55 il əvvəl Brejnev Çexoslovakiya xalqını NATO-dan "necə xilas edib"?
![](https://www.nuh.az/uploads/posts/2023-08/thumbs/big_1692689978_zubv.jpg)
Qaynarinfo rusiyalı tarixçi və politoloq, tarix elmləri doktoru Andrey Zubovun yazısını təqdim edir:
55 il əvvəl, 1968-ci il avqustun 20-dən 21-nə keçən gecə beş ölkənin - SSRİ, Polşa, Macarıstan, ADR və Bolqarıstanın qoşunları Çexoslovakiyanı işğal etdi. Onların xarakterik bir parolu var idi: "Vltava-666". Yanvar ayından Çexoslovakiyada baş verənlərə və jurnalistlərin Praqa baharı adlandırdıqları hadisələrdən dəhşətli dərəcədə qorxan və nifrət edən Moskva tiranları və onların avropalı peykləri azad olmağa qərar vermiş Çexoslovakiya xalqı ilə müharibəyə hazırlaşırdılar. İşğal üçün iki cəbhə yaradıldı - Zakarpatye və Mərkəzi. Uzunmüddətli hərbi əməliyyatlar ehtimalı səbəbindən Cənub-Qərb Hərbi Dairəsi cəbhə vəziyyətinə gətirildi. 12 milyon əhalisi olan Çexoslovakiyaya qarşı 26 diviziya (18 sovet, 8 müttəfiq) və 22 aviasiya alayı, 5 minə yaxın tank və zirehli personal daşıyıcısı, SSRİ DTK-nın xüsusi qoşunlarından ibarət yarım milyona qədər əsgər çıxarıldı. Brejnev və onu dəstəkləyən Avropa diktatorları - Ulbrixt, Qomulka, Kadar və Jivkov Çexoslovakiya ordusu və xalqı ilə əsl müharibəyə hazırlaşırdılar. Həmişə belə hallarda olduğu kimi, onlar Çexoslovakiyanın ali rəhbərləri arasından bir qrup kollobarant hazırlayaraq onlarla separat danışıqlar apardılar.
İşğal eyni vaxtda sərhədlərin 18 yerindən və ölkə daxilinə desant enişlərindın başladı. Dərhal Çexoslovakiya prezidenti general Svoboda silahlı müqavimət göstərməmək əmri verdi. Çexoslovakiya ordusu kazarmalarda qaldı. Buna görə itkilər minimal oldu - təxminən 250 nəfər həlak oldu. İnsanlar xilas oldu, ölkə işğal edildi. Mühacirət edə bilənlər və istəyənlər bunu etdilər (sərhədçilər 10 günə yaxın sərhədləri açıq saxladılar), qalanları 20 il boyun əydilər, az sayda insan, Yan Palax kimi başqalarına cəsarət və barışmazlıq nümunəsi göstərmək üçün özlərini qurban verdilər.
İndi bizə qəribə görünə bilər, amma Praqa baharının aktivistləri sosializm və avrokommunizm ideyalarından ilhamlanırdılar. 1968-ci il Qərbi Avropa və ABŞ-da tələbə və ya başqa sözlə "seksual" inqilabların başlanğıcı idi. Bu inqilablar Çe Gevaranın, Fidel Kastronun, Mao Tszedunun, bəzi yerlərdə isə Stalinin və Leninin portretləri altında baş verib. Bəzən Trotskinin şəkilləri də olub. Bu, müharibədən sonra qalib gələn ölkələrin "darıxdırıcı”, "burjua” həyatına qarşı, yeni siyasi etika və yeni əxlaq uğrunda bir sol hərəkat idi. Maonun sözləri - "tüfəng güc verir" sözləri Nantr və Harvard "inqilabçılarını" sarsıtmır, əksinə ruhlandırırdı.
Çexlər və slovaklar üçün Qotvaldın və Novotnının bürokratik bolşevizmi də bir o qədər darıxdırıcı və nifrətli idi. Təbii ki, Praqa baharının simaları 1945-48-ci illərdə ölkəni işğal edən və yerli əlaltılarının əli ilə qan tökən Stalindən xoşlanmırdı, lakin Leninə fərqli yanaşırdılar. Avqustun 21-də işğal olunmuş ölkənin şəhərlərinin küçələrində belə bir plakat peyda olurdu: "Lenin, oyan, Brejnev dəli olub”.
