Yiyəsi 70 il öncə dəyişən Krım - 36 il öncə isə yarımada az qala Qarabağa presedent olacaqdı

Dünən Krımın Rusiyadan alınıb Ukraynaya verilməsinin 70-ci ildönümü idi. Bu hadisə 1954-cü ilin fevral ayının 19-da baş verib. Həmin vaxt hakimiyyətdə Nikita Sergeyeviç Xruşov olub.
2014-cü ildə Rusiya yarımadanı zor gücünə Ukraynadan qoparıb özünə birləşdirəndə Kremlin təbliğatçıları 1954-cü ildəki aktı Xruşovu Ukraynaya “hədiyyə”si adlandıraraq, bunu onun yerlibazlığının nəticəsi kimi izah etsələr də, əslində, bunlar həqiqəti əks etdirmir.
Birincisi, Xruşov heç də ukraynalı deyil, Rusiyanın Kursk vilayətindəndir və sağlığında özünün xalis rus olduğunu deyib. Sadəcə, o, 1938-49-cu illərdə isə Ukrayna kompartiyasının 1-ci katibi işləyib. Xruşov özü memuarlarında yazıb ki, onu Ukraynaya rəhbər vəzifəyə göndərəndə çaşqınlıq içində olub, çünki Ukrayna ilə əlaqəsi yoxmuş və yerli xalqın dilini bilmirmiş.
Ona görə də Xruşovun 11 il ərzində işlədiyi respublikanı gücləndirmək, ukraynalı arvadı Nina Kuxarçuku sevindirmək üçün belə bir addım atması inandırıcı deyil. Üstəlik, Krımın Ukraynaya verilməsi Siyasi Büroda kollegial şəkildə qərarlaşdırılıb, RSFSR və Ukrayna SSR rəhbərliyi ilə də razılaşdırılıb. Ümumiyyətlə, Stalindən fərqli olaraq Xruşovun dövründə “mütləq mən deyən olmalıdır” prinsipi güclü olmayıb. Siyasi Büro üzvləri həlledici məqamlarda ona qarşı çıxa, qərarlarını dəyişdirə bilirmişlər. Bunu ona qarşı birinci dəfə 1957-ci ildə qaldırılan və uğurlu nəticələnməyən partiyadaxili qiyam, ikinci dəfə isə 1964-cü ildə baş tutan saray çevrilişi sübut edir.
Bu baxımdan əminliklə demək olar ki, Krım Xruşovun tələbi ilə yox, dövlət rəhbərliyinin hərtərəfli ölçü-biçisinin nəticəsi olaraq Ukraynaya verilib. Nə Ukrayna Krımı Rusiyadan tələb etməyib, nə də Rusiya yarımadanı özündə saxlamaq üçün səy göstərib. Bu məsələ barədə obyektiv olmağa çalışan mətbuat qurumlarının analitik yazılarına görə, belə bir addımın atılması tarixi zərurət olub, yaranmış vəziyyətdən optimal çıxış yolu hesab edilib.
Tarixi şərait bu cür olub: II dünya müharibəsi yarımadanı bir neçə dəfə vurub. Əvvəlcə Almaniyanın dağıdıcı hücumuna məruz qalan Krımda, xüsusilə də Sevastopolun mühasirəsi zamanı ağır döyüşlər gedib. Yarımada işğal olunub. Qaçan qaçıb, qalan qalıb. Sonra sovet ordusu əks-hücuma keçib, yenə də ağır döyüşlər gedib, qırılan qırılıb, nəhayət, 1944-cü ildə Krım azad edilib. Daha sonra sovet rəhbərliyi yerli əhalini - Krım tatarlarını, bolqarları və yunanların almanlarla kütləvi əməkdaşlıqda ittiham edərək kütləvi şəkildə deportasiya edib, SSRİ-nin başqa yerlərinə - əsasən cənub-şərqinə köçürüb.
