1976-cı ildə ABŞ hərbi hava qüvvələrinin komandanı Harold Braun SSRİ-yə səfər edib. SSRİ Elmlər Akademiyasının ABŞ və Kanada İnstitutunda baş elmi işçi işləmiş Vladimir Potaşov məmurun tərcüməçisi təyin edilib. Yaxşı davranışa malik olan tərcüməçi qonağın işlərinə çox da müdaxilə etməyib. Bu, Braunun xoşuna gəlib və tərcüməçini ABŞ-yə dəvət edib.

Həmin dövrdə ABŞ-yə sərbəst formada getmək çox çətin və qəliz məsələ olub. Lakin 5 il sonra danışıqlar üçün tərcüməçi lazım olanda Potaşov istəyinə nail ola bilib. Braun o zaman artıq müdafiə naziri vəzifəsini icra edib.

Sovet ölkəsindən gələn qonaqla bir neçə kəlmə danışdıqdan sonra o, artıq işinə getməyə hazırlaşıb. Lakin Potaşov amerikalını kənara çəkib və sakitcə ondan MKİ nümayəndəsi ilə görüş təşkil etməyi xahiş edib. Braun xahişi sakitcə qəbul edib və onun istəyini yerinə yetirib.

Sovet tərcüməçisi dərhal özünə bank hesabı açılmasını tələb edib. Lakin “işəgötürənlər” potensial casusdan onun faydalı olduğunu sübut etməyi tələb ediblər. Məlum olub ki, alim nəinki ABŞ və Kanada ilə bağlı strateji məsələlərə cavabdeh olan institutda işləyir, həm də orada DTK-nin qeyri-rəsmi nümayəndəsidir.
Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin əməkdaşları tez bir zamanda “könüllü”yə əsas sahələri öyrədib, ona tapşırıqların yerinə yetirilməsi, şifrələmə, gizli yazı və alqoritmləri başa salıblar. Nəticədə Potaşov “Medium” kod adını alıb. Moskvaya qayıdandan sonra o, tam məsuliyyətilə işləməyə başlayıb, sistematik olaraq əlində olan bütün sirləri amerikalılara ötürüb.

Əvvəlcə bunlar müasir elmi nailiyyətlər olub. Daha sonra amerikalılar casusdan SSRİ ilə ABŞ arasında qarşılıqlı əlaqənin istiqamətini dəyişdirmək planlarından ibarət analitik hesabat alıblar. “Medium”un əldə etdiyi məlumatları nəzərə alaraq, o, ölkələr arasında yarana biləcək ziddiyyətlərlə bağlı proqnoz hazırlayıb.
Alim amerikalılara onlar üçün anlaşılmaz siyasətçi olan Andropovun da iştirak etdiyi nüvə silahı ilə bağlı danışıqlarda ciddi köməklik göstərib. Nəticədə 1984-cü ildə sovet tərəfinin təşəbbüsü ilə Avropada strateji silahların azaldılması və nüvə silahlarının məhdudlaşdırılması məsələsi üzrə danışıqlar dayandırılıb.
Casus amerikalılara SSRİ-nin aydın mövqeyini çatdırıb və bu məsələdə Amerikanın maraqlarının effektiv təşviqi ilə bağlı proqnozlar hazırlayıb.

O, SSRİ Müdafiə Nazirliyinin strukturunda yeni bölmənin - kosmik komandanlığın yaradılması barədə xaricdəki “şef”lərinə dərhal məlumat verib. Hətta sovetin təkrar istifadə edilə bilən kosmik gəmisinin buraxılışında gecikmənin səbəblərini açıqlayıb.

Yüksək məlumatlı agentin hesabatları təkcə 1980-ci illərdə Vaşinqtona SSRİ ilə münasibətlərini qurmağa böyük kömək etməyib, həm də sonralar müəyyən dərəcədə NATO-nun Şərqə doğru genişləndirilməsi və “Anti-ballistik raket müqaviləsi”ndən çıxmaq qərarına yardımçı olub.

Amma bu cür ehtiyatlı və savadlı insanlar da sonda sadə zərərli xüsusiyyətləri üzündə yaxanı ələ verirlər. “Medium” SSRİ-nin sirlərini qarşı tərəfə ötürərək qazandıqlarını içki içməyə, bahalı əyləncə məkanlarına səfərlərə, gənc məşuqələrinə hədiyyələrə xərcləyib. Özü də, beş “sevgili canan”a pul çatdırmaq müşkül olub.
MKİ agenti sadəlövhcəsinə bunun üçün sərvət qazanacağına inanaraq institut direktorunun ofisindən hökumətin kommunikasiya kataloqunu oğurlayıb. Amma üzərində “Yalnız rəsmi istifadə üçün” qeydi olan sənədin yoxa çıxması hərtərəfli araşdırmanın başlanmasına səbəb olub. Nəticədə sovet əks-kəşfiyyatı Potaşovu 24 saatlıq nəzarətə götürüb və bu müddət ərzində elmlər doktoru ilə Moskvada diplomatik pərdə altında fəaliyyətə başlayan Lenqli rezidenturasının cinayət əlaqəsinə dair təkzibolunmaz sübutlar əldə ediblər.

Potaşov 1986-cı ildə həbs olunub. O, istintaqda deyib ki, guya amerikalılar onu zorla saxlayıb, bədəninə narkotik vasitələr yeridiblər və onlar üçün işləməyə məcbur ediblər. Bu versiya təsdiqini tapmadıqdan sonra o, fəlsəfə, hətta din barədə danışaraq özünə haqq qazandırmağa çalışıb.

Bütün hallarda casusu ölüm hökmü gözləsə də, onun bəxti gətirib. Onun həbsdə olduğu vaxt ABŞ prezidenti Ronald Reyqan Moskvada rəsmi səfərdə olub.

Vəziyyətdən xəbər tutan Reyqan naharda Qorbaçovdan soruşub: “Cənab Qorbaçov, casusluq cəsədsiz müharibədir, elə deyilmi?”. Təbii ki, Qorbaçov söhbətin nədən getdiyini anlayıb.

Potaşovun SSRİ-yə on milyardlarla dollar dəyərində ziyan vurmasına baxmayaraq, Mixail Qorbaçovun göstərişi ilə o, güllələnməyib, cəmi 13 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib. Altı il sonra, 1992-ci ildə keçmiş baş elmi işçi amnistiyaya əsasən azadlığa çıxıb. O, dərhal xarici pasport və viza alaraq ABŞ-yə gedib.

İlkin Nəcəf, xüsusi olaraq Musavat.com üçün