Dünya universitetlərin reytinqi - Ölkəmiz heç ilk üçminlikdə də deyil

Ötən ayın son günü Webometrics.info süni intelekt proqramı 2022-ci ilin nəticələrinə görə, dünyanın 30 mindən çox universitetlərinin reytinq cədvəlini öz saytında dərc edib. Bu reytinq qurumu insan subyektivizmindən çox uzaq olan, süni intelekt əsasında çalışan ən obyektiv reytinq (universitetlər üzrə) qurumudur. https://www.webometrics.info/en/world
Materialların təhlili bir neçə nəticə əldə etməyə imkan verir:
- Həmişə olduğu kimi, bu ildə də top yüzlüyə bir dənə də olsun müsəlman ölkələrində fəaliyyət göstərən universtieti düsə bilməyib, top yuzlukdə daha çox ingilis universitetləri düşüb. İlk 20-likdə 17 ABŞ, 3 Britaniya və bir Kanada uneivrsiteti yer almışdır. Bu ölkələrin hamısı ingilislərə məxsusdur. Eyni durum digər 100 univresitetin təhlili zamanı görünür. Top yüzlukldə olan universitetlərin hamısı inkişaf etmiş ölkələrə aiddir. Buradan cıxan əsas qanunauyğunluq: Universitetlərni səviyyəsi ilə ölkələrin inkişaf səviyyəsi düz mütənasibdir. Bir ölkənin inkişaf səviyyəsini xarakterizə etmək üçün geniş analizə ehtiyac qalmır, yalnız həmin ölkənin universitetlərinin reytinqinə baxmaq kifayət edir.
Cədvəl 1. Dünya universitetlərinin reytinqi
Det. |
Country |
Det. |
Country |
|||||
1 |
1 |
1 |
1 |
|||
2 |
3 |
2 |
4 |
|||
3 |
1 |
3 |
15 |
|||
4 |
4 |
4 |
27 |
|||
5 |
15 |
5 |
5 |
|||
6 |
8 |
10 |
8 |
|||
7 |
6 |
80 |
10 |
|||
7 |
5 |
15 |
23 |
|||
9 |
9 |
7 |
18 |
|||
10 |
16 |
35 |
7 |
|||
11 |
14 |
12 |
19 |
|||
12 |
20 |
6 |
14 |
|||
13 |
21 |
8 |
20 |
|||
14 |
11 |
13 |
29 |
|||
15 |
44 |
11 |
6 |
|||
16 |
35 |
24 |
13 |
|||
17 |
27 |
9 |
24 |
|||
18 |
10 |
31 |
57 |
|||
19 |
13 |
22 |
53 |
|||
20 |
30 |
14 |
33 |
- Müsəlman ölkələri üzrə universitetlərin vəziyyəti daha acınacaqlıdır. Dünya reytinqində müsəlman universitetlərinin ilk tutduğu yer 289-cu yerdir. Bu yerə Malaziyanın Malaya universiteti iddia edir. İkinci yerı İranın Tehran universiteti (293-cü yer) tutur. Müsəlman universitetləri içərisində 3-cü yeri Səüdiyyə Ərəbistanının Kral universiteti tutur. Təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, həmişə müsəlman universitetləri içərisində birinci yeri tutan Türkiyə universitetləri hazırda çox geriləyiblər. Türkiyədən dünya reytinqinə düşən ilk universiteti Ortadoğu Texnik Universiteti yalnız 525-ci yerdə qərarlaşıb. Bu müsəlman ölkələri üzrə yalnız 4-cü yerdir. (Cədvəl 2)
Cədvəl 2. Azərbaycana qonşu ölkələrin (ölkə daxilində) universitetlərinin reytinqi
Ölkə reytinqi |
Dünya üzrə r. |
Universitet adı |
Ölkə adı |
|||
1 |
202 |
Lomonosov ad. MDU |
Rusiya F. |
0 |
0 |
0 |
1 |
289 |
Malaya Universiteti |
Malaziya |
440 |
373 |
241 |
1 |
293 |
Tehran Universiteti |
İran-fars |
547 |
398 |
203 |
1 |
320 |
Səudyyə Kral Universiteti |
Saud.Ərəbistanı |
1019 |
380 |
122 |
1 |
525 |
Orta Doğu Teknik Üniversitesi |
Türkiyə |
566 |
522 |
696 |
1 |
827 |
Komsat İnf. Texn. institutu |
Pakistan |
