RUS ORDUSU BAKIDA (28 İYUL 1723-CÜ İL)

Müstəqil araşdırmaçı Aydın Kazımov yazır
Üç yüz il əvvəl, 1723-cü ilin iyul ayında general-mayor Matyuşkinin komandanlığı ilə rus ordusu dörd polkla dənizdən daxil olaraq Bakını işğal etdi.
XVII əsrin sonu XVIII əsrin əvvəllərində bu ərazilərdə qüdrətli Azərbaycan Səfəvilər dövləti yerləşirdi.
Mən Rusiya səlnaməçisi S.M.Solovyovun 1989-cu ildə çap edilmiş “Rusiya tarixi barədə” və digər çap edilmiş nəşrlərdən istifadə edərək araşdırma apardım. Məlum oldu ki, hələ yarandığı dövrün ilk vaxtlarında, 944-cü ildə Rusiya Azərbaycana Bərdəyə hücum edərək burada kütləvi qırğınlar törətmiş və yerli əhalini qarət etmişdi.
XVII əsrin 50-60-cı illərində rus kazakları İvan Kondirevin başçılığı ilə burada qarətlər törətmiş, əraziləri viran qoymuşlar.
1668-ci ildə isə rus kazakları Stepan Razinin başçılığı ilə iki minlik dəstə ilə Dərbəndə və sonradan Bakıya daxil olur. Onlar bütün sahil boyu əraziləri zəbt və qarət edir. Əhalinin bir hissəsini isə əsir götürürlər. Bu dövrdə artıq Rusiya qüdrətli dövlətə çevrilmişdi. 1721-ci ildə orada imperiya yaradılır. Rus çarı I Pyotr təxminən əlli il sonra Razinin yolu ilə hərəkət etmək qərarına gəlir. Bu dövrdə Fars adlanan dövləti Səfəvilər sülaləsindən olan Hüseyn Şah (1694-1722-ci illər) idarə edirdi.
1722-ci ildə burada əfqanlar şaha qarşı üsyan edərək onu əsir götürürlər. Səfəvi hakimiyyətinin zəifləməsindən istifadə edən Osmanlı imperiyası öz qoşunlarını Cənubi Qafqaza yeritdi. Osmanlılar tərəfindən bütün Cənubi Qafqazın tutulması təhlükəsi I Pyotru Bakını işğal etməyə tələsdirdi.
Rusiya hakimiyyətsiz dövlətin vəziyyətindən istifadə edərək ordusunu bu ərazilərə daxil etməyə başlayır. Rus ordusu Həştərxanda cəmləşir. Pyotr işlərlə özü tanış olmaq qərarına gəlir. Çar I Pyotr ordusunun bir hissəsini Gilana yola salır. 18 iyul 1722-ci ildə isə I Pyotr və Yekaterina gəmilərlə Xəzər dənizinə daxil olurlar. Piyada ordu isə digər gəmilərlə onları müşayiət edir. Süvari ordu isə Xəzərsahili ərazilərlə hərəkət edərək, kumıkların ərazisi Tarok qalasını tutaraq, Azərbaycanın Dərbənd şəhərinə yaxınlaşır.
16 avqustda rus ordusu Dərbəndə yürüş edir. Sultan Mahmud ruslara müqavimət göstərir. Lakin onun paytaxtı Utemiş ruslar tərəfindən yerlə-yeksan olunur, nəticədə Dərbənd ruslara müqavimətsiz təslim olur.
Taroku və Dərbəndi əldə edən ruslar Bakı istiqamətində hərəkət edirlər, onlar Bakını müqavimətsiz əldə edəcəkləri qənaətinə gəlirlər. Rus ordusunun gəmiləri tələskənliklə hazırlandığından tam hazır deyildi və pis vəziyyətdə idilər. Rus ordusunu təmin edən unla yüklənmiş 12 gəmi və sonradan göndərilmiş 30 ərzaqla yüklənmiş gəmilərin dənizdə üzmələri çətinləşir. Pyotr vəziyyətlə əlaqədar hərbi şura çağırır və ərzaq çatışmazlığı ilə əlaqədar Bakıya daxil olma missiyasının dayandırılması qərarını verir. O bir qarnizonu Dərbənddə saxlatdırır, özü isə geri Həştərxana qayıdır. Beləliklə, 1722-ci ildə I Pyotr Bakıya daxil ola bilmir və buranı işğal etmək mümkün olmur.
1722-ci ilin noyabr ayında polkovnik Şirov müttəfiqlik adı ilə Rəştə daxil olur.
Bakının dənizdən mühasirəsi 1723-cü ilin iyulunda başladı. 4 günlük güclü bombardmandan sonra bakılılar təslim oldular. İyulun 28-də Bakı qarnizonunun rəisi Dərgah Qulubəy təslim olduqlarını elan etdi.
