Rəsulzadənin Nizaminin türk mənşəyi haqqında
Atif İslamzadə
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
Bütün Şərqdə ilk milli demoqrafik respublikanın qurucusu olan milli öndərimiz M.Ə.Rəsulzadə zaman-zaman öz siyasi-ictimai və elmi-ədəbi fəaliyyətində türklüyümüzü bəyan etmişdir. Belə ki, hələ Türkiyə Cumhuriyyəti yaranmasından beş il əvvəl yəni 1918-ci ildə Azərbaycan adlanan respublikanın əsas əhalisinin adının rəsmi sənədlərdə türk yazılmasına öz silahdaşları ilə birlikdə nail olmuşdur.
Halbuki indi türk deyəndə ilk dəfə yada düşülən Türkiyə türkləri, o zaman rəsmi şəkildə "osmanlı", türk dili isə osmanlı dili adlanırdı. Böyük Məhəmməd Əmin "Azərbaycan şairi Nizami" monoqrafiyasında dahi mütəfəkkir şairi türk adlandırmaqla türk adının heç də müasir bir ad kimi siyasi leksikonda qəbul olunmamasına, əksinə daha qədim olmasına da aydınlıq gətirir.
O, Nizami Gəncəvi haqqında yazır: “Bütün dünya tədqiqatçılarının ümumi rəyinə görə Nizami ən böyük bir qələm türküdür. Bu böyük türk, müasirlərindən şikayət edən bir yazısında "bu həbəşlikdə türkcəmi anlayan yox" deyə oxucularla dərdini bölüşdürərək aşağıdakı beytləri yazır:
Torkiyəm-ra dər in həbəş nə xərənd,
Lacərəm, duğba-ye xoş nə xorənd.
Türkcəsi;
Türkcəmi bu həbəşlikdə alan yox,
Dovğamı bir yemək deyə sayan yox.
Başqa bir yerdə Məmməd Əmin bəy Nizaminin türklüyünü öz misralarından nümunə verməklə dəqiqləşdirir. Böyük N.Gəncəvi "Xosrov və Şirin"əsərinin sonunda yazır;
Əgər şod torkəm əz xərgəh nəhani,
Xodayə, torkzadəmva to dani.
(Əgər türküm çadırdan gizlinə çəkildisə də,
Xudaya, türk balasını sən özün qoru.)
Məlumdur ki, bu misralarda şair çox sevdiyi Afaqın dünyadan köçməsindən bəhs açır, ona "türküm" deyir, Afaqdan olan oğlu Məhəmmədi isə "türk balası" adlandırır.
Nəsil şəcərəsinin ta kökü ilə götürülməsini də nəzərə alsaq Nizami məhz burada özünün türk olduğunu, Afaq ilə izdivacdan doğulma övladının türk balası olmasını qeyd edir. Ümumiyyətlə Nizami təfəkkürünün bədii məhsulları içərisində türk sözü müxtəlif mənalarda işlənməklə bütöv bir gözəllik və ləyaqət məcmusu, epik-estetik baxışlar sistemidir. Məhəmməd Əmin bəy bu barədə yazır: "Heç bir əsərdə türk məfhumu Nizamidə olduğu qədər sevgi və məntiqi bir silsilə ilə ifadə edilməmişdir. Şairin təhlil etməkdə olduğumuz “Xəmsə”sində bu müddəanın 80-dən artıq müxtəlif dəlil və əsaslarını tapmışıq".
Təbii ki, Nizamidə türk anlamının bu qədər geniş semantik səviyyəsi onun türklüyə sevgi və məhəbbətindən irəli gəlirdi. "İskəndərnamə"də İskəndəri "rum papaqlı türk" adlandıran şair "Kəbənin sultanı" qəsidəsində Muhamməd Əleyhissəlamı "ərəb bədənli türk" adlandırır.
Nizamidə böyük olanın, gözəl olanın, yaxşı olanın, bir sözlə yüksək keyfiyyətlər təcəssüm etdirən anlamın "türk" sözü ilə işarələnməsini ciddi tədqiq edən təd- qiqatçı M.Ə.Rəsulzadə məntiqi şəkilə yekun qənaətini irəli sürür: "Nizaminin türklüyünü inkar etmək onun 800 il sonra da təravətini mühavizə edən "türkcəsi"ni anlamayan faciəvi bir "həbəşlik” olardı".
NUH.az
- Brejnevə qarşı üsyana qalxan birinci katib – DTK onu mehmanxanada zərərsizləşdirib...”
