SSRİ-ni ABŞ-nin nüvə hücumundan xilas edən alim – Klaus Fuks

1943-cü il avqustun 19-da Kanadanın Kvebek şəhərində keçirilən görüşdə Böyük Britaniyanın baş naziri Uinston Çörçill və ABŞ prezidenti Franklin D. Ruzvelt birgə atom silahı hazırlamaq barədə razılığa gəliblər.
Nasist Almaniyasının başçısı Adolf Hitler hakimiyyətə gəldikdən sonra Böyük Britaniyaya qaçan və nüvə bombasının yaradılması proqramına qoşulan, əslən alman olan Klaus Fuks ingilis nümayəndə heyətinin tərkibində Manhetten layihəsində iştirak etməyə dəvət edilib.
O vaxt heç kim fizikin sovet kəşfiyyatı ilə əlaqələrindən şübhələnməyib. Lakin məhz onun məlumatları SSRİ-yə öz nüvə bombasını yaratmağa imkan verib.
Sovet kəşfiyyatına ilk addım
1941-ci ilin avqustunda Almaniyada işlədiyi illərdə Kommunist Partiyasına üzv olan Fuks Böyük Britaniyadakı sovet hərbi attaşesinin köməkçisi Semyon Kremerlə əlaqə saxlayıb. Onları vaxtilə Londona mühacirət edən alman Yurgen Kuçinskinin tanış edibmiş. Bundan əlavə, alim II dünya müharibəsi başlayandan ay yarım sonra Almaniyaya qarşı mübarizəyə töhfə vermək üçün sovet nümayəndələrinə də müraciət edib.
Hələ Birminhem universitetində “boru ərintisi” layihəsi çərçivəsində işləyən Fuks sovet nümayəndəsinə atom silahının yaradılmasında ingilis alimlərinin fəaliyyəti haqqında ona məlum olan məlumatları özündə əks etdirən altı səhifəlik hesabat verib.
Hərbi kəşfiyyat tarixi üzrə mütəxəssis Vladimir Lota qeyd edib ki, Kremer ümumilikdə Fuksla dörd dəfə görüşüb. Ondan alınan məlumat sayəsində SSRİ-nin nüvə silahı üzrə proqramın geriliyini müəyyən etmək mümkün olub.
Alimin ABŞ-də olduğu illərdə əldə etdiyi məlumatlar isə SSRİ-ni əməlli-başlı qabağa salıb. O, ABŞ-nin izotopların ayrılması üçün bir neçə zavod tikmək planlarını, Enivitok ərazisində yeni tip atom bombalarının sınaqdan keçirilməsinin nəticələrini, hava və su ilə soyudulmuş qazanların işinin müqayisəli təhlilini, hidrogen bombasının sxematik diaqramını və ən əsası ABŞ-də 1943-1946-cı illərdə Los-Alamosdakı gizli mərkəzdə işlədiyi zaman əldə etdiyi məxfi məlumatları sovet kəşfiyyatına ötürüb. Odur ki, SSRİ-nin atom bombası Amerika layihəsinin oxşarı olub.
Pozulan planlar
SSRİ-nin nüvə silahı əldə etməsi dünyanın “soyuq müharibə”dən qanlı müharibəyə keçməsinin qarşısını alıb. Çünki bu gün etibarlı şəkildə məlumdur ki, Xirosima və Naqasakinin bombalanmasından sonra ABŞ SSRİ-yə nüvə zərbəsi endirməyi planlayıb. Mitio Kaku və Daniel Akselrod tərəfindən yazılan “Nüvə müharibəsində qalib gəlmək: Pentaqonun gizli planları” adlı kitabda göstərilib ki, II dünya müharibəsindən sonra sovet dövləti ilk nüvə sınağı keçirənə qədər ABŞ SSRİ-yə nüvə zərbəsi endirmək üçün doqquz plan hazırlayıb. Onlardan biri, xüsusən, 1957-ci ildə 300 nüvə silahından istifadə etməklə SSRİ ərazisinin bombalanmasına başlamağı nəzərdə tutub.
