenin arasında Türkiyə prezidenti vəzifəsini icra edib. Vəzifə sılahiyyətləri bitən Korutürkü əvəz edən Çağlayangil rəsmi şəkildə president seçilməyə macal tapmayıb.
Bu prezidentlərin içində Ərdoğan yeganə siyasi xadimdir ki, xalq tərəfindən birbaşa seçilib (həm də iki dəfə). Birinci dəfə o da digər sələfləri kimi ölkə parlamenti tərəfindən dövlət başçısı postuna seçilmişdi. Ümumiyyətlə, prezidentin xalqın iradəsi ilə formalaşn parlament tərəfindən seçilməsi ideyası Atatürkə məxsus olub. O, bunu ona görə məsləhət görüb ki, birbaşa seçkilərdə seçilən şəxs sonradan “məni xalq seçib” deyə özü üçün üstünlük əldə edə, despotizmə meyllənə bilməsin, həmişə parlamentdən asılı olsun.
Elə olmasa yəqin ki, dövlət başına hərbi çevriliş yolu ilə gələn generallar sürələri tamam olanda prezident postundan getmək istəməz, xalqın iradəsinə qarşı çıxa bilərdlər.
Devrilmiş baş nazir Adnan Menders haqqında edam fərmanı Camal Gürsel
Yeri gəlmişkən, Türkiyə prezidentlərinin yarısı – altısı məhz general rütbəsi daşıyıb və prezident postuna ordu komandanlığından gəliblər. Bunlar Atatürk, İnönü, Gürsel, Sunay, Korutürk və Evrendir.
Maraqlıdır ki, mülki prezidentlərin yalnız biri – 3-cü prezident Cəlal Bayar generalların hakimiyyəti arasında dövlət başında olub, yerdə qalanların hamısı (Özal, Dəmirəl, Sezər, Gül və Ərdoğan) hakimiyyətə 1980-ci il çevrişlindən, daha dəqiqi, Kənan Evrenin 9 illik hakimiyyətindən sonra gəlib.
Sırf hərbi qiyamla, dövlət çevrilişi həyata keçirərək, repressiya və qətliamlara rəvac verərək hakimiyyətə gələn, sonradan prezident olanlar isə iki nəfərdir – Camal Gürsel və Kənan Evren. Gürsel dövlət çevrilişini 1960-cı ildə həyata keçirib və hakimiyyətdən kənarlaşdırdığı Adnan Menderesi, eləcə də onun bir neçə nazirini asdırıb. Kənan Evren isə 1980-ci ildə hakimiyyəti silah gücünə ələ alaraq onlarla siyasətçinin ev dustağı və siyasi məhbus olması, yüzlərlə fəalın edamı, minlərlə şəxsin repressiya olunması barədə əmr verib.
Əslində 5-ci prezident Cövdət Sunayın da hakimiyyəti sırf hərbi çevrilişin nəticəsidir. General-prezident Camal Gürsel 1966-cı ildə xəstəliyi səbəbindən öləndə Türkiyə Böyük Millət Məclisi onun siyasi varisi olaraq silahdaşını, yerlisini (hər ikisi ərzurumludur), ordudakı xələfini, baş qərargah rəisi general Sunayı seçib. Generalların hakimiyyəti Korutürklə davam edib, Kənan Evrenlə sona çatıb.
Ümumiyyətlə, 1923-cü ildən ta 1989-cü ilə qədər Türkiyə prezidenti postunu cəmi bir dəfə mülki şəxs (Cəlal Bayar – 10 il) tutub. Yerdə qalan 56 ildə Türkiyə prezidenti postu marşal və generallara məxsus olub. Cümhuriyyətin 100 illik tarixini götürsək, bu, böyük rəqəmdir.
Turqut Özalın dəfni
Türkiyə prezidentlərinin içində yalnız üçü (Atatürk, Gürsəl və Özal) vəzifə başında vəfat edib. Biri devrilib.
Bu 12 prezidentdən heç biri impiçment edilməyib, həbsə düşməyib.
Bu prezidentlərin çoxu xarizmatik, ötkəm, avtoritarizmə meylli olsalar da, bəziləri (Cəlal Bayar, Fahri Korutürk, Turqut Özal, Əhməd Necdət Sezər və Abdulla Gül) dönəmin baş nazirlərinin kölgəsində qalıblar, dövlət işlərini əsasən baş nazir və parlament yürüdüb.
Bu xüsusda R.T.Ərdoğanı fərqləndirən cəhət odur ki, o baş nazir olanda da, parlament tərəfindən seçilən prezident (2014-2018) postunu tutanda da dövlətin 1-ci şəxsi, tək idarəçisi olub.
Türkiyə prezidentləri 2014-cü ilə (Abdulla Gül prezidentliyi dövrünə) qədər yalnız bir dəfə, 7 illik müddətə seçilə bilərdilər. 2014-cü ildən sonra bu səlahiyyət sürəsi 5 ilə endirildi, iki müddətə (toplamda 10 ilə) çatdırıldı.