4809 |
1064 |
253 |
1 |
848 |
Təbriz Tibb University |
Cənubi Azərbaycan |
3190 |
595 |
540 |
1 |
906 |
Nazarbayev Universiteti |
Qazağıstan R |
1261 |
892 |
1123 |
1 |
1450 |
Tbilisi Dövlət Universiteti |
Gürcüstan |
3889 |
1745 |
1202 |
1 |
2997 |
Yerevan Dövlət Universiteti |
Ermənistan R |
4664 |
2458 |
3679 |
1 |
3429 |
Bakı Dövlət Universiteti |
Azərbaycan R |
8567 |
3117 |
3151 |
2 |
3628 |
ADİU-UNEC |
Azərbaycan R |
6200 |
3225 |
4088 |
1 |
29231 |
Dövlət Enerji Universiteti |
Türkmənistan |
29197 |
6547 |
7206 |
- Cədvəl 2-nin məlumatlarından göründüyü kim,i digər Türk ölkələrinin universitetlərinin vəziyyəti daha bərbaddır. Türk dövlətlərinin heç bir universiteti ilk 500-yə düşməyibr. Minliyə düşən isə cəmi iki universitet var: Cənubi Azərbaycanın Təbriz Tibb Elmləri Universiteti dünya universitetləri içərisində 848-ci yerə (İran universitetləri içərisində - 6-cı), Qazağıstanın Nazarbayev Universiteti isə 906-cı yerə çıxıb (Türkiyənin Orta Doğu Texniki Universitetindən sonra -525-ci yer). Özbəkistan universitetlərinin ilk yeri 3608, Qırğısıtanın – 4301-ci yer olmuşdur, Türkmənistan isə bütün geridə qalmış ölkələrin rekordlarını yeniləyib (ilk universiteti 30 minliyin tərkibindədir-29231-ci yer). Keçən ilə nisbətən bütün Türk ölkələrində vəziyyət pisləşməyə doğru meyllənib. Müsbət dinamika müşahidə olunmayan hər hansı bir layihənin uğurla yerinə yetirilməsi şübhə doğurmaya bilməz.
- Azərbaycan universitetləri də son illərdə bütövlükdə geriləyənlər sırasınibır. Dünya universietləri sıralamasında ilk yeri tutan BDU 2020-ci ildə 3050-ci yerdə idisə, 2022-ci ildə 3318-ə, bu ilə isə 3429-cü yerə düşüb. Həm də bu göstəriciyə görə bütün qonşu ölkələrdən geri qalıb. Məsələn, Azərbaycan üçün ciddi rəqib ölkələr olan Rusiya və İranın ilk universiteti uyğun olaraq 202 və 293-cü yerdədirsə, Azərbaycan universitetlərinin ilk yeri yalnız ilk gördüncü minliyə düşə bilib. İlk 4 minlikdə yer alan iki universitet var: BDU və UNEC. Ölkə və dünya üzrə ən geridə qalmış təhsil müəsisəsi olan Naxçıvan Dövlət Universiteti isə respublika üzrə sonuncu 48-ci yeri və dünya üzrə 30250-ci yeri tutub. Ümumiyyətlə, Azərbaycan üzrə sonuncu 10-luğa düşən universitetlərin necə attestasiyadan keçməsi haqqında Elm və Təhsil Nazirliyinin düşünməsi lazımdır (Cədvəl 3,4,5)
Cədvəl 3,4,5. Azərbaycan universitetlərinin reytinq cədvəli
- Belə davam edərsə, ölkələrin inkişaf səviyyəsində də eyni uçurum əmələ gəlməsi qaçılmaz olacaq. Vaxtilə eyni müstəmləkəçilik şərtlərilə yaşayan İsrail, Cənubi Koreya, Sinqapur və s. kimi ölkələr indi həmin müstəmləkəçilərə təhsil və elmin hesabına meydan oxuyur. Cənubi Koreya hazırda bütün SSRi ölkələrindən, İsrail bütün ərəb ölkələrindən və Sinqapur Malaziyadan daha böyük iqtisadi və hərbi gücə malikdir. Eyni yolu Azərbaycan təkrarlamasa, geriya dönüş təhlükəsi yarana bilər. Hər bir Azərbaycanlı bu kerçəkliyi dərk etməli və UNİVERSİTET islahatlarına (yalnız təhsil deyil) başlamalıdır.
