İntiqam Qasımzadənin tanınmağa nə ehtiyacı var?

II YAZI

Azərbaycanda onlarla müxtəlif təyinatlı jurnal, qəzet, sayt, xəbər agentlikləri fəaliyyət göstərir. Onlardan bəzilərinin redaktorları cəmiyyət tərəfindən kifayət qədər yaxşı tanınır. Heç şübhəsiz ki, tanınmaq redaktorların işi, peşə fəaliyyətləri ilə əlaqədardır. Lakin bu günə kimi cəmiyyətə hansınınsa “peşəkar redaktor” kimi tanıtmağa cəhd göstərildiyini müşahidə etməmişəm. Ümumiyyətlə, otuz illik müstəqil inkişaf prosesində hələ də ələnməkdə olan mətbu və ədəbi nəşrlər sırasında peşəkar, yaxud qeyri-peşəkar məsələsi daha gündəm mövzusu deyildir. Söz azadlığı təmin olunmuş hüquqi dövlət Azərbaycan Respublikasında mətbuat və ədəbiyyatın inkişafında artıq müəyyən yol keçilmişdir ki, bu da peşəkarlığın artırılmasında təcrübə funksiyasını oynamışdır.

“Azərbaycan” jurnalının onuncu (2022) sayında çap olunmuş müsahibə ilə bağlı münasibətim cəmiyyət tərəfindən birmənalı qarşılanmadı. Tərəfsizlik, dürüstlük mövqeyi göstərənlərdən fərqli olaraq kortəbii şəkildə jurnalın baş redaktoru İntiqam Qasımzadənin müdafiəsinə qalxanlar çoxluq təşkil etdi. Hələ də demokratikləşməkdə olan cəmiyyətdə bu, gözləniləndir və tərəfimizdən anlaşıqlı qarşılanır. Belə ki, onların şəxsini müdafiə etməyə cəhd göstərdikləri baş redaktorun peşə fəaliyyətindən xəbərləri yoxdur. Sözsüz ki, jurnalın son bir ildə hansı qüsur və nöqsanlarla çap olunduğundan da məlumatsızdırlar. Eyni zamanda səksən yaşını haqlamaqda olan, bu vaxta qədər özünü ədəbiyyat və mədəniyyət sahəsində bacardığı qədər tanıdan bu adamın yersiz arqumentlərlə cılız müdafiəyə, məncə, ehtiyacı yoxdur. Bununla baş redaktora yarınmağa çalışan bəziləri özlərini gülünc vəziyyətə salırlar.

Onlardan fərqli olaraq mən İntiqam Qasımzadənin baş redaktorluğu ilə nəşr olunan “Azərbaycan” jurnalını vaxtaşırı oxuyuram. Dəfələrlə avtobusda, metroda və digər ictimai yerlərdə vətəndaşlardan yaxınlaşıb fikirlərini ifadə edənlər olub:

- “Azərbaycan” jurnalı indi də çıxır?

- Bu, həmin o məşhur “Azərbaycan” jurnalıdır?

- Bir vaxtlar necə də sevə-sevə oxuyardıq. Heyf... o jurnaldan...

- Bu jurnal əvvəlki jurnal deyil, bayağıdır, oxumağa bir şey tapmırsan... və s. və i.a...

Bəli, bu cür ifadələrlə dəfələrlə üzləşmişəm və bunu yoxlamaq üçün istənilən şəxsin eksperiment keçməsi mümkündür. Nəzərə alsaq ki, son 25 ildə ədəbi-bədii dərgiyə İntiqam Qasımzadə rəhbərlik edir, onda jurnalın səviyyəsinin (reytinqinin) aşağı düşməsində onun xidmətləri danılmazdır. Boş yerə “elin gözü tərəzidir”, - deməyiblər.



