SSRİ-nin edam kvotası - tutulan 20 milyon şəxsin bir hissəsi hesabat naminə öldürülüb

SSRİ-də 1930-cu illərdə repressiyasının ən bariz forması ölüm hökmü olub və elə miqyasda olub ki, hətta inqilabdan sonrakı illərin edam terroru belə onların fonunda mülayim görünüb. Vətəndaş müharibəsinin bitməsindən 10 il sonra hökumət qəfildən hətta öz daxilində belə ölüm cəzasına layiq yüz minlərlə “xalq düşmənini” aşkarlayıb.
Edamlar üçün “kvota”
Repressiyaların gücləndiyi dövrlərdə mərkəzi hökumət sadəcə olaraq edamlar üçün “kvota” ayırıb. Beləliklə, 1937-ci il iyulun sonunda SSRİ Xalq Daxili İşlər Komissarlığı “Keçmiş qulaqların, cinayətkarların və digər antisovet elementlərinin repressiya edilməsi əməliyyatı haqqında” əmr verib (30 iyul tarixli 00447).
Ümumilikdə 259 450 nəfər həbs edilməli və onların, demək olar ki, hər dörddə biri (72.950 nəfər) güllələnməli idi. Güllələnməli olanların və ya həbs ediləcək şəxslərin siyahılarını tərtib etmək üçün beş gün vaxt ayrılıb. Əmr yerli rəhbərlərə əlavə siyahıların tərtib edilməsi üçün mərkəzdən icazə tələb etmək hüququ verib, lakin onların azaldılması qadağan edilməyib.
Avqustun sonundan etibarən Siyasi Büro sözün əsl mənasında kvotaların artırılması tələbləri ilə dolub. 1937-ci il avqustun 28-dən dekabrın 15-dək edam üçün ümumilikdə 22.500 nəfər, düşərgələrdə həbs üçün isə 16.800 nəfər üçün kvotaların daha da artırılması ilə bağlı təkliflər təsdiqlənib. Lakin yerli hakimiyyət orqanları sakitləşməyib, yeni-yeni kvotalar istəyiblər.
Beləliklə, 1938-ci ilin son günündə Siyasi Büro daha 48 000 nəfərin edam edilməsinə icazə verib. Dörd ay nəzərdə tutulan əməliyyat bir ildən çox davam edib və ilkin razılaşdırılmış kvotadan artıq 200 min insana təsir göstərib.
1920-ci illərin sonundan 1954-cü ilə qədər neçə nəfər edam edilib?
Arxiv sənədlərinə əsasən 1930-1953-cü illərdə əksinqilabçılıqda, dövlət cinayətlərində ittiham olunaraq, məhkəmə və bütün növ qeyri-məhkəmə orqanları tərəfindən 3 778 234 nəfər barəsində hökm və qərarlar çıxarılıb, onlardan 786 098 nəfəri güllələnib.
Məsələn, Minsk yaxınlığındakı Kurapatyda 1937-ci ildən 1941-ci ilə qədər çox sayda insanın güllələndiyi güman edilən bir məzarlıq var. 1922-ci ildən 1937-ci ilin iyuluna qədər Petroqrad-Leninqradda 2248 nəfər güllələnib. 1937-ci ilin avqustundan etibarən edamların miqyası kəskin şəkildə artıb. Sonra Levaşovo qəbiristanlığı yaradılıb. Cəzaların icrası aktlarına görə, burada 46 771 nəfər dəfn edilib ki, onlardan 40 485 nəfəri siyasi motivlərlə güllələnib.
1930-cu ildən 1953-cü ilə qədər bütün SSRİ-də ümumilikdə 786 min adamın güllələnməsi ilə bağlı məlumat şübhə yaradır. QULAQ məhbuslarının xatirələrindən məlum olub ki, düşərgə rəhbərləri bəzən heç bir məhkəmə və istintaq olmadan məhbusları öldürüblər və təbii ki, onların heç biri edam statistikasına daxil edilməyib.