Bununla bərabər, qeyd etməliyəm ki, yeni üslubla və elmi-pedoqoji təcrübə ilə işləyən universitetlər də var və bunlar, sürətlə irəliləyirlər. UNEC qısa zamanda bir neçə min universiteti arxada buraxaraq birinci yerdə duran BDU ilə birinci yer uğurunda mübarizədə fərqi 199 universitetə endirib. Həm də bu universitet bütün mənfi çalarlarla ən geridə qalan təhsil ocağı imicini aşaraq ən nümunəvi səviyyəyə qalxmağı bacarmışdı. Demək, ölkədə müsbət təcrübə müəyyən olunub ki, bu təcrübənin köməyi ilə başqa universitetlər də irəli gedə bilər.
Ümumiyyətlə, bütün sahələrdən daha vacib olan təhsil və elm sahəsində ciddi islahatlara başlamaq zərurəti var və nə qədər mümkündürsə tez aparılmalıdır. Ölkənin bütün gələcəyi, inkişafı, bütövlüyü, suverenliyi, müdafiə sisteminin, ordusunun qurulması ilk növbədə təhsil və elm sahələrinin islahatlarından və inkişafından asılıdır. İslahatlar necə və nə formada aparıla bilər. Mənim fikirimcə:
- İlk növbədə dünya səviyyəli bir və ya bir neçə universitetin yaradılması zərurəti var (World class university). Nümunə kimi ortaya bir və ya bir neçə universitet qoyularsa, digərləri üçün bir nümunə kimi sitifadə oluna bilər. Bir neçə il əvvəl Dünya bankı belə bir layihə üzərində işləmiş və bir neçə ölkədə tətbiq olunmuşdur. Dünya bankının hesablamalarına görə yeni bir universitetin qurulması üçün bir milyard dollar, fəaliyyətdə olan universitetin dünya səviyyəli universitetə çatdırmaq üçün isə 500 milyon dollar tələb olunur. Belə bir müsbət dinamikaya sahib universitet kimi UNEC bu layihəyə ən yaxşı namizəddir.
- Universitet yalnız dövlətin və ya kollektivin məsuliyyətində olmamalıdır, bu problem bütün dünyada olduğu kimi bütün ictimaiyyətin ən vacib problemi səviyyəsinə qaldırılmalıdır. Dünyada, xüsusilə də universitet məskəninə çevrilmiş ABŞ-da universitetlərin formalaşmasında bütün qüvvələr iştirak edir və bu hal ümummilli xarakter almışdır. Eyni sistemin Azərbaycanda tətbiq olunması məqsədəuyğundur. Əgər müsbət və özünü doğruldan yaxşı bir təcrübə varsa, nə üçün tətbiq olunmasın. ABŞ və əksəriyyət inkişaf etmiş ölkələrdə universitetlərin maliyyələşdirilməsi əsasən ENDOWMENT (ianələr) fondu vasitəsilə həyata keçirilir. Cədvəldən göründüyü kimi Universitetlərin bu fondlarının həcmi çox böyükdür. Ümumilikdə isə ABŞ universitetlərinin ümumi ENDOWMENT fondlarının həcmi 800 milyard dolları keçir, bu da Rusiya kimi dövlətin büdcəsindən bir neçə dəfə çoxdur. Bu universitetlərin idarəçilik təcrübəsini də bizim universitetlərə tətbiq etmək olar. Bu bütün sahələri, seçki, tədris, müstəqil qərar vermək muxtariyyəti, elmi dərəcə və elmi rütbələrin təqdimatı, elm xərclərinin ayrılması və istifadəsi qaydaları və s. istiqamətləri əhatə edə bilər.