Jurnalın səviyyəsinin aşağı enməsini müəyyənləşdirmək məqsədilə son bir ildəki nəşrləri vərəqləmək kifayətdir. Yanvar, 2022-ci il sayında Hafiz Əmirxanovun mübarək şəkili və imzası altında dörd qəzəl çap olunub. Həmin qəzəllər bir ay sonra çıxan jurnalın fevral (2022) sayında təkrarən Hafiz Əlimərdanov imzası altında verilib. Son vaxtlar az sayda şair qəzəl yaradıcılığı ilə məşğul olduğundan belə incə məqam dərhal oxucunun gözünə sataşır. Çox təəccüb edirəm ki, jurnalın orqanı olduğu Azərbaycan Yazıçılar Birliyi üzvlərindən heç kimin bundan xəbəri olmayıb. Heç “peşəkar baş redaktoru” kortəbii müdafiə edənlər də bunu görməyiblər. Məncə, görüb xəbər tutsaydılar, dərhal rəhbərliyə məlumat çatdırardılar.

İndi siz deyin, peşəkarlıq budurmu?

Fərz edək ki, qəzəllər Hafiz Əlimərdanlınındır və səhvən başqasının adı və şəkli altında çap olunub. İstənilən redaktor bunu jurnalın növbəti nömrəsində qeyd edib, müəllifdən və oxuculardan üzr istəməli, əsl qəzəl sahibinin yaradıcılığından yeni nümunələr çap etdirməli idi. Bəs İntiqam Qasımzadə necə edib?

Budurmu peşəkarlıq?

“Azərbaycan” jurnalının mart-aprel (2022) (iki ayda bir nömrə jurnal çıxartmaqla bunlar nəyə nail olmaq istəyirlər – növbəti yazılarımda buna aydınlıq gətirəcəyəm) sayında kifayət qədər yaxşı tanınan, oxucular və xüsusən də gənc qələm sahiblərinin sevimlisinə çevrilmiş bir imza sahibinin romanı çap olunub. Jurnalda roman, özü də kiçik həcmli romanın çap olunması oxucular üçün də sevindiricidir. Elə romanın ilk səhifəsində dalbadal iki cümlə “idi” ilə bitir. (“Bu qız İlahənin rəfiqəsi Lamiyə idi. Onların evi üç fin yuxarıda idi”. Səh.24) Bu, necə olub ki, “peşəkar baş redaktor”un diqqətindən yayınıb? Bəs İntiqam Qasımzadə müsahibəsində deyir ki, peşəkarlıq “başqasının əsərinə özününkü kimi yanaşmaq, qayğı göstərməyi bacarmaq, öz yazısı kimi baxmaq” deməkdir. Budurmu “peşəkar baş redaktor”un əsərə can yandırmağı? Özü də kimin əsərinə? İntiqam Qasımzadəyə hər yerdə böyük hörmət və ehtiramla yanaşan, yeri gəldi-gəlmədi haqqında ağızdolusu təriflər yağdıran bir adamın əsərinə belə “qayğı” göstərmək anlaşılandırmı?

Sonrakı səhifələrdə nə qədər desən nöqsan var. Adamda belə təəssürat yaranır ki, müəllif (səhvən, ya təsadüfən) əsərinin qaralamasını göndərib və redaksiya işçiləri baxmadan çapa veriblər.

“...heç vaxt onları naümid (?) qoymurdu, onlara analıq edirdi”.

“...nəsə çətinliyiniz olsa, evdəkiləri narahat etməyin, nə sözünüz olsa, mənə deyin”.

“...əlləriylə onun yanağından göz yaşlarını silir, ona ürək-dirək verirdi”.

“...sorğu-suala tutmağa başladı”.

“...danışmağa başladı”. (bura qədər 25-ci səhifədəndi)

“...köksünü ötürüb dedi:”

Dalbadal “...bu məhəlləyə”, “Bu məhəllələrdə...”, “Bu məhəllələrdə...” (səh.26)

“Sazaq adamları kimi evlərə təpmişdi...” (səh.49)

“...qarsaladı...” (səh.51)

...və digər yamaq və yerinə düşməyən epizodlar...

