Dünyaya ən çox zərər verən ALİM : İki ixtirası ilə insanlığı ZƏHƏRLƏDİ
Dünyaya ən çox zərər verən alim: İki ixtirası ilə insanlığı zəhərlədi, ətraf mühitə ziyan vurdu...
Elmi ixtiralar heç də həmişə bəşəriyyətə fayda vermir. Silahların, nüvə enerjisinin və atom bombalarının yaratdığı dağıdıcı nəticələr bunun ən bariz nümunəsidir... Məsələn, amerikalı mühəndis və kimyaçı Tomas Micli kimi...
O, bəşəriyyətə və ətraf mühitə ən çox ziyan vuran alimlərdən biri kimi tarixdə öz yerini tutub. Onun 1924-cü ildə mətbuat önündəki təqdimatından 100 il keçməsinə baxmayaraq, dünya hələ də iki ixtirasının mənfi təsirlərindən qurtulmağa çalışır.
Qaynarinfo "Dünyaya ən çox ziyan vuran alim" kimi tanınan Tomas Miclinin qeyri-adi hekayəsini təqdim edir:
1889-cu ildə ABŞ-ın Beaver Falls şəhərində anadan olan kiçik Tomas Micli gənc yaşlarında faydalı proqramlar hazırlamaqda maraqlı olub. Hələ orta məktəbdə oxuyarkən sürüşkən qarağacların çeynənmiş qabığından beysbol toplarına əyri trayektoriya vermək üçün istifadə edib. Bu təcrübə daha sonra peşəkar oyunçular tərəfindən mənimsənilib.
Micli ilk mühüm elmi işini 1916-cı ildə "General Motors"da (GM) mühərrikin döyülməsi problemini həll etmək vəzifəsi ilə həyata keçirib. O dövrdə avtomobil sənayesi böyük inkişafda idi: "Ford" "Model T"ni inkişaf etdirərkən, GM "Standard Oil" və "DuPont" ilə əməkdaşlıq edərək daha güclü mühərriklər istehsal etməyə çalışırdı.
GM-də tədqiqat rəhbəri Çarlz Ketterinqin rəhbərliyi altında işləyən kiçik Tomas Micli benzinə əlavə edildikdə döyülməni azaldan bir maddə tapmaq üçün minlərlə müxtəlif inqrediyentləri sınayıb. Uzun araşdırmalar nəticəsində o, Ethyl adı ilə satılan tetraetil qurğuşunu kəşf edib. Qurğuşunlu benzin ilk dəfə 1923-cü ildə satışa çıxarılıb və sonra bütün dünyaya yayılıb.
Qurğuşunun insan sağlamlığına zərərləri artıq məlum idi. Lakin bu, Ethylin kommersiya uğurunun qarşısını ala bilmədi. Həmin vaxt qəzetlərdə belə yazılmağa başladı ki, tetraetil qurğuşun istehsal edən laboratoriyalarda işləyən fəhlələr xəstələnir, xeyli insan qurğuşun zəhərlənməsindən əziyyət çəkir.
Bu hadisələrdən sonra Micli mətbuat konfransında insanları qurğuşun zəhərlənməsinə qarşı inandırmağa çalışdı. O, əlinə qurğuşun qatqısını tökərək, sonra tüstünü içinə çəkərək jurnalistlərin qarşısında cəsarətli şou göstərdi. "Mən bunu hər gün edə bilərəm" deyərək hər kəsi özünə inandırmağa çalışdı. Lakin bu hərəkətdən sonra onun qısa müddətdə tibbi yardıma ehtiyacı yarandı. Qurğuşun zəhərlənməsi Miclinin həyatı boyu daima onun üçün təhlükə olaraq qaldı. Bədənində çoxlu qurğuşun olması uzunmüddətli təsirlərə və ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb oldu.
Nyu York Şəhər Universitetinin tarix professoru Gerald Markoviç o illərdə baş verənləri belə xülasə edir:
"Qurşunun toksin olduğu bilindiyi üçün həyəcan siqnalı verildi. Lakin sənayenin mövqeyi ondan ibarət idi ki, avtomobillərin qazından çıxan qurğuşunun insanlara zərər verəcəyinə dair heç bir sübut yoxdur. Tetraetil qurğuşun istehsal edən laboratoriyalarda çalışan insanların xəstələnməyə başlaması hər kəsi narahat edirdi. Bu insanlar qurğuşuna məruz qaldıqları üçün sözün əsl mənasında dəli olurdular. Tomas Miclinin mətbuat konfransında qorxuları sakitləşdirmək üçün əlinə Ethyl tökməsi və içinə çəkməsi tarixin ən maraqlı anlarından biridir. Özünü sözün əsl mənasında zəhərlədi..."
Tetraetil qurğuşundan bir neçə il sonra Micli (yenə Çarlz Ketterinqin təşviqi ilə) diqqətini daha sonra məişət texnikası və kondisionerlərdə istifadə edilən, 1920-ci illərdə ölümcül qəzalara səbəb olan ammonyak kimi soyuducu maddələrə toksik olmayan alternativin yaradılmasına yönəldir.