27 iyun 1968-ci ildə Praqanın "Literarni Novini" qəzetində və digər Çexoslovakiya qəzetlərində 60-a yaxın ziyalının imzası ilə yazıçı Lüdviq Vatsulikin tərəfindən yazılmış "İki min söz" bəyannaməsi dərc olundu. Bu, Praqa baharının manifestinə çevrildi. Bu bəyannamədə deyilirdi:
"Kommunist Partiyasının qaydaları dövlətdə eyni qaydaların səbəbi və modeli idi. Onun dövlətlə müttəfiqliyi icra hakimiyyətinə kənardan baxmaq üstünlüyünün itməsinə səbəb olub. Dövlət və təsərrüfat təşkilatlarının fəaliyyəti tənqid olunmayıb. Parlament necə müzakirə etməyi, hökumət necə idarə etməyi, liderlər necə liderlik etməyi unudub. Seçkilər mənasını itirib, qanunların çəkisi yoxdur. Artıq heç bir komitədəki nümayəndələrimizə etibar edə bilmirdik, istəsək də, onlardan heç nə tələb edə bilməzdik, çünki onlar onsuz da heç nəyə nail ola bilmirdilər. Daha da pisi o idi ki, artıq bir-birimizə etibar edə bilmirdik. Şəxsi və kollektiv şərəf yoxa çıxdı. Dürüstlüklə heç nəyə nail olmaq mümkün deyildi, qabiliyyətə görə mükafatdan heç danışmağa dəyməz. Buna görə də, əksəriyyət sosial məsələlərə marağı itirdi və yalnız özünün qayğısına qaldı, pulu fikirləşdi, hətta pula da arxalanmaq mümkün deyildi. İnsanlar arasında münasibətlər pisləşib, işə sevgi yoxa çıxıb, bir sözlə, insanların mənəvi sağlamlığına, xarakterinə təhlükə yaradan dövrlər gəldi...
Son zamanlar xarici qüvvələrin mümkün müdaxiləsi narahatlıq doğurur. Özümüzdən üstün qüvvələrlə üz-üzə qalaraq, biz ancaq öz mövqeyimizdə dayanmalı və təxribatlara uymamalıyıq. Biz hökumətimizi əmin edə bilərik ki, əlimizdə silah olsa belə, onun ardınca gedəcəyik, nə qədər ki, o, səlahiyyətimizə düşəni etməyə davam edəcək və müttəfiqlərimizi əmin edə bilərik ki, müttəfiqlik, dostluq və ticarət əlaqələrimizi yerinə yetirəcəyik”.
Beləliklə, 1968-ci ildə Çexoslovakiya partiya liderləri və ziyalıları "sistem daxilində yenidənqurma" düşünürdülər. Təxminən 17 ildən sonra Qorbaçovun SSRİ-də başladığı şey. Brejnev Kadarı dinləyib çexlərə maneə olmamaq qərarına gəlsəydi nə olardı, düzünü desəm, bilmirəm. Ola bilsin ki, bütün Varşava Müqaviləsi daha tez dağılardı və SSRİ-də yenidənqurma da daha tez başlayardı və ya bəlkə də Yuqoslaviya və ya Rumıniyada olduğu kimi kommunist blokunda hansısa yeni modus vivendi qurulardı.
Mən şəxsən ən yüksək sovet bürokratiyasının Çexoslovakiyanın işğalına reaksiyasını müşahidə etməli oldum. Məktəbi təzəcə bitirmişdim və valideynlərimlə Krımda, Nijnyaya Oreandada hökumət sanatoriyasında istirahət edirdim. Avqustun 21-i səhər biz səhər yeməyi üçün yeməkxanaya gəldik. Bizi adi şən zümzümə əvəzinə ölü sükutla qarşıladılar - 150 məmur səssizcə yeməklərini qurdalayırdılar. Onlar çox yaxşı başa düşürdülər ki, baş verənlər bütün "istiləşmə” siyasəti və beynəlxalq kommunist hərəkatı üçün fəlakətdir, ələxsus, bu, Çinlə münasibətlərin ifrat dərəcədə pisləşdiyi bir vaxtda baş vermişdi.