Başqa bir adamın yazısında (səh.104) bir cümlədə üç dəfə “ki” bağlayıcısı işlədilib. (Yeri gəlmişkən, bunu xüsusilə qeyd etməliyəm. Üç və daha artıq “ki” bağlayıcısını “Azərbaycan” jurnalının nəsr şöbəsinin müdiri 75 yaşını çoxdan arxada qoymuş Məmməd Oruc və digər məşhurlar daha çox işlədirlər. Onlar və Məmməd Orucun əsərləri barədə ayrıca yazım olacaq)


İntiqam Qasımzadə

Təkcə 2022-ci ildə deyil, başqa illərdə də jurnalın nəşrində ciddi nöqsanlar olub. Bir vaxtlar bəh-bəhlə təriflənən, cəmiyyətə böyük yazıçı kimi tanıtdırılmağa cəhd göstərdikləri, sonda cəmiyyətin mənfi “əxlaq kodeksi”nə çevrilən Hüseynbala Mirələmovun zəif, cəmiyyətə heç bir mənəvi və estetik zövq aşılamayan əsərləri neçə illər “Azərbaycan” jurnalının səhifələrini bəzəyib.

Jurnalın çapından xəbəri olmadan kortəbii şəkildə İntiqam Qasımzadəni müdafiə etməyə cəhd göstərənlər buyurub kitabxanalara müraciət edə, müxtəlif nüsxələrini götürüb sevə-sevə oxuya bilərlər.

İntiqam Qasımzadənin kortəbii müdafiəsinə qalxanlar həm də məni fərdi düşünməkdə qınayırlar. Son altı il müddətində təkcə mənə qarşı deyil onadək fərqli yazı tərzi ilə seçilən qələm sahibinə qarşı belə haqsızlıqları aşkar etmişəm. Sadəcə, onlar reallıqla barışıblar, mübarizə aparmaq, haqlarını müdafiə etmək iqtidarında deyillər. Onların dəstəyinə zərrə qədər də olsun ehtiyacım yoxdur. Odur ki, adlarını da çəkmirəm. Haqlı olduğum üçün bunları qeyd etməyi özümə borc bilirəm. Çünki İntiqam Qasımzadənin və rəhbərlik etdiyi kollektivin yaradıcılığıma qarşı bircə iradları var: “Sənin yazı tərzin bizim jurnala uyğun deyil!”

XXI əsrdə yaşayırıq, otuz ildən artıqdır ki, müstəqilik. Müstəqillik şəraitində ədəbiyyatımızı dünya səviyyəsinə çıxartmağa cəhd göstərməli, çalışmalı olduğumuz halda, hələ də qarşımızda sosializm düşüncəli, şablon fikirlərlə silahlanmış insanları görürük. “Sənin yazı tərzin...” Cənablar, bəlkə mən də sizin istəyinizə uyğun şablon, bayağı yazmağa başlayım? Bacararammı? Bacarmaram, mən sizin kimi kütlədən biri deyiləm, fərqli yazı üslubum var, personajlarım mübarizdir, xarakter göstərməyi bacarırlar. Təəssüf ki, cılız düşüncənizlə heç vaxt bunu başa düşməyəcəksiniz.

Son olaraq bunu qeyd etmək bəlkə də yerinə düşərdi. Azərbaycanda niyə böyük ədəbiyyat yaranmır? Bu sual çox imza sahibi kimi məni də uzun illərdir ki, düşündürür. Qənaətimə görə, böyük ədəbiyyatın yaranmasına ictimai zəmin olmalıdır. Hələ də davam edən sosrealizm düşüncəli insanların ədəbi kürsülərdə əyləşməsi yarana biləcək böyük ictimai zəmini ədəbiyyatın əlindən alıb. Bu, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sonuncu qurultayında özünü növbəti dəfə cəmiyyətə nümayiş etdirdi. Bu minvalla ədəbiyyatda inkişaf və dünya çapına çıxmaq şanslarının olacağını yalnız mənim kimi sadəlöhv insanlar düşünə bilər.

Hörmətlə:
Əli BƏY AZƏRİ