Vaxtilə yarımadada yaşayan və sovet ordusunun tərkibində almanlarla döyüşdə həlak olan on minlərlə krımlını da nəzərə alanda ortaya çıxır ki, müharibədən sonra Krım, demək olar ki, boşalıbmış. Rəsmi məlumatlara görə, müharibədən əvvəlki 1,2 milyonluq əhalidən Krımda cəmi 500 min insan qalıb.
“Krımskaya Pravda” qəzetinin müxbirləri Q.Tetenkov və V.Dyuninin 1953-cü ildə yazdıqları bir məqalədə yerli üzüm bağlarının yiyəsizlik səbəbindən çürüməyə başladığı, “Solneçnaya Dolina”, “Sudak”, “Kaqor”, “Taşlı” kimi şərab markalarının yoxa çıxdığı qeyd olunub. Jurnalistlər son illərdə sovxozların az məhsul yığması, zavodları xammalla təmin edə bilməməsi, işçi qüvvəsinin çatışmaması, buğda, tütün və kartofun məhsuldarlığının dəfələrlə aşağı düşməsi, Krımın iqtisadiyyatının bölgəni ərzaqla təmin etməyə imkan vermədiyi barədə yazıblar.
1953-cü ildə təkcə yerli əhali və jurnalistlər yox, Krım rəhbərliyi də yaranmış vəziyyətdən çıxış yolu axtarıb. Hər kəs bu qənaətə gəlib ki, hərətərfli resurs axını olmadan Krımı bərpa etmək mümkün deyil.
Yerli hakimiyyət işçi çatışmazlığı problemini əvvəlcə Rusiyadan gələn mühacirlərin hesabına həll etməyə çalışıb. Bu, vəziyyəti nisbətən dəyişib, ancaq problemi tam həll etməyib.
Krım cənub regionu olduğundan yerli şəraitə məhz Ukraynanın böyük bir hissəsinin sakinlərinin yarımadaya daha yaxşı uyğunlaşaca biləcəyi düşünülüb. Buna görə də hələ yarımadanın Ukrayna SSR-ə verilməsindən əvvəl oradan işçilərin ailələri ilə birlikdə Krıma gətirilməsi başlanıb. Ukrayna və Krım arasında iqlim oxşarlığı, eləcə də coğrafi yaxınlıq köç prosesinin daha intensiv xarakter almasına rəvac verib.
RSFSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 5 fevral 1954-cü il tarixli iclasının 41 saylı protokolunda aşağıdakı arqumentlər sadalanıb:
“Krım vilayəti ilə Ukrayna SSR arasında iqtisadiyyatın ümumiliyini, ərazi yaxınlığını, sıx iqtisadi və mədəni əlaqələrini nəzərə alaraq Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı Ali Sovetinin Rəyasət Heyəti qərara alır: Krım vilayəti RSFSR-in tərkibindən çıxarılaraq Ukrayna SSR-ə verilsin”.
Beləliklə, 1954-cü il fevralın 19-da SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyəti yarımadanın Ukraynaya verilməsini təsdiq edən fərman verib.
Bu, əlbəttə, o dövr üçün çox da dəhşətli bir şey deyildi. SSRİ quruluş etibarilə federativ dövlət olsa da, faktiki olaraq şaquli idarəçiliklə, bir mərkəzdən idarə olunurdu və müttəfiq respublikaların muxtariyyatı formal xarakter daşıyırdı. Hamı Moskvaya tabe idi, Moskva hər kəsi idarə edirdi. Ona görə də Krımın Rusiyadan alınıb Ukraynaya verilməsi, hesab edin ki, Bakıda bir küçənin Binəqədi rayonundan alınıb Nəsimi rayonuna, yaxud bir kəndin Şabrandan alınıb Siyəzənə verilməsi kimi bir şey olub. Belə olandan sonra, əlbəttə ki, referenduma da ehtiyac yox idi. Necə ki, ölkəmizdə yeni rayon yaradılanda, rayonların inzibati-ərazi vahidlərində dəyişiklik ediləndə referendum keşirilmir, eləcə. Sovet rəhbərliyinin yuxusuna da girməzdi ki, 37 ildən sonra SSRİ dağılacaq və Krım başqa bir dövlətin ərazisi olaraq Moskvaya tabe olmayacaq.