1723-cü ilin iyul ayında general-mayor Matyuşkinin komandanlığı ilə rus ordusu dörd polkla dəniz vasitəsi ilə Bakıya daxil olur və buranı zəbt edir. Buranı zəbt edən Matyuşkin knyaz Baryatinskini komendant təyin edərək Həştərxana qayıdır. I Pyotr bundan çox sevinir, türklərin Xəzərətrafı ərazilərə daxil olmasının qarşısının alınması münasibəti ilə ona öz minnətdarlığını bildirir. Matyuşkinə general-leytanant rütbəsi verilir.
Fars dövləti bu vəziyyətlə barışır, 12 sentyabr 1723-cü ildə isə müqavilə bağlanır və Xəzərsahili ərazilər Gilan, Mazandaran, Astarabad, Bakı, Dərbənd Rusiyanın nəzarətinə keçir.
Zəbt etdikləri əyalətlərdə möhkəmlənmək məqsədi ilə illər əvvəl ermənilərin müraciətlərini nəzərə alan Pyotr müsəlman əhalsinin sayının azaldılmasını, xristianların, əsasən də ermənilərin buraya köçürülməsində görürdü.
Bu dövrdə Türkiyə Rusiyanın işğalı ilə barışmır və Təhmasib ilə Rusiyanın bağladığı müqaviləni qeyri-qanuni hesab edərək, bütün ərazilərin Türkiyəyə keçməsini tələb edirdi.
Türkiyə 1724-cü ildə qeyd edilən məsələ barədə diplomatik danışıqlar aparırdı və Rusiyaya müharibə elan etməsə də, müharibəyə hazırlaşırdı.
31 mart 1725-ci ildə I Pyotr vəfat edir.
Sonralar Rusiya-Türkiyə münasibətlərinin gərginləşməsi ilə əlaqədar Pyotrun qardaşı qızı olan çar Anna İvanovnanın (1730-1740-cı illər) hakimiyyəti dövründə zəbt edilmiş Xəzərsahili ərazilər Rəşt müqaviləsi (1732-ci il) və Gəncə razılaşmalarına (1735-ci il) əsasən Rusiya tərəfindən geri qaytarılır.
Cəmi 12 il sonra 1747-ci ildə Nadir şahın ölümündən sonra, onun imperiyası dağılır və Azərbaycanda 20-dək xanlıqlar və bir neçə sultanlıq yaranır.
XVIII əsrin sonunda Azərbaycan sülaləsi olan Qacarlar (1796-1925-ci illər) hakimiyyətə gələrək xanlıqları mərkəzi hakimiyyətə tabe etmək niyyətində olmuşlar. Lakin buna nail ola bilmirlər. Rusiya-İran mühasibəsi nəticələrinə görə bağlanmış Gülüstan (1813) və Türkmənçay (1828) müqavilələrinə əsasən Azərbaycan iki imperiya arasında bölüşdürülür. Şimali Azərbaycan Rusiyaya, Cənubi Azərbaycan isə qacarların idarə etdiyi İran şahlığına qatılır.
Rusiya azərbaycanlılara qarşı məkrli siyasətini davam etdirir. Rusiya-İran (1826-1828-ci illər) və Rusiya-Türkiyə (1828-1829-cu illər) müharibələrinin gedişində, həm də sonralar ruslar İran və Türkiyədən erməniləri Azərbaycana köçürürlər.
Elçin Əhmədovun “Ermənistanın Azərbaycana təcavüzü” nəşrində bu barədə geniş məlumat verilir. Burada bildirirlir ki, təkcə 1828-1830-cu illər ruslar Qarabağın dağlıq hissəsinə 200 min, 1877-1879-cu illərdə Cənubi Qafqaza 85 min, 1896-1908-ci illərdə isə bu regiona 400 min ermənini köçürmüşlər. Elə bunun nəticəsində XX əsrin əvvəllərində və sonunda silahlanmış ermənilər azərbaycanlılara qarşı soyqırım həyata keçirirlər. 1918-ci ilin mart ayında on minlərlə günahsız azərbaycanlı vəhşicəsinə qətlə yetirilir.
Nəhayət, 1918-ci ilin may ayının 28-də Azərbaycanda Xalq Cumhuriyyəi müstəqil dövlət yaradılır, erməni təcavüzünün qarşısı alınır. Lakin 1920-ci ilin aprel ayında Azərbaycan bir daha işğala məruz qalır.
Sovet dövründə 1990-cı ilin 20 yanvar tarixində Bakıya rus ordusu yeridilir və burada kütləvi qırğınlar törədilir.
1991-ci ildə isə Cumhuriyyətin varisi kimi Azərbaycan öz müstəqilliyini bərpa edir.
1992-1993-cü illərdə erməni silahlı birləşmələri Azərbaycanın ərazilərinin bir hissəsini müvəqqəti olaraq işğal edir.
Nəhayət, 2020-ci ilin oktyabr-noyabr aylarında şanlı Azərbaycan Ordusu ermənilər tərəfindən işğal edilmiş ərazilərimizi azad edərək Respublikanın ərazi bütövlüyünü təmin etdi.
