- Rusiya Britaniyanın müsəlman daxili işlər nazirini hədəfə alıb - Kreml mediası Şabanaya böhtanlar yağdırır
- Sumqayıtda xəstəxana həyətindən 8 aylıq qız DÖLÜ TAPILIB
- Bu gün erməni əsilli şəxs Xankəndidə polisə qumbara atdı, atəş açdı...
- Təyyarədən sürətli qatır: 1 saatlıq yolu 15 dəqiqəyə çatdı
- Bakıda bu qəbiristanlığın köçürülməsi təklif olunur
SSRİ-ni ABŞ-nin nüvə hücumundan xilas edən alim – Klaus Fuks

1943-cü il avqustun 19-da Kanadanın Kvebek şəhərində keçirilən görüşdə Böyük Britaniyanın baş naziri Uinston Çörçill və ABŞ prezidenti Franklin D. Ruzvelt birgə atom silahı hazırlamaq barədə razılığa gəliblər.
Nasist Almaniyasının başçısı Adolf Hitler hakimiyyətə gəldikdən sonra Böyük Britaniyaya qaçan və nüvə bombasının yaradılması proqramına qoşulan, əslən alman olan Klaus Fuks ingilis nümayəndə heyətinin tərkibində Manhetten layihəsində iştirak etməyə dəvət edilib.
O vaxt heç kim fizikin sovet kəşfiyyatı ilə əlaqələrindən şübhələnməyib. Lakin məhz onun məlumatları SSRİ-yə öz nüvə bombasını yaratmağa imkan verib.
Sovet kəşfiyyatına ilk addım
1941-ci ilin avqustunda Almaniyada işlədiyi illərdə Kommunist Partiyasına üzv olan Fuks Böyük Britaniyadakı sovet hərbi attaşesinin köməkçisi Semyon Kremerlə əlaqə saxlayıb. Onları vaxtilə Londona mühacirət edən alman Yurgen Kuçinskinin tanış edibmiş. Bundan əlavə, alim II dünya müharibəsi başlayandan ay yarım sonra Almaniyaya qarşı mübarizəyə töhfə vermək üçün sovet nümayəndələrinə də müraciət edib.
Hələ Birminhem universitetində “boru ərintisi” layihəsi çərçivəsində işləyən Fuks sovet nümayəndəsinə atom silahının yaradılmasında ingilis alimlərinin fəaliyyəti haqqında ona məlum olan məlumatları özündə əks etdirən altı səhifəlik hesabat verib.
Hərbi kəşfiyyat tarixi üzrə mütəxəssis Vladimir Lota qeyd edib ki, Kremer ümumilikdə Fuksla dörd dəfə görüşüb. Ondan alınan məlumat sayəsində SSRİ-nin nüvə silahı üzrə proqramın geriliyini müəyyən etmək mümkün olub.
Alimin ABŞ-də olduğu illərdə əldə etdiyi məlumatlar isə SSRİ-ni əməlli-başlı qabağa salıb. O, ABŞ-nin izotopların ayrılması üçün bir neçə zavod tikmək planlarını, Enivitok ərazisində yeni tip atom bombalarının sınaqdan keçirilməsinin nəticələrini, hava və su ilə soyudulmuş qazanların işinin müqayisəli təhlilini, hidrogen bombasının sxematik diaqramını və ən əsası ABŞ-də 1943-1946-cı illərdə Los-Alamosdakı gizli mərkəzdə işlədiyi zaman əldə etdiyi məxfi məlumatları sovet kəşfiyyatına ötürüb. Odur ki, SSRİ-nin atom bombası Amerika layihəsinin oxşarı olub.
Pozulan planlar
SSRİ-nin nüvə silahı əldə etməsi dünyanın “soyuq müharibə”dən qanlı müharibəyə keçməsinin qarşısını alıb. Çünki bu gün etibarlı şəkildə məlumdur ki, Xirosima və Naqasakinin bombalanmasından sonra ABŞ SSRİ-yə nüvə zərbəsi endirməyi planlayıb. Mitio Kaku və Daniel Akselrod tərəfindən yazılan “Nüvə müharibəsində qalib gəlmək: Pentaqonun gizli planları” adlı kitabda göstərilib ki, II dünya müharibəsindən sonra sovet dövləti ilk nüvə sınağı keçirənə qədər ABŞ SSRİ-yə nüvə zərbəsi endirmək üçün doqquz plan hazırlayıb. Onlardan biri, xüsusən, 1957-ci ildə 300 nüvə silahından istifadə etməklə SSRİ ərazisinin bombalanmasına başlamağı nəzərdə tutub.