Müharibədən bərbad çıxmış Krımı müasir Krım edən isə Ukrayna olub. Bu, birmənalıdır. Krım Ukraynanın əyalətlərindən biri olduğu 60 ildə Kiyev yarımadaya milyardlarla dollar həcmində yatırım edib, yüzlərlə məktəb, xəstəxana, klub, mehmanxana, sanatoriya, inzibati binalar, körpülər, tunellər, kanallar, bəndlər, on minlərlə yaşayış binaları inşa edilib.
Torpaq məsələsi istənilən xalq və hər bir vətənpərvər siyasi qüvvə üçün nə qədər həssas məsələ olsa da, obyektiv rusların özləri də etiraf edirlər ki, Krımın Ukraynaya verilməsi yarımadanın bir çox problemlərini həll edib. Hərçənd bu dəyişiklikdən yerli əhalinin Rusiya ilə möhkəm bağlı olan hissəsi narazı qalıb. Bununla belə, onlar sovet rəhbərliyinin iradəsinə qarşı çıxmayıblar. SSRİ süqut edəndən, “sovet xalqı” milli mənzillərə dağıldıqdan sonra isə vəziyyət, eləcə də düşüncə və ovqat dəyişib. Ona görə də 2000-ci illərdə Krımda mütəmadi olaraq rusiyayönlü mitinqlər keçirilib.
70 il əvvəl həmin bu fevral ayında Krımın Ukraynaya verilməsinin mənfi cəhətlərindən biri isə presedent yaratması oldu. 1988-ci ilin fevralında də ermənilər düşündülər ki, Kreml, Siyasi Büro vaxtilə Krımı Rusiyadan alıb Ukraynaya verdiyi kimi eyni inzibati rıçaq və qərarla Dağlıq Qarabağı da Azərbaycandan qoparıb Ermənistana verə bilər.
Onlar bunun SSRİ rəhbərliyinin qərarı ilə həll olunacağına ümid edir, Moskvaya ciddi təzyiq göstərirdilər. Əgər Azərbaycan xalqı, Azərbaycanın o vaxtkı rəhbərliyi, eləcə də yeni meydana çıxan xalq hərəkatçıları susqun qalsaydılar, müqavimət göstərməsəydilər, elə də olacaqdı. Fəqət, Azadlıq meydanını və şəhərin mərkəzini dolduran 1 milyon insan bu avantüranın qarşısını aldı. İnsaf naminə demək gərəkdir ki, o dövrün kommunistləri də əl altından hərəkatın kütləviləşməsinə öz töhfələrini vermişdilər. Onların çoxu Qarabağın Azərbaycandan qoparılmasına qarşıydı.
Araz Altaylı, Musavat.com
- 4 nəfəri öldürüb yüngül cəza almışdı - Daha bir güzəşt istəyir- ŞOK
15 fevral 2025 12:54
- PRAYK-mağaza açın və ya xidmətlərinizi təklif edin - Ödənişsiz və vasitəçilərsiz!
12 fevral 2025 14:09
- Heydər Əliyev mənə dedi ki, get, Əbülfəz Elçibəyə kömək elə...
8 fevral 2025 23:07
- Yaşlı insanlar inciməsinlər, öz yerlərini tədricən gənclərə verməlidirlər - Deputat
8 fevral 2025 22:28
- Hipertoniya həkimlərin nağılıdır , hansına ki, pul və sağlamlığınızla ödəyirsiz!
8 fevral 2025 14:21
- İlhamə Bədəlova və =Nə varsa= – Sosial dəyişiklik yaradan unikal layihə
5 fevral 2025 12:09
- SON DƏQİQƏ: Qəzanın təhqiqatına dair ilkin hesabat AÇIQLANDI FOTO
4 fevral 2025 21:02
- Veysəloğlu Şirkətlər Qrupu və -OBA- marketlər şəbəkəsi ilin ən yaxşıları seçilib
31 yanvar 2025 19:58
- Kanadadan Bakıya həyasız tələb ....
