Kosmosa uçmaq istəyən məşhur azərbaycanlı jurnalistə nə mane oldu...

Türkiyəli astronavt Alper Gezeravcının kosmosa uçuşu bir neçə gündür kosmonavtika mövzusunu gündəm edib. Həm Türkiyə, həm də Azərbaycan mediası, eləcə də sosial şəbəkələr mövzuya dair müxtəlif müzakirələr açır, yazılar dərc edirlər.  

Modern.az saytı oxucular üçün maraqlı ola biləcəhyini nəzərə alaraq kosmonavtika mövzusuna dair araşdırma yazısını təqdim edir.

Yəqin ki, çoxları keçmiş Sovet İttifaqı dövründə hansı azərbaycanlı qadının kosmosa uçmaq istəməyindən, bunun üçün hətta təlim mərkəzində olmağından, tibbi komissiyadan keçməyindən xəbərsizdir. Amma belə bir hadisə olub və söhbət sıradan bir şəxsdən deyil, məşhur jurnalist xanımdan gedir.

Bu məşhur jurnalist xanım Elmira Əmrahqızı (Əhmədova) olub. O Elmira Əmrahqızı ki, Bakıda törədilmiş qanlı 20 Yanvar qırğını barədə həqiqətləri "Azadlıq" radiosu vasitəsilə ilk dəfə hayqıraraq dünyaya çatdıran azsaylı jurnalistlərdən biri olub.

Bəs Elmira Əmrahqızının kosmosa uçmaq istəyi necə yaranmışdı...

Hər şey 1989-cu ilin aprelində, keçmiş SSRİ-nin Baş Kosmos İdarəsi ilə Yaponiyanın Ti-Bi-Es televiziyası arasında bir yapon jurnalistin sovet kosmik gəmisində kosomosa uçuşu ilə bağlı qeyri-hökumət müqaviləsinin imzalanmasından sonra başladı.

Bu yapon jurnalist dünyadakı bütün həmkarları arasında Yeri kosmosdan görəcək birinci KİV nümayəndəsi olacaqdı.

Amma o zaman sözügedən müqavilə sovet ictimaiyyətinə elan olunanda SSRİ məkanında böyük hay-küy, qısqanclıq yarandı: axı niyə ancaq yapon jurnalist?

SSRİ-nin Mərkəzi Televiziyasında isə “bəs bizim jurnalistlər” sualı da səsləndirildi. Bu, ölkənin güc strukturlarına müəyyən təsir göstərdi

Nəticədə SSRİ Jurnalistlər Birliyində kosmos komissiyası yaradıldı. Sovet jurnalistlərinə də kosmosa uçuşa hazırlaşmaq üçün namizədlər irəli sürmək təklif olundu. Bununla bağlı yaradıcılıq müsabiqəsinə start verildi və 300-ə yaxın jurnalist müsabiqəyə müraciət etdi.

Müraciət edənlər arasında azərbaycanlı jurnalist Elmira Əmrahqızı da vardı.

Uçuş üçün 2 sovet jurnalisti seçilməliydi - həm əsas, həm də ehtiyat.

Kosmosa uçuş üzrə Ümumittifaq jurnalist müsabiqəsinin ilkin mərhələsi çətin keçdi və 300 nəfərdən cəmi 20-si seçildi.

1989-cu ilin sentyabrında qaliblərin Baykonur şəhərindəki kosmodroma işgüzar səfəri təşkil olundu. Onların arasında Elmira Əmrahqızı da vardı.

Baykonurdan sonra Moskvaətrafındakı Uçuşları idarə edən mərkəzlə tanışlıq oldu və ardınca da Tibbi-Bioloji Problemlər İnstitutunda ilkin tibbi müayinələr həyata keçirildi.



Bu, iştirakçılar üçün çox çətin tibbi sınaq idi. Ən ciddi sınaq isə KUK testi sayılırdı.

Bu müayinə zamanı komissiya əksər qalib jurnalistlər kimi Elmira xanımın sağlamlıq nöqteyi-nəzərdən kosmosa uçuşunu məqbul saymadı.

Müsabiqədə iştirak etmiş Rusiyanın “Hərbi dənizçi” qəzetinin jurnalisti Valeri Qromak xatirələrində yazır:

“Bütün bunları necə unuda bilərəm? Mənimlə yanaşı, bakılı Elmira Əhmədova, lvovlu Jenya Sklyarenko, cezqazqanlı Seryoja Jukov kimi “Sovet qələminin akulaları” kosmos müsabiqəsinin qalibləri arasında idilər...
Biz ünsiyyətcil və təmkinli, iddialı və təvazökar, bilikli və həm də olacaqlardan xəbərsiz idik. Bizi “kosmik müsabiqənin finalçılar qrupu” adlandırırdılar”.

