- Putinin Bakıya göndərdiyi general Kəmaləddin Heydərovla görüşdü
- SON DƏQİQƏ: Putinin generalı və heyəti Bakıda! Bu gün nələr müzakirə ediləcək?
- Paraşütlə qayaya çırpılıb ölən Nuranənin fotoları
- Abşeron Gənclər şəhərciyində partlayış - Yaralılar var
- Rusiyada intihar edən nazirlə bağlı şok məqamlar: Hamıdan birinci gəlib göz yaşı tökən gənc qadın kimdir?
Fətəli şah Büllur çarpayıya Şimali Azərbaycanı qurban verdi

Səfəvi dövlətinin zəifləməsi Xəzər regionunda hərbi-siyasi vəziyyəti gərginləşdirmişdi, bu da Osmanlı və Çar Rusiyasının regionda möhkəmlənmək istəyindən irəli gəlirdi. Qara dənizə çıxışdan məhrum olan Rusiya Xəzər və Xəzəryanı bölgənin üzərində öz hakimiyyətini qurmaq və bütün Avropa-Asiya ticarətini Türk-Aralıq dənizindən Baltik-Volqa-Xəzər yoluna keçirmək arzusunda idi.
Rusiya bu bölgədə möhkəmlənməklə əsas hədəflərindən biri olan Hindistanı da təsir altına almaq niyyətində idi. Rus çarı I Pavel Ataman Platova göstəriş vermişdi ki, paraddan birbaşa cənuba, Hindistanı tutmağa yollansın. Bu da İngiltərədə çox ciddi narahatlıqla qarşılanmışdı. Hətta İngiltərə Qafqaz, Qacarlar və Osmanlıdakı maraqlarından əl çəkməyə belə hazır idi ki, Hindistan onun nəzarətindən çıxmasın. Məhz 1813-cü il oktyabrın 12-də Qarabağda Gülüstan müqaviləsinin imzalanması bu qorxudan irəli gəlirdi.
Qeyd edim ki, İngiltərə indi İran adlandırdığımız coğrafiyadakı Qacarlar dövlətilə müxtəlif müqavilələr imzalamışdı ki, bu müharibədə qalib gəlmək üçün onlara kömək etsinlər. Ancaq müharibə elə bir vəziyyətə gəldi ki, onu davam etdirmək Qacarlar üçün təhlükə yaradırdı.
Gülüstan müqaviləsinə gəldikdə, qısaca desəm, bu müqavilə ilə Naxçıvan və İrəvan xanlıqları istisna olmaqla, Şimali Azərbaycan torpaqları Rusiyaya ilhaq edildi (Bax: 3.A. Dirr. “Gülistan”, İslam Ansiklopedisi (MEB), IV, İstanbul: Milli Egitim Basınevi, 1993 s. 834).
O dövrdə Qacarlar dövlətinin II şahənşahı Fətəli şah Qacar Rusiya ilə müharibə yox, danışıqlar aparmaq istəyirdisə, oğlu Abbas Mirzə müharibə ilə Gülüstan müqaviləsi zamanı itirilən torpaqları geri almaq niyyətindəydi (Bax: Bournoutian, George From the Kur to the Aras: A Military History of Russia's Move into the South Caucasus and the First Russo-Iranian War, 1801–1813. (2020)).
Rusiya Qacar şahı Fətəlinin bütün maraq və zövqlərini öz agentləri vasitəsilə öyrənməyə çalışırdı. Bu işdə isə 1817-ci ildə Fətəli şahla görüşən Qafqazın müsəlman xalqlarının, xüsusilə Azərbaycanın qəddar düşməni olan Yermolov Aleksey Petroviç köməyə gəlir. Məhz o, Şahın Rusiya səfirliyinin hədiyyə etdiyi şüşə və çini qablara xüsusi maraq göstərməsini əsas gətirərək, qeyri-adi bir formada hədiyyə hazırlamaqla onun könlünü almaq təklifi irəli sürür (Bax: Безотосный В. М. Неизвестная биография А. П. Ермолова // Российский Архив: История Отечества в свидетельствах и документах XVIII—XX вв.. — М.: ТРИТЭ, Российский архив, 1996. — Т. 7.).
Beləliklə, qeyri-adi hədiyyə - Büllur çarpayı dəsti hazırlamaq qərarına gəlinir və onu Sankt-Peterburqdakı İmperator Şüşə Zavodunda hazırlayırlar.
Büllur çarpayı əsl sənət əsəri idi. 45 min rubla başa gəlmişdi. 1825-ci ildə çarpayı tam hazır olur. Çarpayının özü demək olar ki, 8,5 ton ağırlığında idi. Çarpayı sadəcə gözəl bir qiymətli əşya deyil, istirahət üçün nəzərdə tutulmuş dəbdəbəli kompleks idi. Çarpayının altına 7 kiçik fəvvarə qurulmuşdu, onlara su verilməsi üçün mis borular quraşdırılmışdı. Çarpayıya pilləkənlərlə qalxmaq olardı.