Tutulanların sayı düzdürmü və onların günahı olubmu?
Stalinin ölümündən iki ay əvvəl, 1 yanvar 1953-cü il tarixinə düşərgələrdə, koloniyalarda və həbsxanalarda 2 milyon 625, xüsusi yaşayış məntəqələrində 2 milyon 753 min insan olub. Sürgün edilən köçkünlər və deportasiyaya məruz qalanların sayı 65 min nəfərə çatıb. Beləliklə, ümumilikdə, inzibati sürgünlərin o qədər də çox olmayan kontingenti nəzərə alınmadan, 5,4 milyondan çox sovet vətəndaşı eyni vaxtda azadlıqdan məhrumetmə və ya çox ciddi formada məhdudlaşdırma şəklində repressiyaya məruz qalıb.
Ümumiləşdirilmiş məlumatlar tamamilə aydın deyil və olduqca ziddiyyətlidir. 1937-1938-ci illərdə düşərgələrdən 644 min nəfər azad edilib, 116 min nəfər isə ya öldürülüb, ya da müəyyən səbəblərdən ölüb. Lakin 1937-ci ilin əvvəlindən 1939-cu ilin əvvəlinə qədər məhbusların sayı 496 min nəfər artıb.
1940-cı ildə QULAQ-ın mərkəzləşdirilmiş kartotekasında o vaxta qədər 8 milyona yaxın məhbus haqqında məlumatlar var. 1955-ci ildə QULAQ arxivində 9,5 milyon məhbusun şəxsi işi olub. Təqdim olunan bütün məlumatları ümumiləşdirsək, məlum olur ki, 1920-ci illərin sonundan 1953-cü ilə qədər keçən vaxtda, obrazlı desək, əsrin dörddə biri ərzində ən azı 20 milyon insan sovet həbsxanalarının və düşərgələrinin tikanlı məftillərə əhatələnmiş hasarları arxasında vaxt keçirib.
1988-1989-cu illərdə SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi SSRİ Prokurorluğu ilə birlikdə 856 582 nəfərin işinə baxıb. Yekun hesabata əsasən işi baxılan 844 740 nəfər reabilitasiya olunub. Yəni baxılan işlərdə məhkumların, demək olar ki, 99%-nin günahsız olduğu müəyyən edilib.
Azərbaycanda “böyük terror”un qurbanı olanların sayı haqqında dəqiq məlumat yoxdur. Polşalı tarixçi Tadeuş Svetoxovskiyə görə, Bağırov tərəfindən aparılan təmizləmələrdə 70 min azərbaycanlı öz həyatını itirib. A.Q.Uralova görə isə 1937–1938-ci ildə Azərbaycanda repressiya nəticəsində öldürülən insanların sayı 120 mindir. Təbii ki, 1939-cu il siyahıya alınmasına görə, 3,2 milyon əhalisi olan ölkə üçün 120 min böyük rəqəmdir.
İlkin Nəcəf, xüsusi olaraq Musavat.com üçün
- Fərhad Əhmədovdan 6 milyon dollar rüşvət istənilib - Gəmisinin həbsdən azad olunması üçün...
19 iyul 2025 01:49
- Alimlər nəsli kəsilməkdə olan növləri xilas etməyin yolunu tapdı
19 iyul 2025 01:29
- Prezident Ağdamda açılışda iştirak etdi - FOTOLAR
19 iyul 2025 00:24
- Proporsional seçki sisteminin bərpasına heç bir ehtiyac yoxdur - Əli Hüseynlidən SENSASİON MÜSAHİBƏ
19 iyul 2025 00:28
- Ferma sahibi çobanın arvadı ilə münasibətdə oldu: Ərim şübhələndi, dedim ki, bir daha...– ŞOK
15 iyul 2025 23:03
- Orxon yazıları və ortaq Türk dili təklifi
14 iyul 2025 23:09
- 37 ildir AYB-nin sədriyəm, söz verdiyim kimi vəzifəmdən GEDİRƏM, qoy sevincləri artıq olsun - ANAR
14 iyul 2025 12:58
- AZƏRSUN ilə Müdafiə Nazirliyi arasında OTKAT 20 MİLYON
14 iyul 2025 09:58
- Putin: Rusiya MƏHV olacaq, ya da , ümumiyyətlə, OLMAYACAQ....