Cədvəl 6. ABŞ universitetlərində top 10 universitetin ən böyük ENDOWMENT fondu
Universitetlər |
|
2021 maliyə ilinin sonuna ENDOWMENT fondu, milyard dollar |
|
|
$53.2 |
|
|
|
$42.3 |
|
|
|
$37.8 |
|
|
|
$37.0 |
|
|
5.Massaçusets Texnologiya İnstitutu y |
|
$27.4 |
|
|
$20.5 |
|
|
|
$18.4 |
|
|
|
$16.9 |
|
|
|
$16.8 |
|
|
|
$13.7 |
|
- Rəqəmsallaşma şəraitində universitetlər əsas lokomotiv olmalıdır. Azərbaycanda isə əksinə, universitetlər təcrübənin arxasınca qaçır. Rəqəmsallaşma şəraitində bütün proseslər elmi idarəetmə sisteminə keçmişdir, hər bir virtual əməliyyat elmi sayılır. Bu zaman ilk növbədə kadrlar hazırlanmalı, bütün proseslərin elmi əsası işlənməlidir. Rəqəmsallaşmanı təmin edən və Qərb universitetlərində bir neçə onilliklər müddətində mütəxəssislər hazırlanan çoxsaylı elmlərin heç biri hələ Azərbaycan universitetlərinə çatmayıb. Hələ də universitetlərdə virtualın qapısını, kompüterin açıb-bağlanmasını bilməyən müəllimlər var. Bir neçə gün ərzində sadə kompüteri öyrənə bilməyən professor tələbəyə mürəkkəb proqramlar, data sayəns, neyron şəbəkələrindən nə öyrədə bilər? Pandemiyadan sonra dərslərin yenidən köhnə auditoriyalara qaytarılması iki addım geriyə dönüş etmək oldu. Bütün proses və əməliyyatların virtualda həyata keçirilməsi şəraitində tələbəni real təcrübədən, kompüterdən ayırıb Nikolay dövründən qalma yazı taxtalarına qaytarmaq nə dərəcədə məntiqə uyğundur?
Ölkədə rəqəmsallaşmanın 3-cü onilliyi gedən vaxtda bir dənə də olsa smart dərslik yoxdur, halbu ki, qərb universitetlərində demək olar ki, bütün sahələr üzrə smart dərsliklər geniş yayılmışdır, heç klassik dərsliklər də ya buraxılmır, ya da universitetlər tərəfindən alınmır. Universitetlərin ümumi maliyyələşdirilməsi çox aşağı səviyyədədir, həm də inflyasiyaya uyğun indeksasiya olunmur. Cəmiyyət təhsilə hər cür yatırım etməli olduğu halda təhsilə ayrılan cüzi maliyyəni inflyasiya vasitəsilə çeynəyir. Elm, xüsusilə, universitet elmi sıfırlanmış vəziyyətdədir. Elm və təhsil sahəsində 20-ci əsrin 50-60-cı illərinin səviyyəsinə enmişik. Problemlər olduqca çoxdur, geniş islahatlar proqramının həyata keçirilməsi vaxtıdır.
Saleh Məmmədov, İqtisad elmləri doktoru, professor
- Zakir Fərəcovu həbsə aparacaq DOSYE
27 mart 2023 23:41
- Bu dünyada sizə yer yoxdur
26 mart 2023 16:51
- Təbriklər, ADU ! - UĞURLAR !