31 yanvar 2025 17:41
- Vasif Talıbov universiteti zorla əlimdən alıb oğlunun adına keçirdi... - Keçmiş rektor
31 yanvar 2025 16:43
- Bakılı Zorgenin həyat yoldaşının müəmmalı ölümü - onun məzarı hələ də tapılmayıb
15 fevral 22:15
- Toyuq yeyərkən diqqətli olun: GÖTÜNÜ YEMƏYİN
15 fevral 21:47
- HAQQ ƏDALƏT PARTİYASININ İCLASI- Əli İnsаnov - ZААRT ))
15 fevral 19:49
- İlham Əliyev Serbiya Prezidentini təbrik edib
15 fevral 17:36
- Deputаt Elşad Musayev vətəndaşları qəbul etdi
15 fevral 16:00
- Martda 18 GÜN iş olmayacaq
15 fevral 15:39
- Barak Obama məşhur aktrisa Cennifer Enistonla eşq yaşaması......
15 fevral 15:22
- Zaur Hüseynovun dövründə - 4 milyonluq pozuntu olub
15 fevral 14:39
- Bu, Nəcməddin Sadıkovun xəyanətlərindən biridir - 31 il keçdi
15 fevral 13:58
- Prezident Culanini təbrik etdi
15 fevral 13:34
- Xəzər Universitetinin rektoru istefa verdi - Yenilənib
15 fevral 13:20
- 4 nəfəri öldürüb yüngül cəza almışdı - Daha bir güzəşt istəyir- ŞOK
15 fevral 12:54
- Zaqatalada donan şəlalənin əsrarəngiz - Görüntüsü
14 fevral 18:35
- Səbail Bələdiyyəsinin namizədləri burada yaşamır. Hətta burada qeydiyyatları belə yoxdur..
14 fevral 17:50
- Mirzə Qədim İrəvaninin 200 illiyi qeyd ediləcək - Sərəncam
14 fevral 16:42
- Keçmiş səfirimiz Londonda həbs olundu - SEKSUАL hərəkətlərə görə
14 fevral 14:58
- Ötən il Qazaxıstandan 15 TON at-qatır, Monqolustandan QOYUN -quzu əti, Braziliyadan 3 MİN TON HEYVАN DİLİ GƏTİRİLİB...
14 fevral 14:00
- KOBİA nümayəndə heyəti Veysəloğlu-na məxsus Məhəmmədi Logistika Mərkəzini ziyarət edib-FOTO
14 fevral 13:12
- GƏMRİK generalı yüksək vəzifəyə təyin edildi
14 fevral 12:32
- Bədbəxt oğlu bədbəxt, sən artıq ölürsən eee.... - İRəsul OD PÜSKÜRDÜ VİDEO
14 fevral 00:35
- Bakıda məşhur model BАLАKİŞİYEVА həbs edildi
13 fevral 22:19
- Sənədsiz evlərin və mənzillərin taleyi NECƏ olacaq?
13 fevral 22:00
- Azərbaycanda qalan sonuncu KOLXOZ da adını dəyişdi
13 fevral 21:49
- Texniki Universitetdə qalmaqal- Rektor Vilayət Vəliyev niyə 100-dən çox tələbəni xaric edib?
13 fevral 21:27
- Eks sikiper Rəsul Quliyev: Türk ordusu Azərbaycana gələcək və Rusu ən azı Rostova qədər qovacаq...
13 fevral 20:44
- AQTA benzin satır? - Qurum özü ilə satınalma müqaviləsi bağlayıb
13 fevral 20:08
- 27 dəfə hamilə qalıb, 69 uşaq DOĞUB
13 fevral 18:26
- Bəşər Əsədin oğlu Hafez Əsəd DАNIŞDI
13 fevral 18:07
- Yüksək vəzifəyə təyin edilən Rüfət Mahmud kimdir?
13 fevral 16:40
- Prezident Türkiyənin yeni səfirini qəbul etdi - Video - Fotolar - Yenilənib
13 fevral 16:07