Lakin dünya siyasətinin sirlərinə bələd olmayan, təbliğatla tamamilə sərsəmləşmiş sovet "xalq kütləsi” "Varşava Müqaviləsi qoşunlarının qardaşlıq missiyası”nın Çexoslovakiya xalqını NATO bağlarından xilas etdiyinə inanırdı və indi də inanmaqda davam edir. 1999-cu və 2004-cü illərdə məhz bağlarla həm çexlər, həm də slovaklar böyük sevinclə özlərini NATO-ya bağladılar, halbukı 1968-ci ildə onları ora heç kim qəbul etməzdi.
Biz, o vaxtkı tələbə gəncliyi, insan siması olan sosializm ideyalarına və onun təcəssümünün mümkünlüyünə varmadan, Praqa baharında başqa bir şeydən - insanın ləyaqətini, onun siyasi, vətəndaş və şəxsi azadlığını təsdiq etmək cəhdindən ilham alırdıq. Yan Palaxın xatirəsinə masanın ətrafında dayanaraq içirdik və şam yandırırdıq.
İndi başa mən düşürəm ki, həm Qərbdəki tələbə inqilablarının, həm də "Praqa baharı”nın əsas mənası – Qərb gənclərinin radikal sosializm həvəsi ilə də olsa, insanın, fərdin ləyaqətinin təsdiqi idi. Xalqda şəxsiyyəti məhv edən, "MƏN”in son hərf olduğu millətçilikdən, imperializmdən və kommunist kollektivizmindən "MƏN”lə başlayan personalizmə öz iradəmlə, həqiqətimlə, dostlar, ölkə və dünya qarşısında məsuliyyətimlə keçid asan deyil.
Həmin vaxt bu, Qərbdə alınmış, lakin vəhşi işğala görə Çexoslovakiyada alınmadı. 1989-90-cı illərdə Məxməri inqilab zamanı Çexoslovakiyaya şəxsiyyətçilik gəldi və ölkənin qansız, centlmencəsinə Çexiya və Slovakiyaya bölünməsi buna ən yaxşı sübutdur. Personalizm başqasına hörmət etməyi öyrədir, kollektivizm yalnız özünkünə - xalqına, sinfinə, irqinə hörmət etməyi öyrədir. Bir çox post-kommunist xalqlar bu eqoist kollektivizmdən hələ də müəyyən dərəcədə xəstədirlər, lakin Çexiya xalqı bundan böyük ölçüdə azaddır. Və bu mənada Praqa baharı işğalçıların bütün diviziya və tanklarına baxmayaraq, Praqada qalib gəldi. Dərhal olmasa da, qalib gəldi, necə ki, həmişə olduğu kimi, yaxşılıq və həqiqət şər və yalan üzərində qələbə çaldı.
Mənbə: Facebook.com
Tərcümə: Nizami Bağırov
Qaynarinfo
Oxşar xəbərlər
- İranda DİL POBLEMİ aradan qalxır? (ŞƏRH)
26 iyul 2024 22:42
- DGK Abid Şərifovun şirkətinə protokol yazdı
26 iyul 2024 17:19
- Dəmir Yolları İdarəsi öz işçisinin şirkətinə tender verib – ARAŞDIRMA
26 iyul 2024 15:03
- Aralarındakı səs fərqi 1 %-ə endi
26 iyul 2024 10:04
- 60 MANATA görə ADAM ÖLDÜRDÜ
26 iyul 2024 09:22
- Pezeşkiandan İNQİLABİ İLK: Azərbaycan dili ilə bağlı...
26 iyul 2024 09:12
- Elçin Əfəndiyevin qızı da deputatlığa namizəd oldu - AÇIQLAMA
25 iyul 2024 20:40
- Ağadadaş Ağayevin döyüldüyü MedEra-nın sahibi BU MƏŞHURUN QUDASIDIR - VİDEO
25 iyul 2024 19:01
- Eldar Mahmudovdan YENİ XƏBƏR VAR - Yarım milyona yaxın...