23 mart 2023 21:45
- Elmar Məmmədyarovdan SENSASİON açıqlama - 2 ildən sonra...
22 mart 2023 18:48
- Yapon alimləri 2 erkək siçanı evləndirdi....7 bala alındı
22 mart 2023 15:51
- Dünya QUCAQLAŞMA günü
22 mart 2023 10:21
- Mediada işləmək üçün jurnalist diplomu vacib deyil
21 mart 2023 21:33
- Ədəbiyyatda KALİQULA necə oldu ki, DEMOKRAT DİKTATORA ÇEVRİLDİ
21 mart 2023 14:28
- Şeirimizin Tərlanı - Azad Qaradərəli yazır
20 mart 2023 20:41
- Elmin taleyi - professor Saleh Məmmədov yazır ...
20 mart 2023 14:29
- Prezidentin Laçına xüsusi nümayəndəsi təyin edildi
28 mart 13:15
- Neftçalada DSK sədri niyə işdən çıxıb?
28 mart 11:46
- Azərbaycanda terror aktı hazırlayan casuslar həbs edildi - Video
28 mart 09:17
- Zakir Fərəcovu həbsə aparacaq DOSYE
27 mart 23:41
- Vasif Talıbovun adamı daha bir vəzifəsini itirdi
27 mart 23:29
- Baş həkim işdən çıxarıldı
27 mart 18:30
- Elçin azadlıqda olduğu halda, mən niyə həbsdəyəm?
27 mart 18:07
- Aftandil İsrafilov xəstəxanaya yerləşdirildi
27 mart 16:15
- Partiya sədri danışdı - Partiya niyə özünü buraxdı...
27 mart 14:45
- Mədət Quliyevə yeni müavin təyin olundu
27 mart 13:50
- Ramiz Mehdiyevin ailəsinə məxsus bankın rəhbəri işdən çıxdı
27 mart 11:21
- Bakı bulvarında müəllim intihar etdi - Foto
27 mart 11:06
- General Rüstəm Muradov vəzifəsindən azad edilib
27 mart 09:07
- “Azərsu” 72 milyon dollar pulu batırıb - Hesablama Palatası.....
26 mart 20:25
- Ürək 48 saat öncə XƏBƏR göndərir - ÖLÜM
26 mart 17:56
- 2000-dən çox MUMİYALANMIŞ qoç başı ... ŞOK
26 mart 17:33
- Bu dünyada sizə yer yoxdur
26 mart 16:50
- XƏBƏRDARLIQ - 3 gün ərzində çölə çıxmayın - VİDEO
26 mart 15:00
- Papa bu dəfə gödəkçəsi ilə gündəm oldu
26 mart 14:46
- 124 saylı məktəbin direktoru özünü Ertoğrula bənzətdi: Qalxın, SULTAN gəlir
26 mart 13:28
- Azərbaycanlı milyarder Putini tənqid etdi
26 mart 12:42
- Azərbaycanın neçə Milli Qəhrəmanı var, kimlər sağdır? (SİYAHI)
26 mart 12:22
- Müəllimlərə ən çox maaş verən ölkələr - 5000 DOLLAR
26 mart 12:10
- Ermənilər Yunan allahı NEMESİSi niyə şüara çevirdilər..?
26 mart 12:04
- Mikroavtobus süpürgəçini vurub öldürdü
26 mart 11:52
- Bərdə sakinini PULEMYOTU satmaq üçün ... - Foto
26 mart 11:45
- Muharrem İnce prezident seçkilərində 3-cü namizəd oldu
26 mart 11:37
- Kür Xəzərə qovuşdu - Fotolar
25 mart 17:05
- Partiyalar çətin durumda - Üzvlük məsələsində hansı problem yaranıb?
25 mart 16:53
- Sabunçu Tibb Mərkəzinə yeni direktor təyin edilib
25 mart 15:12