Rusiyalı jurnalist Valeri Qromakın sözlərinə görə, çətin KUK testi zamanı jurnalist Elmira Əhmədovanın Koriolis sürətləndirici kreslosundan yıxılmağı komissiyadakı bütün tibb işçilərini çox təşvişə salmış, müsabiqənin digər iştirakçılarında isə qorxu hissini artırmışdı.
Bu test zamanı gələcək astronavt kresloda oturur və yavaş-yavaş fırlanmağa başlayır. Sonra fırlanma o qədər sürətli olur ki, dövrə hər iki saniyədən bir təkrarlanır. Bu məşq sayəsində bədən çəkisizlik zamanı baş verən hərəkət xəstəliyinin öhdəsindən gəlməyi öyrənir.



Elmira Əmrahqızının ardınca “Komsomolskaya pravda”dan Yaroslav Qolovanov, “Stroitelnaya qazeta”dan Aleksandr Fyodrov, “Pravda”dan Vladimir Snegirev və Andrey Tarasov,  "Texnologiya və iqtisadiyyat" jurnalından Sergey Jukov, eləcə də digər jurnalistlər də tibbi komissiyada “ilişdilər”.

Birinci və “çox yumşaq” tibbi müayinədən sonra 16 nəfər qaldı. Daha sonra 10 nəfər də çıxdaş edildi. Yekunda 2 nəfər qalmalı idi...

Amma Sovet jurnalistlərilə bağlı müsabiqənin yekunu onunla nəticələndi ki, SSRİ-nin Baş Kosmos İdarəsi onlardan heç birini tibbi nöqteyi-nəzrdən kosmosa göndərməyi məqbul saymadı.

Yaponiya tərəfi öz jurnalistini kosmosa göndərə bildi - bu, Ti-Bi-Es televiziyasının 48 yaşlı  əməkdaşı Toyohiro Akiyama idi. O, Ti-Bi-Es telekanalının Vaşinqton bürosunun rəhbəri idi.
Toyohiro Akiyama Yaponiyadakı tibbi müayinələrdən tam sağlam olaraq çıxmışdı.


2 dekabr 1990-cı ildə "Mir" orbital stansiyasının 8-ci əsas ekspedisiyasının ekipajının tərkibində gəmi komandiri Viktor Afanasyev və bort mühəndisi Musa Manarovla (bakılı-red.) birlikdə jurnalist Toyohiro Akiyama da tədqiqatçı kosmonavtı kimi "Soyuz TM-11" gəmisində kosmosa buraxıldı.

Toyohiro Akiyama kosmosa uçan 239-cu insan və ilk yapon oldu. O, həm də kosmosa uçan ilk peşəkar jurnalist kimi tarixə düşdü.

Kosmik stansiyada işlədiyi 7 gün ərzində o, yapon tamaşaçıları üçün bir neçə canlı reportaj hazırladı, yapon məktəbliləri üçün televiziya dərsləri keçdi.

10 dekabr 1990-cı ildə jurnalist Toyohiro Akiyama “Soyuz TM-10” kosmik gəmisində Yerə qayıtdı. Onun kosmosa uçuşunun müddəti 7 gün 21 saat 54 dəqiqə oldu.

Azərbaycanlı jurnalist - “Bakı”, “Baku”, “Nezavisimaya qazeta”, “Azərbaycan gəncliyi”, “Ulduz”, “Azərbaycan qadını”, “Azadlıq” kimi qəzet və jurnallarda, 1990-cı ildən sonra isə “Azadlıq” radisonunun Bakı bürosunda işləyən Elmira Əmrahqızı kosmosa uça bilməsə də, jurnalistikada özünəməxsus parlaq iz qoyaraq bu dünyadan köçdü.

Elmira Əmrahqızının oğlu Abdulla Abdullayev Modern.az-a müsahibəsində anasının kosmosa uçmaq istəyindən danışarkən bunları deyib:



“O müsabiqə "Kosmos - uşaqlar üçün məkan" adlanırdı. Anam da layihəyə cəlb olunmuşdu, kosmosa uçmaq istəyirdi. Anamın ikicə səhifəlik məqaləsi onu qaliblər sırasına çıxarmışdı. O, Moskvaya getdi, hətta bəzi tibbi sınaqlarda da iştirak etdi.
O vaxt SSRİ-dən də bir jurnalistin kosmosa göndərilməsi planlaşdırılmışdı. Sonradan kosmosa yalnız yapon jurnalist göndərildi”. 

"Qızıl qələm", "Həsən Bəy Zərdabi" və "İlin qadını" mükafatlarına layiq görülmüş jurnalist 27 fevral 1998-ci ildə xərçəng xəstəliyindən vəfat etdi. Mərhum Prezident Heydər Əliyevin göstərişi ilə Elmira Əmrahqıznın nəşi II Fəxri xiyabanda dəfn olundu.

E.Əmrahqızının iki oğlu yadigar qalıb. Nəvələrindən biri isə onun adını daşıyır.

Əfqan Qafarlı 

Yazı Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə “Azərbaycanın dövlətçilik tarixinin, milli adət-ənənələrinin, elm və mədəniyyətinin təbliği" mövzusunda dərc olunub.