25 iyul 2024 18:55
- Xanlar Fətiyev haqqında sensasion faktlar: Sabiq deputat külli miqdarda vəsaiti ölkədən necə çıxarıb?
25 iyul 2024 16:12
Xəbər lenti
- İranda DİL POBLEMİ aradan qalxır? (ŞƏRH)
26 iyul 22:42
- DGK Abid Şərifovun şirkətinə protokol yazdı
26 iyul 17:19
- Dəmir Yolları İdarəsi öz işçisinin şirkətinə tender verib – ARAŞDIRMA
26 iyul 15:03
- İki üzü, 4 ayağı və 4 qolu olan körpə doğuldu – FOTO
26 iyul 14:12
- Hacı Qalibin oğlu namizəd olmadı, qalmaqallı direktora yol açıldı
26 iyul 11:21
- Seçicilərdən şans istəyən YAP-çı XANIM namizəd
26 iyul 10:39
- Aralarındakı səs fərqi 1 %-ə endi
26 iyul 10:04
- Ağadadaş Ağayev cinayət məsuliyyətinə cəlb olundu - SON DƏQİQƏ
26 iyul 09:41
- 60 MANATA görə ADAM ÖLDÜRDÜ
26 iyul 09:22
- Pezeşkiandan İNQİLABİ İLK: Azərbaycan dili ilə bağlı...
26 iyul 09:10
- Ağadadaş Ağayevdən şikayətçi deyiləm - Həmin qadın danışdı
26 iyul 00:51
- AĞ Partiya sədrinin köməkçisi Mətləb Aslanovun namizədliyi qeydə alındı
25 iyul 21:53
- Elçin Əfəndiyevin qızı da deputatlığa namizəd oldu - AÇIQLAMA
25 iyul 20:40
- Ağadadaş Ağayevin döyüldüyü MedEra-nın sahibi BU MƏŞHURUN QUDASIDIR - VİDEO
25 iyul 19:01
- Eldar Mahmudovdan YENİ XƏBƏR VAR - Yarım milyona yaxın...
25 iyul 18:55
- Aybəniz İlqarın həbs ediləcəyi xəbərləri yayılıb
25 iyul 18:32
- Xanlar Fətiyev haqqında sensasion faktlar: Sabiq deputat külli miqdarda vəsaiti ölkədən necə çıxarıb?
25 iyul 16:12
- OĞLU avtoqəzada ölən ATA Baş prokurora müraciət etdi...
25 iyul 14:48
- Səttar Möhbalıyev bu qurumu ailə biznesinə çevirib – Hüquq müdafiəçisi
25 iyul 12:23
- ŞLYAPA ZAHİD-in işi məhkəmədə - 42 MİLYON necə mənimsənilib?
25 iyul 10:28
- Ziya Bünyadovun qətli ilə bağlı SİRR PƏRDƏSİ ARALANIR
25 iyul 09:08
- Prezident general-leytenantı təltif etdi
24 iyul 16:17
- AĞ ÇİÇƏYİMdən təmzinat tələb edən qadının başınaa BUTULKA ilə VURDULAR
24 iyul 13:26
- İlham Əliyev Şavkat Mirziyoyevə zəng edib
24 iyul 11:57
- O qapını bağlasam, şagird və müəllimlər qalacaq çöldə - VİDEO
24 iyul 11:49
- Rusiya müdafiə nazirinin müavinini 1 MILYON RUBL ( 19 MIN AZN ) rüşvətə görə 15 İL HƏBS gözləyir )))
24 iyul 09:42
- Əkrəm Həsənov - Gəlirlər azalır, qiymətlər və aqressiya artır
24 iyul 02:03
- Bu ölkədə SUBAYLIĞI QADAĞAN etmək istəyirlər
24 iyul 01:14
- NAR-ın dəstəyi ilə Ana dilində səlis danışanların çempionatı - Cəlalə Nəzəroğlunun müsahibəsi
23 iyul 18:31
- Sabiq nazirin qızı da deputatlığa namizəd oldu
23 iyul 12:39
Video & Fotoqalereya
Video
Fotoqalereya