Sual yaranır ki, ABŞ niyə dərhal zərbə endirməyib?
Məsələ burasındadır ki, o zaman Vaşinqtonun sadəcə olaraq kifayət qədər bombası (1948-ci ildə Amerikanın nüvə arsenalı cəmi 50 atom bombasından ibarət idi), eləcə də onları müəyyən edilən ərazilərə çatdırmaq üçün bombardmançı təyyarələri olmayıb. Bundan əlavə, Birləşmiş Ştatlar SSRİ-nin öz nüvə silahını tez yarada biləcəyinə ehtimal verməyib.
İlk sovet nüvə bombasının sınağı ABŞ-nin bu tip silaha sahiblik inhisarına son qoyub. Bundan sonra Vaşinqton nüvə hücumu planını dayandırıb.
SSRİ-nin nüvə sahəsindəki geriliyini belə tez aradan qaldırmasında böyük rolu kəşfiyyatçılar, onlara məlumat verənlər, o cümlədən Klaus Fuks oynayıb.
Alimin həbsi
1949-cu ilin sentyabrında Britaniya kəşfiyyatı Nyu-Yorka SSRİ-dən gələn teleqramları deşifrə etməyə müvəffəq olub və orada Fuksun SSRİ-yə işlədiyinı dair şübhə yaranıb.
Onu İngiltərənin ən yaxşı MI5 müstəntiqi Skardon dindirib. İngiltərədə Skardon kimi insanı psixoloji cəhətdən məhv edə biləcək digər bir şəxs olmayıb. Nəticədə alim sorğu-suallardan bezərək olanları etriaf edib.
İllər sonra sovet kəşfiyyatçısı Kim Filbi kəşfiyyat mütəxəssisləri üçün yazdığı kitabında Fuksun dəhşətli səhvə yol verdiyini bildirib. Bu barədə Kim işdəki bütün sənədləri təhlil etdikdən sonra dəqiq nəticəyə gəlib: “Skardonda heç bir sübut olmayıb. Bütün sorğu-sual qeyri-müəyyən şübhələr üzərində qurulub. Belə hallarda heç vaxt etiraf etməyə ehtiyac yoxdur”.
Müstəntiqlər agentin təqsirini sübuta yetirilmiş hesab etsələr belə, bu, heç də o demək deyil ki, məhkəmə onların arqumentlərini qəbul edib cəza verəcək. Lakin Klausun etirafı məhkəmənin qərarına birbaşa təsir edib. Odur ki, 1950-ci il martın 1-də Klaus Fuks 14 il həbs cəzasına məhkum edilib.
1959-cu ildə o, yaxşı davranışına görə həbsdən azad edilib. İngiltərə hökumətinin onlara işləmək təklifinə baxmayaraq, Fuks Almaniyaya köçüb və ömrünün qalan günlərini orada yaşayıb. Sovet hakimiyəti onun xidmətinə qiymət verməyib, onu heç bir mükafata layiq görməyib.
- Bakının işğaldan azad edilməsindən 107 il ötür
15 sentyabr 2025 00:55
- Xocalının körpəsi, Türkiyənin müəllimi...
