Səhərlər gözlərimizi açanda bəzən ay işığında qaçdığımızı, bəzən çoxdan dünyasını dəyişmiş bir insanla danışdığımızı, ya da reallıqla heç bir əlaqəsi olmayan qəribə hadisələrin içində olduğumuzu xatırlayırıq.

Bütün bu görüntülər – yuxular – haradan gəlir? Niyə beynimiz yatarkən belə səhnələr yaradır?

Yuxu görmək sadəcə bir təsadüfdürmü, yoxsa bu, insan beyninin dərinliklərində baş verən zəruri bir prosesin izahıdır?

Beyin heç vaxt yatmır

Yuxu görməyimizlə bağlı araşdırmalar göstərir ki, beynimiz yatarkən belə tamamilə istirahət etmir. Əksinə, REM (Rapid Eye Movement – Sürətli Göz Hərəkətləri-red.) adlanan bir yuxu fazasında beyin aktivləşir və bu zaman insanların əksəriyyəti yuxu görür.

REM yuxusu zamanı beyin bir növ “xəyali teatr” qurur – burada aktyor da, rejissor da, tamaşaçı da eyni anda biz özümüz oluruq.

Nevroloqlar yuxuların bir neçə funksiyası ola biləcəyini iddia edirlər:

Emosional emal: Gün ərzində yaşadığımız hisslər və təcrübələr yuxular vasitəsilə emal edilir. Travmalar, qorxular və sevinclər bu “emal fabriki”ndə işlənir.

Yaddaşın möhkəmləndirilməsi: Beyin yatarkən məlumatları uzunmüddətli yaddaşa ötürür. Məhz bu mərhələdə yuxular keçmiş xatirələrlə yeni məlumatlar arasında bağlantılar yaradır.

Simulyasiya funksiyası: Bəzi alimlər yuxuları gələcəkdə qarşılaşa biləcəyimiz situasiyalara hazırlıq kimi izah edirlər – bir növ “zehni məşq” kimi.

Yuxular və psixologiya

Psixoloq Ziqmund Freyd yuxuları “şüuraltının pəncərəsi” adlandırmışdı. O düşünürdü ki, insanlar yuxuda realda cəsarət etmədikləri arzularını yaşayırlar. Bu nəzəriyyə günümüzdə tam qəbul olunmasa da, yuxuların psixoloji vəziyyətimizlə sıx bağlı olduğu inkar edilmir. Məsələn, depressiyada olan şəxslər daha qaranlıq və narahat yuxular gördüklərini bildirirlər.

Niyə bəzən heç yuxu xatırlamırıq?

Əslində hamımız yuxu görürük, lakin hər zaman onu xatırlamırıq. Yuxunu yadda saxlamaq üçün bir neçə saniyəlik oyanma anı vacibdir. Əgər bu an baş vermirsə, yuxu yaddaşdan silinir. Həmçinin, stress, yuxusuzluq və bəzi dərmanlar yuxuları xatırlama qabiliyyətimizi azalda bilər.

Orta hesabla insan ömrünün təxminən 6 ili yuxu görməkdə keçir.

Körpələr böyüklərə nisbətən daha çox yuxu görür – bu da beynin inkişafı ilə əlaqələndirilir.

Əsrlərdir insanlar yuxulara mənalar verirlər. Müxtəlif mədəniyyətlərdə yuxular bəzən xəbərdarlıq, bəzən mesaj, bəzən isə gələcəyin açarı kimi qəbul olunub. Elmi baxımdan isə bu şərhlər subyektivdir.

Yuxular insan zehninin hələ də tam açılmamış sirlərindən biridir. Elm bu mövzuda irəliləsə də, hər bir yuxu fərdidir – bəlkə də buna görə onlar bu qədər maraqlıdır. Ola bilsin ki, yuxular beynimizin özünü ifadə etmək formasıdır. Və bəlkə də, gecələr gördüyümüz yuxular gündəlik həyatımızın görünməyən davamıdır – daha səmimi, daha açıq və daha real...