O, ilk xloroflorokarbon (CFC) kimi metan törəməsi olan və karbon, xlor və flüor atomlarından ibarət Freonu kəşf edir. 1930-cu ildə başqa bir ictimai nümayişdə Micli qazı içinə çəkərək şamı söndürür: bu hərəkət onun təhlükəsizliyini nümayiş etdirmək üçün hazırlanmışdı.
Freon və sonrakı CFC-lər kommersiya uğuru əldə edərək, ABŞ-da kondisionerdən istifadənin sürətlə artmasına səbəb olur. II Dünya müharibəsindən sonra istehsalçılar insektisidlər və saç spreyi kimi bir çox məhsul üçün yanacaq kimi CFC-lərdən istifadə etməyə başlayırlar.
Miclinin ölümündən 30 il sonra, onun iki ixtirasının vurduğu zərər 1970-ci illərin ortalarında ictimaiyyətə məlum olmadan əvvəl, CFC-lər Antarktida üzərində ozon təbəqəsində bir deşik açdı: Artıq əgər nəzarət edilməzsə, bu dəlik Yerdəki bütün həyatı təhlükə altına alacaq dərəcədə genişlənib.
Davam edən sənaye təzyiqi nəticəsində qurğuşunlu benzin ABŞ-da 1996-cı ilə qədər dövriyyədən çıxarılmayıb, sonra tədricən bütün dünyada qadağan edilib. Bundan xilas olan son ölkə olan Əlcəzair 2021-ci ilə qədər qurğuşunlu benzin satmağa davam edib və təyyarə yanacağında qurğuşun qatqılarından istifadə edilməyə davam olunub.
2022-ci ildə aparılan bir araşdırma, ABŞ-ın hazırkı əhalisinin yarısının erkən uşaqlıq dövründə təhlükəli qurğuşun səviyyəsinə məruz qaldığını göstərib. Amma dünyanın kollektiv sağlamlığına dəyən zərəri ölçmək mümkün olmayıb.
1987-ci ildə Monreal Protokolu 1989-2010-cu illərdə CFC-ləri mərhələli şəkildə ləğv etmək üçün imzalanıb və sonradan qadağan edilib. (CFC emissiyaları son vaxtlar yenidən artmaqdadır, bu isə onların hələ də qeyri-qanuni istehsal oluna biləcəyini göstərir) Ozon təbəqəsindəki dəlik sağalır və çox güman ki, bu, növbəti yarım əsr ərzində nadir ekoloji qələbə kimi qeyd ediləcək.
"Ən kədərlisi odur ki, biz mənfi təsirə məruz qalan uşaqların sayını bilmirik. Bir uşağın bədənində qurğuşunun təhlükəsiz səviyyəsi yoxdur. Söhbət yarım əsr və ya daha çox müddətdə mənfi təsirlərə məruz qalan, işlənmiş qazların torpağa və ya küçələrə qarışması nəticəsində qurğuşun tozuna görə həyat şansları azalan on milyonlarla, hətta yüz milyonlarla uşaqdan gedir", deyə Gerald Markoviç bildidirib.
UNICEF-ə görə, qurğuşun təhlükəsiz məruz qalma səviyyəsi olmayan son dərəcə zəhərli bir maddədir. Xüsusilə uşaqlarda inkişafı pozur, əqli geriliyə səbəb olur. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə, hər il təxminən 1 milyon insan qurğuşun zəhərlənməsindən ölür.
1947-ci ildə Çarlz Ketterinq tərəfindən yazılmış Milli Elmlər Akademiyasının bioqrafik memuar kitabı Miclini tərifləyərək yazır: "O, gərgin, rəngarəng və yüksək yaradıcılıq həyatından dünyaya böyük miras qoyub".
Micli ona görə unikaldır ki, iki belə ixtira hazırlayıb. Ona ekoloji düşmən kimi baxmaq cazibədar olsa da, ekspertlər onun rolunun daha çox maşındakı dişli çarxa bənzədiyini deyirlər. Məsələn, Virciniyadakı Radford Universitetinin kommunikasiya professoru Bill Kovarik deyir: "Tomas Micli sadəcə bir işçi idi. Bu, şirkətin maliyyələşdirdiyi bir araşdırma olub. Əgər Micli olmasaydı, başqası bu həll yollarını tapa bilərdi".
1940-cı ildə insult keçirərək ciddi şəkildə əlil olan Micli daha bir ixtira edib: Onu çarpayıdan qaldıran, kəndir və çarxlardan istifadə edərək avtonom şəkildə əlil arabasına daşıyan maşın.
Lakin 1944-cü il noyabrın 2-də maşına ilişib və o, boğularaq ölüb. Uzun müddət ki, onun öz ixtirasına görə öldüyü düşünülüb. Lakin Bill Kovarik Miclinin intihar etdiyini düşünür və bununla bağlı sübutların olduğunu iddia edir.
