4 dekabr ÖMƏR XƏYYAMın xatirə günüdür
Günün sitatı4 dekabr 2024 14:19

Qiyasəddin Əbu əlFəth Ömər ibn İbrahim Xəyyam Nişapuri 18 may 1048-ci ildə Xorasan vilayətinin Nişapur şəhərində sənətkar ailəsində anadan olmuşdur. Onun sənətkar ailəsində dünyaya gəlməsini soyadı da sübuta yetirir.
Xəyyam “çadır ustası” mənasını verir. O, “Xəyyam” təxəllüsünü atasının sənətindən almışdır.
O, riyaziyyat, həndəsə, fızika, astronomiya kimi dəqiq elmlərə yiyələnmiş, fəlsəfəni, sufıliyi, Quranşünaslığı, tarixi, hüquqşünaslığı dərindən öyrənmiş, ərəb dilinə və ədəbiyyatına mükəmməl yiyələnmişdir. Ömər Xəyyam astrologiyanın, musiqi nəzəriyyəsinin mahir bilicisi olmuşdur. O, Qurani-Kərimi əzbər bilməklə yanaşı, onun bütün ayələrinin dəqiq təfsirini də verə bilmişdir.
Miladi tarixi ilə 1074, hicri tarixi ilə 467-ci ildə Sultan Məlikşah tərəfindən İsfahanda rəsədxana tikilir və Şərqin ən tanınmış astronomları bu rəsədxanaya cəlb olunur. Xəyyam Nizamülmülkün təkidi ilə saray rəsədxanasının rəisi təyin edilmişdi.
Ömər Xəyyam 18 il bu rəsədxanaya rəhbərlik edir.
Ömər Xəyyamın elmi məşğuliyyətinin başlıca istiqaməti riyaziyyat olmuşdur. İyirmi beş yaşında ilk elmi kəşflərini etmişdir. “Cəbr problemlərinin isbatları haqqında traktatı” Xəyyamı böyük alim kimi tanıtmışdır.
Onun Günəş sisteminin heliosentrik nəzəriyyəsini Kopernikdən çox-çox əvvəl irəli sürməsi də bildirilir.
O, parodiyaya meyil etmiş, misli görünməmiş mənalı rübailər yazmışdır. O, saraylarda yaşamamış, azad yaşamağı üstün tutmuşdur. Çoxları onu bütün dünyada məşhur rübailərin müəllifı kimi tanıyır. XX əsrin əvvəllərində Böyük Britaniyada tikilmiş ən böyük sərnişin gəmisi olan “Titanik” aysberqə çırpılıb batan zaman göyərtəsində 13 milyon sterlinq məbləğində sərvətlə yanaşı, Ömər Xəyyamın qədim əlyazması - “Rübaiyyat”ın olması da məlumdur. Bu, xristian aləmində də Ömər Xəyyam yaradıcılığına böyük marağın sübutudur.
Xəyyam musiqinin riyazi nəzəriyyəsini də işləyib hazırlamışdır.
Xəyyam evlənməyib, qapalı həyat tərzi keçirib. Onu anlaya bilməyən, yaxud anlamaq istəməyən ruhanilərin daimi təqiblərindən həmişə qorxu içində yaşayıb.
Yazılanlara görə, o, həyatının son saatlarında İbn Sinanın “Şəfa kitabı”nı diqqətlə oxuyurmuş. “Tək və cəm” bölməsinə çatanda səhifələr arasına əlfəcin qoyub və yanındakılara vəsiyyət etməkdən ötrü lazımi adamları çağırmaq tapşırığı verib. Bütün günü heç nə yeməyib, heç su da içməyib.
Ömər Xəyyam yaxınlarına deyirmiş ki, “Qəbirim elə yerdə olacaq ki, yaz fəsilində əsən meh onu çiçəklərə qərq edəcək”.
O, həm Şərqdə və ələlxüsus Qərbdə özünün müdriklik, yumor və satira dolu, bəzən də bir qədər qaba səslənən rübailəri ilə məşhurdur.