Sual yaranır ki, ABŞ niyə dərhal zərbə endirməyib?
Məsələ burasındadır ki, o zaman Vaşinqtonun sadəcə olaraq kifayət qədər bombası (1948-ci ildə Amerikanın nüvə arsenalı cəmi 50 atom bombasından ibarət idi), eləcə də onları müəyyən edilən ərazilərə çatdırmaq üçün bombardmançı təyyarələri olmayıb. Bundan əlavə, Birləşmiş Ştatlar SSRİ-nin öz nüvə silahını tez yarada biləcəyinə ehtimal verməyib.
İlk sovet nüvə bombasının sınağı ABŞ-nin bu tip silaha sahiblik inhisarına son qoyub. Bundan sonra Vaşinqton nüvə hücumu planını dayandırıb.
SSRİ-nin nüvə sahəsindəki geriliyini belə tez aradan qaldırmasında böyük rolu kəşfiyyatçılar, onlara məlumat verənlər, o cümlədən Klaus Fuks oynayıb.
Alimin həbsi
1949-cu ilin sentyabrında Britaniya kəşfiyyatı Nyu-Yorka SSRİ-dən gələn teleqramları deşifrə etməyə müvəffəq olub və orada Fuksun SSRİ-yə işlədiyinı dair şübhə yaranıb.
Onu İngiltərənin ən yaxşı MI5 müstəntiqi Skardon dindirib. İngiltərədə Skardon kimi insanı psixoloji cəhətdən məhv edə biləcək digər bir şəxs olmayıb. Nəticədə alim sorğu-suallardan bezərək olanları etriaf edib.
İllər sonra sovet kəşfiyyatçısı Kim Filbi kəşfiyyat mütəxəssisləri üçün yazdığı kitabında Fuksun dəhşətli səhvə yol verdiyini bildirib. Bu barədə Kim işdəki bütün sənədləri təhlil etdikdən sonra dəqiq nəticəyə gəlib: “Skardonda heç bir sübut olmayıb. Bütün sorğu-sual qeyri-müəyyən şübhələr üzərində qurulub. Belə hallarda heç vaxt etiraf etməyə ehtiyac yoxdur”.
Müstəntiqlər agentin təqsirini sübuta yetirilmiş hesab etsələr belə, bu, heç də o demək deyil ki, məhkəmə onların arqumentlərini qəbul edib cəza verəcək. Lakin Klausun etirafı məhkəmənin qərarına birbaşa təsir edib. Odur ki, 1950-ci il martın 1-də Klaus Fuks 14 il həbs cəzasına məhkum edilib.
1959-cu ildə o, yaxşı davranışına görə həbsdən azad edilib. İngiltərə hökumətinin onlara işləmək təklifinə baxmayaraq, Fuks Almaniyaya köçüb və ömrünün qalan günlərini orada yaşayıb. Sovet hakimiyəti onun xidmətinə qiymət verməyib, onu heç bir mükafata layiq görməyib.
- Prezident Xankəndidə qonaqları qarşıladı
4 iyul 2025 14:08
- Sibir manyakı - ovçu tayqada insanları ovlayıb, qadınları qaçırıb aylarla saxlayıb
4 iyul 2025 12:42
- DTX-nin Yekaterinburqdan gətirdiyi İbrahimov kimdir ?
4 iyul 2025 09:31
- GÜNAY Qurbanova YENİDƏN Avropa çempionu olub
4 iyul 2025 02:13
- Parlamentin qarşısında EŞŞƏKLƏRLƏ ETİRAZ MİTİNQİ
3 iyul 2025 23:58
- Dalay Lamadan sonra Tibet Buddiziminin aqibəti necə olacaq? - Özü danışdı
2 iyul 2025 22:45
- Azərbaycan və Özbəkistan prezidentləri -Sea Breeze- istirahət mərkəzində olublar (FOTO)
2 iyul 2025 21:29
- Polis bundan sonra da Vətənə və xalqa şərəflə xidmət edəcək - Vilayət Eyvazov
3 iyul 2025 13:00
- Fasiləsiz 90 saat uça bilən quş - Bioloq açıqladı
2 iyul 2025 11:31
- Azərbaycan Polisi 107 yaşında!