Oxşar xəbərlər
- Harris Trampı TƏBRİK ETDİ
7 noyabr 2024 14:33
- Keçmiş prokuror Yusif İldırımzadənin qardaşı dələduzluqda ittiham olunur
2 noyabr 2024 10:56
- Badamdarda uçqun: Laçın QAÇQIN məktəbində oxuyan uşaqların həyatı təhlükədə! - FOTO
1 noyabr 2024 10:08
- Hikmət Həsənovun köməkçisinə hökm oxundu - FOTO
31 oktyabr 2024 19:57
- Rusiyanın təhvil verdiyi şəxs məşhur biznesmen imiş... - ŞOK DETALLAR
31 oktyabr 2024 14:22
- İqlim dəyişikliyi və COP29: Elm və əməkdaşlıq dünyanı xilas edəcək!
31 oktyabr 2024 14:15
- Ramiz Mehdiyev qabağa getməyə qoymurdu - Deputatla MÜSAHİBƏ
30 oktyabr 2024 20:50
- Müəllimə qarşı ittiham sübuta yetirildi - 7 il 6 ay HƏBS !
30 oktyabr 2024 13:10
- Xurmanın orqanizmimizə faydaları
30 oktyabr 2024 09:34
- Qəfil dedilər ki, məktəbdə qumbara partlayıb, şagirdlər və müəllim ölüb - Misir Mərdanov
30 oktyabr 2024 00:04
Xəbər lenti
- Sadhqulu da COP29-da iştirak edəcək
08 noyabr 21:11
- Prezident xalqa müraciət etdi, Bayraq Meydanında Azərbaycan Bayrağını ucaltdı (YENİLƏNİB)
08 noyabr 18:54
- Trampın qələbəsi ilə bağlı unikal aksiya – SEKS ORUCU- Kişilərdən İMTİNA EDİN
08 noyabr 18:36
- Vətən Müharibəsi Qəhrəmanları kimlərdir? - TAM SİYAHI
08 noyabr 14:36
- Ərdoğan Prezident İlham Əliyevi TƏBRİK ETDİ
08 noyabr 13:06
- İlham Əliyev Maya Sandunu təbrik etdi
07 noyabr 17:43
- Sumqayıtda 300-dən çox ALMAN ƏSİRİN basdırıldığı qəbiristanlıqdan GÖRÜNTÜLƏR - görün kimlər ziyarət edir... VİDEO
07 noyabr 17:27
- Qürur və qüdrətin ildönümü: Azərbaycanın zəfər yoluna bir baxış
07 noyabr 17:16
- Prezident Böyükşor-Pirşağı yolunun açılışını etdi - Fotolar - Yenilənib
07 noyabr 14:40
- Harris Trampı TƏBRİK ETDİ
07 noyabr 14:33
- Zəfər bayramı - təqvimimizin QIZIL hərflərlə yazılmış tarixi
07 noyabr 14:23
- SON DƏQİQƏ - Tramp ABŞ-ın yeni, 47-ci prezidenti OLDU
06 noyabr 12:07
- Sabah Ramiz Mehdiyevin kürəkəninin məhkəməsidir – 100 hektarla bağ torpaq sahəsinin zəbti təsdiqlənir
06 noyabr 12:00
- DANIŞIR BAKI
06 noyabr 11:47
- Bişkekdə İlham Əliyevin Rəcəb Tayyib Ərdoğan ilə görüşü BAŞLADI - FOTOLAR
06 noyabr 11:23
- ABŞ-ın prezidentləri: İndiyə qədər seçilənlər və onların iqtidar dövrləri - TAM SİYAHI
05 noyabr 11:07
- Ərdoğan Qırğızıstandadır - Fotolar
05 noyabr 10:51
- Baba Vəziroğlu kimi ortabab şairə yubiley keçirirlər, mənə yox…Niyə? –Qocaman yazıçımız Vaqif Nəsib /MÜSAHİBƏ
05 noyabr 10:37
- Üç rayonun BAŞÇISI yoxdur
05 noyabr 10:25
- Prezidentdən sammit iştirakçılarına müraciət
05 noyabr 10:17
- Prezident rektor və icra başçısı təyin etdi
04 noyabr 13:35
- SSRİ-yə qarşı qurulan məxfi təşkilat: İLDIRIM necə ifşa olundu? (VİDEO)
04 noyabr 13:29
- Rusiyada əslən azərbaycanlı general həbs edildi - Video
04 noyabr 13:16
- Azərbaycanın yeganə qızlar məktəbinə direktor təyin edildi
04 noyabr 12:20
- Prezident və xanımı Bakı Olimpiya Stadionunda...
04 noyabr 10:51
- Moldovada prezident seçkiləri: Maya Sandu qələbə qazandı
04 noyabr 10:42
- Çində azyaşlı uşaqların göz yaşı töküb ağladığı azərbaycanlı müəllim kimdir?
03 noyabr 22:02
- Müdafiə Nazirliyinin generalı vəzifəsindən azad olundu - Yerinə təyinat
03 noyabr 21:54
- Ərdoğan Bakıya GƏLİR - COP29-da xüsusi layihə təqdim edəcək
03 noyabr 21:39
- İcra başçısının oğlunun meyiti tapıldı
03 noyabr 21:28
Video & Fotoqalereya
Video
Fotoqalereya