Şərqdə uzun müddət yaddaşlardan silinən Xəyyamın rübailəri Avropaya Edvard Fitsjeraldın tərcümələri ilə qədəm qoyur və görünməmiş uğur əldə edir.
Ömər Xəyyam qeyri-adi istedada malik idi. O, “QuraniKərim”i əzbərdən bilməklə yanaşı, onun bütün ayələrinin dəqiq təfsirini də verə bilmişdi. Şərqin ən bilikli ilahiyyatçıları Xəyyamdan məsləhət alırdılar.
Xəyyam lüğətində şərab sözü yalnız dərd-qəmi unutmaq, laübalı olmaq mənasında işlənmir. Həmin söz həyat neməti mənasındadır. Həyat nemətlərindən insan səmərəli istifadə edə bilməyəcək, ömrünü cahilcəsinə keçirəcəksə, belə ömür nəyə lazımdır? Həmin əqidə ilə yaşayan şair “fələyə” ona görə nifrət edir ki, guya “haqq və ədalət” mənbəyi olan fələk zəhmətkeş və nəcib insanı həmişə möhtac etmişdir:
Ey fələk, xəsisə izzət verirsən,
Ev, hamam, dəyirman, sərvət verirsən.
Sənin tək fələyə tüpürmək gərək,
Azad adamlara zillət verirsən.
Ev, hamam, dəyirman, sərvət verirsən.
Sənin tək fələyə tüpürmək gərək,
Azad adamlara zillət verirsən.
Olsa şərab, mütrüb,bir gözəl canan,
Bir axar su olsa, bir də gülüstan.
Bu əsil cənnətdir, cəhənnəm sözü,
Boş sözdür, inanma ona heç zaman.
Bir axar su olsa, bir də gülüstan.
Bu əsil cənnətdir, cəhənnəm sözü,
Boş sözdür, inanma ona heç zaman.
O, “Həkim” ləqəbi ilə də yazıb-yaratmışdır.
Ömər Xəyyam 1131-ci ildə öz şəhəri Nişapurda İbn Sinanın “Müalicə haqqında kitab”ını (“Şəfa kitabı”) sinəsinə sıxaraq ölmüşdür. Eretik (küfr) mövzularda yazdığına görə ruhanilər onun müsəlman qəbiristanlığında basdırılmasına etiraz etmişlər. Şair öz bağçasında dəfn edilmişdir.
Avropada onun yaradıcılığını XVIII əsrdə öyrənməyə başlamışlar.
Xəyyamın rübailəri Hafizin, Sədinin, Sənainin və Əttarın divanlarına qarışmışdır.
*****************************************************
Mənbə: Ramil Əliyev - “Orta əsrlər Şərq intibah ədəbiyyatı tarixi” kitabından, Müəllim nəşriyyarı, Bakı – 2014
Oxşar xəbərlər
- Elə bilirdim ürəyim tab gətirməz, getdim, tamam başqa insan oldum...- Polad Həşimovun XANIMI
12 iyul 2025 14:28
- Ermənistan mediası sülh müqaviləsinin detallarını açıqladı – Zəngəzur dəhlizi, separatçılığa qarşı öhdəlik və...
11 iyul 2025 17:51
- Bu gün Azərbaycanda Diplomatiya Günüdür
9 iyul 2025 02:37
- Prezident yeni REKTOR təyin etdi
7 iyul 2025 16:03
- Akademik Yusif Məmmədəliyevin 120 illiyi qeyd ediləcək (SƏRƏNCAM)
5 iyul 2025 23:31
- Azərbaycanda BAYRAM- Qeyri-iş günü bir də 4 aydan sonra olacaq
30 iyun 2025 10:46
- Ağsuda əməliyyat: 2 ay əvvəl Prezidentin MEDAL verdiyi Sənan Feyzullayev həbs olundu
29 iyun 2025 16:02
- Milli mətbuatımızın banisi Həsən bəy Zərdabinin doğum günüdür
28 iyun 2025 11:39
- Prezident Mingəçevirdə Çin şirkətinin rəhbərini qəbul etdi
24 iyun 2025 23:53
- Zeynəb Xanlarovanın oğlu bu qurumda YÜKSƏK VƏZİFƏDƏ İŞLƏYİR
23 iyun 2025 23:48
Xəbər lenti
- Fərhad Əhmədovdan 6 milyon dollar rüşvət istənilib - Gəmisinin həbsdən azad olunması üçün...