Çarpayı hazır olan zaman - 1826-cı ildə İmperator I Aleksandr öldü. Şah üçün hədiyyə hazır idi, amma göndərilmir. Bu barədə Rusiyada nəşr edilən “Daxili qeydlər” jurnalının 1825-ci il, 66-cı sayında məlumat da dərc edilir (Aşağıda xəbər dərc edilən jurnalın skrini təqdim edilir).
Qacarlarla əlaqələr hələ də gərgin idi. Taxta çıxan imperator I Nikolay Büllur çarpayı da daxil olmaqla, bütün hədiyyələrin göndərilməsi əmrini verir. İmperator Büllur çarpayıya möhtəşəm tapançalar, dəbdəbəli xəz palto və qırx samur əlavə etməyi tapşırır. Bundan əlavə, Şüşə Zavodunda hazırlanan böyük oval nimçə, mürəbbə və meyvə üçün müxtəlif formalı büllur qablar, iki səkkizguşəli, zəngin oyma stol lövhəsi; on cütə qədər müxtəlif formada əla işlənmiş səbət və gül qabları, büllir qəlyan, şamdanlar, kasa və küplər də hədiyyələrə daxil edilir.
48 möhürlənmiş qutudan ibarət yükü leytenant İvan Noskov aparır. Onu mühafizəçilər və hədiyyəni yerində yığa bilən bir neçə usta müşayiət edir. Noskovun iki əsas missiyası var idi: Qiymətli yükləri çatdırmaq və keçdikləri ərazilərin xəritəsini tərtib etmək. Rus-Qacar müharibəsi başlasa, xəritə əhəmiyyətli kömək ola bilərdi (Bax: Алексеев М.Н. Военная разведка в Российской империи - от Александра I до Александра II. М. Изд-во Вече, 2010).
Arabalarla 4 aya yaxın yol gəlib, Həştərxana, ordan da gəmi ilə Gilana gedirlər (Bax: Посольство поручика Носкова в Персию с хрустальной кроватью // Исторический вестник. Ноябрь 1887 г., т. ХХХ)...
Qacar şahənşahını təkcə möhtəşəm hədiyyə deyil, həm də Noskovun diplomatik bacarıqları heyran edir. Cavab olaraq nəvəsinin başçılıq etdiyi missiya və çoxlu bahalı hədiyyə göndərir. Noskov bir müddət Qarabağda, sonra İrəvanda qalır və buraların xəritələrini çəkir (Bax: Носков И. Заметка о Персии в отношении политическом и военном (составлена (Генерального штаба полковником Носковым, в 1827 году). // Военный сборник. N 6. 1860).
Bu hədiyyələrdən çox məmnun olan Fətəli şah Rusiya ilə razılığa gedir və 1828-ci il fevralın 9-da Təbriz yolunun üç verstliyində yerləşən kiçik Türkmənçay kəndində ikinci sülh sazişinin sonuncu iclası keçirilir. Fevral ayının 10-da “İsanın anadan olmasının 1828-ci ilində” gecə, münəccimin təyin etdiyi vaxtda, saat 00:00-da barışıq paktı imzalanır. Müqaviləni Rusiya tərəfindən İvan Paskeviç, Qacarlar tərəfdən isə Mirzə Əbdül Həsən xan imzalayır. Elə həmin an müqavilənin bağlanması münasibətilə rus toplarından 101 yaylım atəşi açılır (Bax: Второе полн. собр. законов, т. III, № 1794, СПб, 1830; Акты,относящиеся до заключения мира с Персией. Изд. Лазаревского ин-та, Спб, 1828).
Müqavilənin əsas müddəaları Peterburqda hazırlanmışdı. Onun hazırlanmasında Qafqaz ordularının komandanı olmuş Yermolov və Paskeviçin yazışmaları, hesabatları və sənədləri mühüm rol oynamışdı. 1826-cı ildə ilk müddəalar yazılmış, daha sonra Cəlaloğlu lagerində 24 may 1827-ci ildə Qriboyedov və Obresk tərəfindən əlavələr edilmişdi. (Bax: Л.С. Семенов, «О некоторых источниках по истории русско-персидских отношений первой третиXIX в.», «Вестник Ленингр. У-та. 1959).
Məhz “Büllur çarpayı və digər hədiyyələrə görə Fətəli şah Şimalı Azərbaycanı güzəştə gedib” demək nə qədər doğru olar, bilmirəm, amma tarixi sənədlər və tədqiqatlar göstərir ki, bu bahalı hədiyyələr əhəmiyyətli dərəcədə onun Rusiyaya güzəştə getməsinə səbəb olan amillərdəndir.
Son olaraq qeyd edim ki, beynəlxalq hüquqa görə, Türkmənçay müqaviləsi ölü müqavilə və ölü imzalara əsaslandığından, hüquqi qüvvəsini çoxdan itirib.