- Sara Xatunun bu xahişini II Mehmet eşitmir…
1 oktyabr 2023 18:25
- Lütfiyar İmanovun oğlu -Polad Bülbüloğlunun atama etdiyini heç düşmən də etməz
29 sentyabr 2023 12:15
- RUSİYA DÖVLƏTİNİN YARANMASI (IX ƏSR)
28 sentyabr 2023 23:11
- Tarixi günlər yaşayırıq - Gültəkin Hacıbəyli
28 sentyabr 2023 13:04
- Adapteri TOKA taxanda partlayış oldu - Ər-arvad öldü
26 sentyabr 2023 10:41
- Tahir Salahovun qızı vəfat etdi
20 sentyabr 2023 10:39
- Lokal antiterror tədbirlərinə siyasi partiyaların - Dəstək bəyanatı
19 sentyabr 2023 16:06
- Paşinyan Hitleri MÜDAFİƏ etdi - 100-dən çox yəhudi din xadimi Qarabağa görə AYAĞA QALXDI
19 sentyabr 2023 13:38
- Azərbaycanda Baş Nazir müavininin oğlu şəhid olub - ŞOK
18 sentyabr 2023 23:42
- Bakı alovlara qərq oldu – DƏHŞƏTLİ YANĞIN
17 sentyabr 2023 10:52
- Qədim Roma seçki kampaniyası materialları tapıldı: Seçicilərin ələ alınması...
03 oktyabr 00:17
- Kadırovun qızı Çeçenistan Baş nazirinin müavini olacaq
02 oktyabr 22:50
- Emin Əmrullayev onları direktor təyin etdi
02 oktyabr 22:23
- NAR metroda şəbəkəsini gücləndirir
02 oktyabr 18:29
- Xocalıda narkotik plantasiyası aşkarlandı - Foto
02 oktyabr 17:53
- İslam necə nifrət dininə çevrildi? - Fəxri Uğurlu
02 oktyabr 16:53
- Beynəlxalq Həkimlər Günüdür
02 oktyabr 15:21
- Peşə Təhsili üzrə Dövlət Agentliyinə direktor təyin olundu
02 oktyabr 15:01
- Prezident və birinci xanım ICESCO-nun Baş direktoru ilə görüşüb
02 oktyabr 14:32
- Deputatdan təklif: Matəm günləri təqvimdən çıxarılsın"
02 oktyabr 13:42
- Nazir Ülkər Səttarovanı yeni yaradılan agentliyin sədri təyin etdi
02 oktyabr 12:27
- Ötən il bəraət almışdı - 10 il həbs cəzası verildi
02 oktyabr 12:15
- İrandakı səfirliyimizə hücum edən şəxsə ölüm cəzası verildi
02 oktyabr 08:56
- Mirzə Ələkbər Sabirin nəvəsi Gündüz Tahirl SABUN BİZNESİ ilə məşğuldur...
01 oktyabr 21:11
- Sara Xatunun bu xahişini II Mehmet eşitmir…
01 oktyabr 18:25
- Azərbaycanın ən sürətli şəbəkəsi indi Xankəndi şəhərində
01 oktyabr 18:06
- Qənirə Paşayevaya HEYKƏL qoyulacaq - FOTO
01 oktyabr 17:19
- Sarsaq İrəvan -Qərb bizə silah versə, Bakıya bayrağımızı sancarıq
01 oktyabr 14:53
- Nar” şəbəkəsi Xankəndi şəhərində!
01 oktyabr 14:36
- Məzuniyyətə gələn əsgər 4-5 Kamaz daş vurub, anasına 5-10 manat çörək pulu..
01 oktyabr 13:16
- Türkiyədə DİN-in binasına terror hücumunun görüntüləri + Video
01 oktyabr 12:46
- ŞAGİRDLƏR ARASINDA KRİMİNAL ALƏMƏ MARAQ NİYƏ BU QƏDƏR ÇOXDUR?
01 oktyabr 11:24
- NK qərarı-Vətəndaş 1 paltonu 8, 1 ayaqqabını 4 il geyməlidir-MÜTLƏQ OXUYUN
01 oktyabr 11:02
- BMT 30 ildən sonra ilk dəfə Qarabağda
01 oktyabr 10:52
- Zaqatalada qumbara partladı - Vətən müharibəsi iştirakçısı öldü
01 oktyabr 10:36
- Robert Köçəryanın qardaşları Mərdan, Pirxan, Elman Gəncədə yaşayır -ŞOK
30 sentyabr 22:05
- Bu gün şəhid olan hərbçimizin - Fotoları
30 sentyabr 21:47
- Saakaşvili QARABAĞDAN yazdı...
30 sentyabr 20:16
- Bu gün Ermənistan tərəfdən snayperlə atəş açıldı, hərbçimiz şəhid oldu
30 sentyabr 19:07
- Qasımovlar ailəsi Balasanyanın həbsini gözləyir
30 sentyabr 17:45