14 iyul 2025 09:05
- Aİ-də nə qədər insan yaşayır? - Ən çox əhaliyə sahib ölkə bəlli oldu
12 iyul 2025 17:42
- Fərhad Əhmədovdan 6 milyon dollar rüşvət istənilib - Gəmisinin həbsdən azad olunması üçün...
19 iyul 01:49
- Alimlər nəsli kəsilməkdə olan növləri xilas etməyin yolunu tapdı
19 iyul 01:29
- AMAZONİYA - Azərbaycanda qadın dövləti
19 iyul 01:17
- NAXÇIVAN hoteli sökülür
19 iyul 00:56
- Prezident Ağdamda açılışda iştirak etdi - FOTOLAR
19 iyul 00:24
- Proporsional seçki sisteminin bərpasına heç bir ehtiyac yoxdur - Əli Hüseynlidən SENSASİON MÜSAHİBƏ
18 iyul 23:50
- Azərbaycan MDB-dən çıxır? - Rusiyadan cavab
18 iyul 22:45
- Prezident onlara müraciət ünvanladı
18 iyul 11:51
- Məzuniyyətə gələn hərbçimiz özünü evində ASDI
18 iyul 11:33
- Belçika parlamentindən Azərbaycana qarşı ədalətsiz və qərəzli qətnamə
18 iyul 10:46
- Alen Simonyan boşaldı - Modellə sevgilidir
18 iyul 10:26
- Suriyanın bölünməsinə icazə verməyəcəyik
18 iyul 09:43
- Ersin Tatar: İlham Əliyev hər zaman bizə sahib çıxıb
18 iyul 09:18
- Rusiya Kilsəsi: Seks cənnətə aparan yoldur
18 iyul 01:56
- Şıxlinski mənim xahişimlə saxlanıldı, Nisanovun bazarı... - Mironov
18 iyul 00:20
- Əli Həsənovla Səttar Möhbalıyevin qudalığı BİTDİ...
17 iyul 23:43
- Ukraynada yeni baş nazir: Müstəqillik tarixində ikinci dəfə...
17 iyul 23:29
- Prezident İlham Əliyev və Qurbanqulu Berdiməhəmmədov Şuşada nahar ediblər (FOTO)
17 iyul 22:45
- Rusiyada general dələduzluğa görə həbs edildi
17 iyul 21:55
- İki bacı çayda boğulub öldü
17 iyul 21:36
- Adəm Məmmədov həbsdə qaldı - ZON-a köçürüləcək
16 iyul 20:42
- 1 qramı 5000 dollardan başlayır: Qazaxıstanda dünyanın ən bahalı metalı hasil olunur
16 iyul 01:07
- Kətan toxumu, qaynar su... - Minlərlə manatınız cibinizdə qalacaq
15 iyul 23:28
- Ferma sahibi çobanın arvadı ilə münasibətdə oldu: Ərim şübhələndi, dedim ki, bir daha...– ŞOK
15 iyul 23:03
- Rusiya Şahin Şıxlinskinin oğlunu həbs etdi
15 iyul 22:36
- İlham Əliyev: Demokratiya və Milli Birlik Günü güclü və sarsılmaz iradənin tarixdir
15 iyul 12:31
- Hansı Avropa ölkələrində ən yüksək maaş verilir?
15 iyul 11:42
- Tibbin atası İbn-i Sina-dan şəkər xəstəliyinə çarə
15 iyul 11:01
- Putin: Rusiyada QADIN çatışmır – Statistikanı özü etiraf etdi
15 iyul 01:21
- Məleykə Abbaszadə qadınları SAĞMAL İNƏKLƏ müqayisə etdi: Gündə sağılmaq ağırdır..
15 iyul 00:33