2 iyul 2025 10:30
- Prezident Xankəndidə qonaqları qarşıladı
04 iyul 14:08
- Ərdoğan Azərbaycana GƏLDİ
04 iyul 13:56
- Sibir manyakı - ovçu tayqada insanları ovlayıb, qadınları qaçırıb aylarla saxlayıb
04 iyul 12:42
- Bakıda yenə yol çökdü - Cümşüd Cümşüdlünün faciəsi təkrarlana bilər..
04 iyul 12:14
- Pezeşkian Xankəndiyə GƏLDİ
04 iyul 10:19
- Emoməli Rəhmon Füzulidədir - Yenilənib
04 iyul 10:00
- SEVGİ ilə VƏRDİŞİ necə FƏRQLƏNDİRMƏK ? 3 əlamət
04 iyul 09:51
- Rusiya Əfqanıstan İslam Əmirliyini tanıyan ilk ölkə oldu
04 iyul 09:42
- DTX-nin Yekaterinburqdan gətirdiyi İbrahimov kimdir ?
04 iyul 09:31
- GÜNAY Qurbanova YENİDƏN Avropa çempionu olub
04 iyul 02:13
- Məktəbdən çıxan müəllimənin başına torba keçirib QAÇIRANLAR ...
04 iyul 02:01
- Parlamentin qarşısında EŞŞƏKLƏRLƏ ETİRAZ MİTİNQİ
03 iyul 23:01
- Xankəndidən Şuşaya kanatla gedəcəyik- 13 dəqiqəyə...
03 iyul 21:38
- Ukrayna Rusiya Hərbi Dəniz Donanması baş komandanının müavinini məhv etdi
03 iyul 19:59
- Gürcü bədənində rus başı formalaşdırmaq xülyası – Rus şovinizmi və gürcülər...
03 iyul 19:40
- Adil Kərimli mənə dedi: Ya Xalq Artisti, ya da Prezident təqaüdü, hansını istəyirsən ?
03 iyul 14:27
- Ərdoğan sabah Xankəndiyə gələcək
03 iyul 14:14
- Erməni parlamentində Rusiya üstündə DAVA – Butulka ilə VURDU
03 iyul 13:14
- Prezident bu yolun açılışını ETDİ
03 iyul 11:58
- Emin Ağalarov Rusiyadakı konsertini ləğv etdi
03 iyul 11:48
- Koroğlu körpüsündə çat yaranıb? - RƏSMİ AÇIQLAMA
03 iyul 11:23
- Bakıda 14-cü mərtəbədən yıxılan qız SAĞ QALDI
03 iyul 10:40
- Azərbaycanla münasibətlərimiz strateji müttəfiqlik xarakteri daşıyır - Rusiya XİN
03 iyul 10:31
- Japarov da Xankəndiyə gəlir
03 iyul 10:18
- Mələkxanım Eyubovanın həyat yoldaşı - FOTO
03 iyul 09:46
- Bir AĞAC bir İLDƏ 22 kq KARBON-CO2 UDUR və....
03 iyul 02:16
- Azərbaycanın deputatı -Özbəkistanın mədəniyyət elçisi- medalı ilə təltif edilib
03 iyul 02:06
- Seyid Əzim Şirvaninin 190 illiyi qeyd olundu – Gənclər Kitabxanasında
03 iyul 01:15
- Azərbaycan güləşçisi Avropa çempionu olub
03 iyul 00:46
- Araz Ağalarov barəsində icraat başladıldı
02 iyul 23:12