14 sentyabr 2025 13:13
- Səfirimizin katibəsindən nikahdankənar uşağı var? - Aliment vermir
13 sentyabr 2025 19:38
- TİTANİK sərnişinlərini xilas ola olarmış: 1500 insanın taleyini bir gəmi dəyişə bilərdi
13 sentyabr 2025 02:41
- Laima Vaikule: SSRİ-dən ABŞ-a getməklə həyatımı xilas etdim
12 sentyabr 2025 01:14
- Alla Puqaçovadan Putinlə bağlı ŞOK ETİRAF
11 sentyabr 2025 22:45
- Günəş nədən ibarətdir və niyə Yeri yandırmır? - Cavab sizi təəccübləndirə bilər
11 sentyabr 2025 11:22
- NAR və YAŞAT Fondu şəhid övladlarını təbrik etdi - Fotolar
11 sentyabr 2025 01:46
- Beynəlxalq Böhran Qrupundan Bakıya sensasion təklif
10 sentyabr 2025 09:54
- Azərbaycan nümayəndəsi BMT-də komitə sədrinin müavini seçilib
10 sentyabr 2025 00:34
- Bakının işğaldan azad edilməsindən 107 il ötür
15 sentyabr 00:55
- Azərbaycanda Bilik Günüdür
15 sentyabr 00:42
- Rusiya Britaniyanın müsəlman daxili işlər nazirini hədəfə alıb - Kreml mediası Şabanaya böhtanlar yağdırır
14 sentyabr 23:51
- Sumqayıtda xəstəxana həyətindən 8 aylıq qız DÖLÜ TAPILIB
14 sentyabr 18:04
- Bu gün erməni əsilli şəxs Xankəndidə polisə qumbara atdı, atəş açdı...
14 sentyabr 17:43
- Azərbaycan Prezidenti Xocavənd rayonunun Sos kəndində olub
14 sentyabr 16:14
- Bu gün Elçin Mahmudovun doğum günüdür
14 sentyabr 15:20
- Prezident İlham Əliyev Füzuli rayonunun yeni salınacaq Qaraxanbəyli kəndinin təməlini qoyub
14 sentyabr 13:22
- Xocalının körpəsi, Türkiyənin müəllimi...
14 sentyabr 13:11
- BİR ÇÖRƏK QORXUSU - Səməd Qaraçöp
14 sentyabr 11:48
- Təhsil niyə oxuyub-anlama problemini həll edə bilmir ? Könül Aydın Nəhmətova
14 sentyabr 11:02
- Təyyarədən sürətli qatır: 1 saatlıq yolu 15 dəqiqəyə çatdı
14 sentyabr 10:40
- Bakıda bu qəbiristanlığın köçürülməsi təklif olunur
14 sentyabr 10:11
- DSX-nin zabiti ehtiyatsızlıqdan açılan atəşlə öldü - Fotolar
14 sentyabr 09:53
- Bu il bəşəriyyəti tənəzzülə aparan fəlakət olacaq - Vanqa və Nostradamusun PROQNOZU
13 sentyabr 23:03
- Gürcüstanın keçmiş müdafiə naziri həbs olundu
13 sentyabr 22:23
- Səfirimizin katibəsindən nikahdankənar uşağı var? - Aliment vermir
13 sentyabr 19:38
- 2,2 milyon nəfər tədrisə başlayır: İlk dərs bu mövzuya həsr olunacaq
13 sentyabr 16:55
- 1992-ci ildə Baş nazir vəzifəsindən istefa verdim, Heydər Əliyevə zəng vurdum… –Sabiq Baş nazir Həsən Həsənovdan maraqlı açıqlamalar /VİDEO
13 sentyabr 15:35
- Xalq artisti vəfat etdi
13 sentyabr 14:48
- 28 MAY-dan NİZAMİ- yə metro işləməyəcək: Alternativ nəqliyyat necə olacaq?
13 sentyabr 12:09
- Dünyanın ən yaşlı insanı bu türk respublikasında tapıldı - FOTOLAR
13 sentyabr 11:16
- Serbiyada etirazların təşkilinə 4 milyard dollar sərf olunub – Vuçiç
13 sentyabr 10:12
- Ceyhun Əsgərov reabilitasiya mərkəzinə yerləşdirildi
13 sentyabr 10:01
- Elnur Şükürov da azadlığa çıxdı - Foto
13 sentyabr 09:43
- TİTANİK sərnişinlərini xilas ola olarmış: 1500 insanın taleyini bir gəmi dəyişə bilərdi
13 sentyabr 02:41
- Rusiyada yumurta böhranı...
13 sentyabr 00:31
- BMT-dən tarixi qərar - Azərbaycan lehinə səs verdi
12 sentyabr 22:47
- Pensiya yaşına az qalmış şəxslərin işdən çıxarılmasına qadağa qoyulsun - Deputatdan TƏKLİF
12 sentyabr 21:54
- Məktəblərdə telefon işlətmək QADAĞAN EDİLDİ
12 sentyabr 15:11