- Dana monopoliyası təkcə mal-qara, Teyyub məsələsi deyil, cənablar, MİLLİ TƏHLÜKƏSİZLİK məsələsidir..
8 iyul 2025 13:47
- Ərdoğanla görüşdüyünə görə Kreml qəzəbləndi
6 iyul 2025 22:30
- Qarabağ xanlığının timsalında: Rusiyaya güvənmək fəlakətə gətirir
5 iyul 2025 10:44
- Ermənistan Rusiyaya NOTA verdi
5 iyul 2025 00:44
- Emoməli Rəhmon Füzulidədir - Yenilənib
4 iyul 2025 10:00
- Gürcü bədənində rus başı formalaşdırmaq xülyası – Rus şovinizmi və gürcülər...
3 iyul 2025 19:43
- Ərdoğan sabah Xankəndiyə gələcək
3 iyul 2025 14:14
- Fasiləsiz 90 saat uça bilən quş - Bioloq açıqladı
2 iyul 2025 11:31
- Rusiyanın Azərbaycandakı DANA MONOPOLİYASI
2 iyul 2025 13:52
- Qanlı sürgün: 1864-cü il Çərkəz soyqırımının acı tarixçəsini qanlı Rusiya imperiyası necə yazdı…
1 iyul 2025 22:48
- Putinin Bakıya göndərdiyi general Kəmaləddin Heydərovla görüşdü
08 iyul 14:04
- Onları vəzifəyə Prezident təyin edəcək - İLK DƏFƏ
08 iyul 13:37
- Dana monopoliyası təkcə mal-qara, Teyyub məsələsi deyil, cənablar, MİLLİ TƏHLÜKƏSİZLİK məsələsidir..
08 iyul 13:05
- SON DƏQİQƏ: Putinin generalı və heyəti Bakıda! Bu gün nələr müzakirə ediləcək?
08 iyul 11:25
- Paraşütlə qayaya çırpılıb ölən Nuranənin fotoları
08 iyul 11:11
- Abşeron Gənclər şəhərciyində partlayış - Yaralılar var
08 iyul 02:27
- Rusiyada intihar edən nazirlə bağlı şok məqamlar: Hamıdan birinci gəlib göz yaşı tökən gənc qadın kimdir?
08 iyul 02:17
- Xəlil Arslanova HÖKM oxundu - 17 İL
07 iyul 23:51
- Aztelekom-un sabiq sədrinin oğlu Alışanovun səsini gizli yazıbmış - Məhkəmədə üzə çıxdı
07 iyul 23:08
- Putinin BU GÜN işdən qovduğu NAZİR özünü ÖLDÜRDÜ – ŞOK
07 iyul 18:06
- Prezident yeni REKTOR təyin etdi
07 iyul 16:03
- Qusar rayon Samur bələdiyyəsində nələr baş verib, yaxud Gülnarə Muradxanovanın şər-böhtan məktubları...
07 iyul 14:57
- Hər ay 500 min icаrə hаqqı аlаn Rəhim Rəhimov dövlətə nə qədər VERGİ ödəyir ?
07 iyul 13:07
- Bu 9 qidanı soyuducunun alt rəfində saxlamaq OLMAZ
07 iyul 12:31
- Sevindik Hüseynov Amerika dövlətini aldatdı: 137 milyon dollarlıq fırıldaq....
07 iyul 12:22
- KRAL şadlıq sarayında FACİƏ: ölən var
07 iyul 12:06
- İlham Əliyev Pakistan Milli Assambleyasının sədrinin başçılıq etdiyi nümayəndə heyətini qəbul edib
07 iyul 11:51
- 24 yaşlı gəlin öldürüldü, qayınanası yaralandı - Şübhəli qayınatadır
07 iyul 11:11
- Xaricdəki diplomatlarımız Bakıya çağırıldı
07 iyul 10:55
- Dəfninə 3 sevgilisi gələn, dəfələrlə həbs olunan Nazim Hikmətin HƏYATI - VİDEO
07 iyul 10:30
- Zamin hansı halda ödənişi etməyə bilər? - CAVAB
07 iyul 02:07
- Qara kişmişin faydaları
07 iyul 01:46
- Evdə ən çox -işıq pulu- yazan cihazlar
07 iyul 01:34
- Saxalində tülkü turistin smartfonunu alıb qaçdı
07 iyul 01:05
- Yumurta sizi bu xəstəlikdən xilas edəcək
07 iyul 00:55
- Türkiyə Ordusunda faciə: 19 əsgər zəhərləndi, 5-i şəhid oldu
07 iyul 00:07
- Ərdoğanla görüşdüyünə görə Kreml qəzəbləndi
06 iyul 22:30
- Dağıstan rəhbərinin azərbaycanlılara MÜRACİƏTİ
06 iyul 21:26
- Sərdar Ayaz Sadiq Azərbaycana GƏLDİ - FOTO
06 iyul 21:04
- Məhəmməd Rza şahın xanımı Fərəh Pəhləvinin BAKI SƏFƏRİ
06 iyul 18:50