17 may 2024 23:22
- NAR-an voleybol üzrə milli komandalarımıza dəstək
17 may 2024 18:09
- Oliqarx Mikayıl İsmayılovun keçmiş gəlinindən ŞOK AÇIQLAMALAR-VIDEO
16 may 2024 18:04
- Prezidentlərin geniş tərkibdə görüşü oldu - Fotolar - Yenilənib
16 may 2024 17:47
- Zakir Fərəcov korrupsiyaya bulaşanları niyə qoruyur
14 may 2024 13:28
- İnsan dərisindən əşya hazırlayan, məhbuslara cəhənnəm əzabı yaşadan ər-arvad (VİDEO)
10 may 2024 12:27
- Dramatirix Hüseynbala Mirələmova Türkiyənin xüsusi mükafatı təqdim edildi (FOTO)
2 may 2024 18:19
- Sumqayıt İcra Hakimiyyətində Gündüz Əliyevlə Adil Xudadatov arasında başlanan çəkişmənin GİZLİN SƏBƏBLƏRİ
1 may 2024 16:13
- NAR rabitə sahəsinin peşəkarlarını hazırlayır - Fotolar
30 aprel 2024 19:29
- Lalə Ümid yeni kitabını təqdim etdi – Foto
30 aprel 2024 10:46
- Ərdoğan: Mövcud konstitusiya ilə Türkiyə irəli gedə bilməz
20 may 23:20
- Türkiyədə matəm elan edildi
20 may 23:08
- Qarabağ Universitetinə rektor təyin olundu
20 may 20:33
- İran Prezidenti və heyəti həlak olub - Mehr Agentliyi
20 may 12:06
- Bu xəbər bizi ciddi şəkildə narahat etdi - İlham Əliyev
20 may 11:57
- Fotoda Tağı Əhmədov...
19 may 16:14
- İlham Əliyev sərhəddə İran Prezidenti ilə görüşdü - Fotolar
19 may 12:33
- Arif Hacılı Məclis sədri seçildi, İsa Qəmbər 6 müavin təyin etdi
18 may 16:46
- Prezidentlə xanımı AĞALI hotelinin açılışında iştirak edib
18 may 16:32
- Hərbi Hava Qüvvələrinə yeni komandan təyin olundu - Foto
18 may 13:52
- İntim videolar çəkən polkovniklə bağlı ŞOK AÇIQLAMA
18 may 11:06
- Niyə 1976 xəritəsinə razı olduq? Göyçə masadadır? - Sensasion detal
18 may 10:50
- Xaricdə oxuyan nə qədər məzunumuz geri qayıdıb? - açıqlama
18 may 10:00
- Təzyiq ölçərkən ən çox yol verdiyi səhvlər
18 may 09:49
- Brejnevə qarşı üsyana qalxan birinci katib – DTK onu mehmanxanada zərərsizləşdirib...”
17 may 23:22
- Prezidentlər naharda nələr yeyiblər - Fotolar
17 may 22:09
- Mikayıl İsmayılovun keçmiş gəlini Fidan Abbasova HƏBS OLUNMAYIB
17 may 19:55
- Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının və MHUİB-nin üzvü, bəstəkar İlham Azmanlının 60 illiyi qeyd olundu
17 may 19:09
- Zakir Həsənov general-mayora yüksək vəzifə verdi
17 may 19:00
- Prezidentlər Cıdır düzündə - Fotolar
17 may 18:42
- NAR-an voleybol üzrə milli komandalarımıza dəstək
17 may 18:09
- Ərdoğan bu generalları əfv etdi
17 may 12:24
- Nazir baş həkimi işdən çıxdı - Yeni təyinat
16 may 21:27
- Məhkəməni təxirə saldırıb vaxt qazanan Gülnarə Bayramova qardaşı Gündüz Əliyevlə qurduğu plandı?
16 may 21:00
- Oliqarx Mikayıl İsmayılovun keçmiş gəlinindən ŞOK AÇIQLAMALAR-VIDEO
16 may 18:03
- Prezidentlərin geniş tərkibdə görüşü oldu - Fotolar - Yenilənib
16 may 17:47
- Prezident bu qurumun ləğv edilməsinin vaxtı çatdığını bildirir
15 may 13:22
- Bakcell F1 Star Azərbaycanda ən sürətli fiber internetini təqdim edir
15 may 13:11
- Prezident qəbul keçirdi - Fotolar - Yenilənib
14 may 13:17
- Zakir Fərəcov korrupsiyaya bulaşanları niyə qoruyur
14 may 13:00