Beləliklə, əminlikə demək olar ki, Türkiyə sultanlardan yaxa qurtarıb, prezidentlər, baş nazirlər, baş qərargah rəsiləri tərəfindən idarə olunduğu bu 100 ildə daima siyasi təlatümlər, gərginliklər, sosial sıxıntılar içində yaşayıb. Amma ümid var ki, son onilliklərdə siyasi məsələlərdə hərbçilərin rolunun azalması, peşəkar siyasi xadimlərin və iqtisadçıların dövlət başına keçməsi ilə, nəhayət, qardaş ölkə də layiq olduğu sabitliyə və rifaha qovuşacaq. Təmayül yaxşılığa doğrudur.
- Türkiyə Ordusunda faciə: 19 əsgər zəhərləndi, 5-i şəhid oldu
7 iyul 2025 00:07
- Məni dostlarım öldürdü - Akif Səmədin şeirləri
6 iyul 2025 12:58
- Parlamentin qarşısında EŞŞƏKLƏRLƏ ETİRAZ MİTİNQİ
3 iyul 2025 23:58
- Erməni parlamentində Rusiya üstündə DAVA – Butulka ilə VURDU
3 iyul 2025 13:14
- Azərbaycanın deputatı -Özbəkistanın mədəniyyət elçisi- medalı ilə təltif edilib
3 iyul 2025 13:05
- Azərbaycan və Özbəkistan prezidentləri -Sea Breeze- istirahət mərkəzində olublar (FOTO)
2 iyul 2025 21:29
- ŞOK! Putinin mümkün varisləri açıqlandı – Rusiya elitası yeni dövrə hazırlaşır
30 iyun 2025 11:13
- Nazir vurma cədvəlini bilmədi
30 iyun 2025 08:55
- Naxçıvanda 20 illik dostuna -Cibinə siqaret al, qoy- dedi və ÖLDÜRÜLDÜ
27 iyun 2025 15:51
- Yaponiyada İLK ÖLÜM hökmü icra edildi
27 iyun 2025 10:33
- Zamin hansı halda ödənişi etməyə bilər? - CAVAB
07 iyul 02:07
- Qara kişmişin faydaları
07 iyul 01:46
- Evdə ən çox -işıq pulu- yazan cihazlar
07 iyul 01:34
- Saxalində tülkü turistin smartfonunu alıb qaçdı
07 iyul 01:05
- Yumurta sizi bu xəstəlikdən xilas edəcək
07 iyul 00:55
- Türkiyə Ordusunda faciə: 19 əsgər zəhərləndi, 5-i şəhid oldu
07 iyul 00:07
- Ərdoğanla görüşdüyünə görə Kreml qəzəbləndi
06 iyul 22:30
- Dağıstan rəhbərinin azərbaycanlılara MÜRACİƏTİ
06 iyul 21:26
- Sərdar Ayaz Sadiq Azərbaycana GƏLDİ - FOTO
06 iyul 21:04
- Məhəmməd Rza şahın xanımı Fərəh Pəhləvinin BAKI SƏFƏRİ
06 iyul 18:50
- Putin: 250 il əvvəl ABŞ-ı Britaniyadan qurtaran BİZ OLMUŞUQ !
06 iyul 18:14
- Nikahsız analar, sənədsiz uşaqlar: Kimdir günahkar?
06 iyul 17:29
- Rusiya partlayış törətdi, Azərbaycana məxsus SOCAR YDM-ləri dağıldı - FOTO
06 iyul 16:12
- Kadırovun müraciəti yayıldı: Mənim xəstəliyim...
06 iyul 14:47
- Məni dostlarım öldürdü - Akif Səmədin şeirləri
06 iyul 12:58
- Trampın sərvəti neçə milyard dollardır?..- Nyu-York Tayms
06 iyul 11:53
- Şir küçədə qadına və iki uşağa hücum etdi - VİDEO
06 iyul 09:40
- Şəmkirdə 3 azyaşlı göldə BOĞULUB ÖLDÜ - Fotolar
06 iyul 09:24
- Bakıda insanlar TƏŞVİŞ içində - küçəni bürüyən bu canlılar nədir?
06 iyul 09:08
- Fındıq mafiyası iş başında - Bağları məhv edir....
06 iyul 01:39
- Akademik Yusif Məmmədəliyevin 120 illiyi qeyd ediləcək (SƏRƏNCAM)
05 iyul 23:31
- Masallıda 78 il sonra ortaya çıxan həqiqət: Çay plantasiyası yaxınlığında əzablı ölüm
05 iyul 23:03
- ABŞ-də öldürüldüyü deyilən azərbaycanlı müğənni...
05 iyul 22:34
- Türkiyədən Rusiyaya sərt SİYASİ MESAJ - proses QIZIŞDI
05 iyul 13:37
- Bəziləri mənə dedilər ki, bu səfər sizin üçün təhlükəli ola bilər. Amma...
05 iyul 11:11
- Qarabağ xanlığının timsalında: Rusiyaya güvənmək fəlakətə gətirir
05 iyul 10:44
- Sərnişinlərin YAYDA kondisionersiz avtobus dərdi
05 iyul 09:59
- Bu gün Aşuradır
05 iyul 09:49
- Rusiyada olan Samirə dəhşət yaşadı: Azərbaycanlıların əl-qollarını bağlayıb, yerə yıxırlar...
05 iyul 09:29
- Mağazada faciə: Müdir gənc işçini boğub öldürdü - FOTO
05 iyul 00:58