19 iyul 01:49
- Alimlər nəsli kəsilməkdə olan növləri xilas etməyin yolunu tapdı
19 iyul 01:29
- AMAZONİYA - Azərbaycanda qadın dövləti
19 iyul 01:17
- NAXÇIVAN hoteli sökülür
19 iyul 00:56
- Prezident Ağdamda açılışda iştirak etdi - FOTOLAR
19 iyul 00:24
- Proporsional seçki sisteminin bərpasına heç bir ehtiyac yoxdur - Əli Hüseynlidən SENSASİON MÜSAHİBƏ
18 iyul 23:50
- Azərbaycan MDB-dən çıxır? - Rusiyadan cavab
18 iyul 22:45
- Prezident onlara müraciət ünvanladı
18 iyul 11:51
- Məzuniyyətə gələn hərbçimiz özünü evində ASDI
18 iyul 11:33
- Belçika parlamentindən Azərbaycana qarşı ədalətsiz və qərəzli qətnamə
18 iyul 10:46
- Alen Simonyan boşaldı - Modellə sevgilidir
18 iyul 10:26
- Suriyanın bölünməsinə icazə verməyəcəyik
18 iyul 09:43
- Ersin Tatar: İlham Əliyev hər zaman bizə sahib çıxıb
18 iyul 09:18
- Rusiya Kilsəsi: Seks cənnətə aparan yoldur
18 iyul 01:56
- Şıxlinski mənim xahişimlə saxlanıldı, Nisanovun bazarı... - Mironov
18 iyul 00:20
- Əli Həsənovla Səttar Möhbalıyevin qudalığı BİTDİ...
17 iyul 23:43
- Ukraynada yeni baş nazir: Müstəqillik tarixində ikinci dəfə...
17 iyul 23:29
- Prezident İlham Əliyev və Qurbanqulu Berdiməhəmmədov Şuşada nahar ediblər (FOTO)
17 iyul 22:45
- Rusiyada general dələduzluğa görə həbs edildi
17 iyul 21:55
- İki bacı çayda boğulub öldü
17 iyul 21:36
- Adəm Məmmədov həbsdə qaldı - ZON-a köçürüləcək
16 iyul 20:42
- 1 qramı 5000 dollardan başlayır: Qazaxıstanda dünyanın ən bahalı metalı hasil olunur
16 iyul 01:07
- Kətan toxumu, qaynar su... - Minlərlə manatınız cibinizdə qalacaq
15 iyul 23:28
- Ferma sahibi çobanın arvadı ilə münasibətdə oldu: Ərim şübhələndi, dedim ki, bir daha...– ŞOK
15 iyul 23:03
- Rusiya Şahin Şıxlinskinin oğlunu həbs etdi
15 iyul 22:36
- İlham Əliyev: Demokratiya və Milli Birlik Günü güclü və sarsılmaz iradənin tarixdir
15 iyul 12:31
- Hansı Avropa ölkələrində ən yüksək maaş verilir?
15 iyul 11:42
- Tibbin atası İbn-i Sina-dan şəkər xəstəliyinə çarə
15 iyul 11:01
- Putin: Rusiyada QADIN çatışmır – Statistikanı özü etiraf etdi
15 iyul 01:21
- Məleykə Abbaszadə qadınları SAĞMAL İNƏKLƏ müqayisə etdi: Gündə sağılmaq ağırdır..
15 iyul 00:33
Video & Fotoqalereya
Video
Fotoqalereya